9. สาสงฺกสิกฺขาปทวณฺณนา

นวเม อุปวสฺสํ โข ปนาติ เอตฺถ อุปวสฺสนฺติ อุปวสฺส, อุปวสิตฺวาติ วุตฺตํ โหติ, อุปสมฺปชฺชนฺติอาทีสุ (วิภ. 570) วิย เหตฺถ อนุนาสิโก ทฏฺฐพฺโพ, วสฺสํ อุปคนฺตฺวา วสิตฺวา จาติ อตฺโถฯ อิมสฺส จ ปทสฺส ‘‘ตถารูเปสุ ภิกฺขุ เสนาสเนสุ วิหรนฺโต’’ติอิมินา สมฺพนฺโธ, อิทํ วุตฺตํ โหติ – วสฺสํ อุปคนฺตฺวา วสิตฺวา จ ตโต ปรํ ปจฺฉิมกตฺติกปุณฺณมปริโยสานกาลํ ยานิ โข ปน ตานิ อารญฺญกานิ…เป.… อนฺตรฆเร นิกฺขิเปยฺยาติฯ ตตฺถ อารญฺญกานีติ สพฺพปจฺฉิมานิ อาโรปิเตน อาจริยธนุนา คามสฺส อินฺทขีลโต ปฏฺฐาย ปญฺจธนุสตปฺปมาเณ ปเทเส กตเสนาสนานิฯ สเจ ปน อปริกฺขิตฺโต คาโม โหติ, ปริกฺเขปารหฏฺฐานโต ปฏฺฐาย มิเนตพฺพํฯ สเจ วิหารสฺส ปริกฺเขโป วา อปริกฺขิตฺตสฺส ยํ คามโต สพฺพปฐมํ เสนาสนํ วา เจติยํ วา โพธิ วา ธุวสนฺนิปาตฏฺฐานํ วา ยาว , ตํ ตาว ปกติมคฺเคน มิเนตพฺพํ, อญฺญํ มคฺคํ กาตุํ, อมคฺเคน วา มิเนตุํ น วฏฺฏติฯ สาสงฺกสมฺมตานีติ โจราทีนํ นิวิฏฺโฐกาสาทิทสฺสเนน ‘‘สาสงฺกานี’’ติ สมฺมตานิ, เอวํ สญฺญาตานีติ อตฺโถฯ สห ปฏิภเยน สปฺปฏิภยานิ, โจเรหิ มนุสฺสานํ หตวิลุตฺตาโกฏิตภาวทสฺสนโต สนฺนิหิตพลวภยานีติ อตฺโถฯ

อนฺตรฆเร นิกฺขิเปยฺยาติ อารญฺญกสฺส เสนาสนสฺส สมนฺตา สพฺพทิสาภาเคสุ อตฺตนา อภิรุจิเต โคจรคาเม นิกฺขิเปยฺยฯ ตญฺจ โข สติยา องฺคสมฺปตฺติยา, ตตฺรายํ องฺคสมฺปตฺติ – ปุริมิกาย อุปคนฺตฺวา มหาปวารณาย ปวาริโต โหติ, อิทเมกํ องฺคํฯ กตฺติกมาโสเยว โหติ, อิทํ ทุติยํ องฺคํฯ ปญฺจธนุสติกปจฺฉิมปฺปมาณยุตฺตํ เสนาสนํ โหติ, อิทํ ตติยํ องฺคํฯ อูนปฺปมาเณ วา คาวุตโต อติเรกปฺปมาเณ วา น ลภติ, ยตฺร หิ ปิณฺฑาย จริตฺวา ภุตฺตเวลายเมว ปุน วิหารํ สกฺกา อาคนฺตุํ, ตเทว อิธาธิปฺเปตํฯ สาสงฺกสปฺปฏิภยเมว โหติ, อิทํ จตุตฺถํ องฺคํ โหตีติฯ โกจิเทว ปจฺจโยติ กิญฺจิเทว การณํฯ เตน จีวเรนาติ เตน อนฺตรฆเร นิกฺขิตฺตจีวเรนฯ วิปฺปวาสายาติ วิโยควาสายฯ ตโต เจ อุตฺตริ วิปฺปวเสยฺยาติ ฉารตฺตโต อุตฺตริ ตสฺมิํ เสนาสเน สตฺตมํ อรุณํ อุฏฺฐาเปยฺยาติ อตฺโถ, ตถา อสกฺโกนฺเตน ปน คามสีมํ โอกฺกมิตฺวา สภายํ วา ยตฺถ กตฺถจิ วา วสิตฺวา จีวรปฺปวตฺติํ ญตฺวา ปกฺกมิตุํ วฏฺฏติฯ อญฺญตฺร ภิกฺขุสมฺมุติยาติ ยํ สงฺโฆ คิลานสฺส ภิกฺขุโน จีวเรน วิปฺปวาสสมฺมุติํ เทติ, ตํ ฐเปตฺวา อลทฺธสมฺมุติกสฺส อติเรกฉารตฺตํ วิปฺปวสโต นิสฺสคฺคิยํ โหติฯ

สาวตฺถิยํ สมฺพหุเล ภิกฺขู อารพฺภ จีวรวิปฺปวาสวตฺถุสฺมิํ ปญฺญตฺตํ, เสสเมตฺถ จีวรวคฺคสฺส ทุติยสิกฺขาปเท วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพนฺติฯ

สาสงฺกสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

10. ปริณตสิกฺขาปทวณฺณนา

ทสเม สงฺฆิกนฺติ สงฺฆสฺส สนฺตกํฯ โส หิ สงฺฆสฺส ปริณตตฺตา หตฺเถ อนารุฬฺโหปิ เอเกน ปริยาเยน สงฺฆสนฺตโก โหติฯ ลาภนฺติ ลภิตพฺพํ จีวราทิวตฺถุํฯ ปริณตนฺติ ‘‘ทสฺสาม กริสฺสามา’’ติ วจีเภเทน วา หตฺถมุทฺทาย วา สงฺฆสฺส นินฺนํ หุตฺวา ฐิตํฯ อตฺตโน ปริณาเมยฺยาติ ‘‘อิทํ มยฺหํ เทถา’’ติอาทีนิ วทนฺโต อตฺตนินฺนํ กเรยฺยฯ สเจ ปน สงฺฆสฺส ทินฺนํ โหติ, ตํ คเหตุํ น วฏฺฏติ, สงฺฆสฺเสว ทาตพฺพํฯ ปริณตํ ปน สหธมฺมิกานํ วา คิหีนํ วา อนฺตมโส มาตุสนฺตกมฺปิ อตฺตโน ปริณาเมนฺตสฺส ปโยเค ทุกฺกฏํ, ปฏิลาเภน นิสฺสคฺคิยํ โหติฯ

สาวตฺถิยํ ฉพฺพคฺคิเย ภิกฺขู อารพฺภ ปริณามนวตฺถุสฺมิํ ปญฺญตฺตํ, สาธารณปญฺญตฺติ, อนาณตฺติกํ, ปริณเต เวมติกสฺส, อปริณเต ปริณตสญฺญิโน เจว เวมติกสฺส จ, สงฺฆเจติยปุคฺคเลสุ ยสฺส กสฺสจิ ปริณตํ อญฺญสงฺฆาทีนํ ปริณาเมนฺตสฺส จ ทุกฺกฏํฯ อปริณตสญฺญิโน, ‘‘กตฺถ เทมา’’ติ ปุจฺฉิเต ‘‘ยตฺถ ตุมฺหากํ จิตฺตํ ปสีทติ, ตตฺถ เทถ, ตุมฺหากํ เทยฺยธมฺโม ปริโภคํ วา ลเภยฺยา’’ติอาทีนิ วทนฺตสฺส, อุมฺมตฺตกาทีนญฺจ อนาปตฺติฯ สงฺเฆ ปริณตภาโว, ตํ ญตฺวา อตฺตโน ปริณามนํ, ปฏิลาโภติ อิมาเนตฺถ ตีณิ องฺคานิฯ สมุฏฺฐานาทีนิ อทินฺนาทานสทิสานีติฯ

ปริณตสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

ปตฺตวคฺโค ตติโยฯ

อิติ กงฺขาวิตรณิยา ปาติโมกฺขวณฺณนาย

นิสฺสคฺคิยปาจิตฺติยวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

ปาจิตฺติยกณฺโฑ

1. มุสาวาทวคฺโค