3. เภสชฺชสิกฺขาปทวณฺณนา

ตติเย ปฏิสายนียานีติ ปฏิสายิตพฺพานิ, ปริภุญฺชิตพฺพานีติ อตฺโถฯ เอเตน สยํ อุคฺคเหตฺวา นิกฺขิตฺตานํ สตฺตาหาติกฺกเมปิ อนาปตฺติํ ทสฺเสติ, ตานิ หิ ปฏิสายิตุํ น วฏฺฏนฺติฯ เภสชฺชานีติ เภสชฺชกิจฺจํ กโรนฺตุ วา, มา วา, เอวํ ลทฺธโวหารานิฯ สปฺปิ นาม ควาทีนํ สปฺปิ, เยสํ มํสํ กปฺปติ, เตสํ สปฺปิฯ ตถา นวนีตํฯ เตลํ นาม ติลสาสปมธูกเอรณฺฑกวสาทีหิ นิพฺพตฺติตํฯ มธุ นาม มกฺขิกามธุเมวฯ ผาณิตํ นาม อุจฺฉุรสํ อุปาทาย ปน อปกฺกา วา อวตฺถุกปกฺกา วา สพฺพาปิ อุจฺฉุวิกติ ‘‘ผาณิต’’นฺติ เวทิตพฺพํฯ ตานิ ปฏิคฺคเหตฺวาติ ตานิ เภสชฺชานิ ปฏิคฺคเหตฺวา, น เตสํ วตฺถูนิฯ เอเตน ฐเปตฺวา วสาเตลํ ยาเนตฺถ ยาวกาลิกวตฺถุกานิ, เตสํ วตฺถูนิ ปฏิคฺคเหตฺวา กตานิ สปฺปิอาทีนิ สตฺตาหํ อติกฺกามยโตปิ อนาปตฺติํ ทสฺเสติฯ วสาเตลํ ปน กาเล ปฏิคฺคหิตํ กาเล นิปกฺกํ กาเล สํสฏฺฐํ เตลปริโภเคน ปริภุญฺชิตุํ อนุญฺญาตํ, ตสฺมา ฐเปตฺวา มนุสฺสวสํ อญฺญํ ยํกญฺจิ วสํ ปุเรภตฺตํ ปฏิคฺคเหตฺวา สามํ ปจิตฺวา นิพฺพตฺติตเตลมฺปิ สตฺตาหํ นิรามิสปริโภเคน วฏฺฏติฯ อนุปสมฺปนฺเนน ปจิตฺวา ทินฺนํ ปน ตทหุปุเรภตฺตํ สามิสมฺปิ วฏฺฏติ, อญฺเญสํ ยาวกาลิกวตฺถูนํ วตฺถุํ ปจิตุํ น วฏฺฏติเยวฯ นิพฺพตฺติตสปฺปิ วา นวนีตํ วา ปจิตุํ วฏฺฏติ, ตํ ปน ตทหุปุเรภตฺตมฺปิ สามิสํ ปริภุญฺชิตุํ น วฏฺฏติฯ ปุเรภตฺตํ ปฏิคฺคหิตขีราทิโต อนุปสมฺปนฺเนน ปจิตฺวา กตสปฺปิอาทีนิ ปน ตทหุปุเรภตฺตํ สามิสานิปิ วฏฺฏนฺติ, ปจฺฉาภตฺตโต ปฏฺฐาย อนชฺโฌหรณียานิ, สตฺตาหาติกฺกเมปิ อนาปตฺติฯ สนฺนิธิการกํ ปริภุญฺชิตพฺพานีติ สนฺนิธิํ กตฺวา นิทหิตฺวา ปุเรภตฺตํ ปฏิคฺคหิตานิ ตทหุปุเรภตฺตํ สามิสปริโภเคนาปิ วฏฺฏนฺติ, ปจฺฉาภตฺตโต ปฏฺฐาย ปน ตานิ จ, ปจฺฉาภตฺตํ ปฏิคฺคหิตานิ จ สตฺตาหํ นิรามิสปริโภเคน ปริภุญฺชิตพฺพานีติ อตฺโถฯ ‘‘ปริภุญฺชิตพฺพานี’’ติ จ วจนโต อนฺโตสตฺตาเห อพฺภญฺชนาทีนํ อตฺถาย อธิฏฺฐหิตฺวา ฐปิเตสุ อนาปตฺติ, ยาวชีวิกานิ สาสปมธูกเอรณฺฑกอฏฺฐีนิ เตลกรณตฺถํ ปฏิคฺคเหตฺวา ตทเหว กตเตลํ สตฺตาหกาลิกํ, ทุติยทิวเส กตํ ฉาหํ วฏฺฏติ, ตติยทิวเส กตํ ปญฺจาหํ, จตุตฺถปญฺจมฉฏฺฐสตฺตมทิวเส กตํ ตทเหว วฏฺฏติฯ

สเจ ยาว อรุณสฺส อุคฺคมนา ติฏฺฐติ, นิสฺสคฺคิยํ โหติ, อฏฺฐมทิวเส กตํ อนชฺโฌหรณียํ, อนิสฺสคฺคิยตฺตา ปน พาหิรปริโภเคน วฏฺฏติฯ สเจปิ น กโรติ, เตลตฺถาย ปฏิคฺคหิตสาสปาทีนํ ปน ปาฬิยํ อนาคตสปฺปิอาทีนญฺจ สตฺตาหาติกฺกเม ทุกฺกฏํ อาปชฺชติฯ สีตุทเกน กตมธูกปุปฺผผาณิตํ ปน ผาณิตคติกเมว, อมฺพผาณิตาทีนิ ยาวกาลิกานิฯ ยํ ปเนตฺถ สตฺตาหกาลิกํ, ตํ นิสฺสฏฺฐํ ปฏิลภิตฺวาปิ อรุอาทีนิ วา มกฺเขตุํ, อชฺโฌหริตุํ วา น วฏฺฏติฯ ปทีเป กาฬวณฺเณ วา อุปเนตพฺพํ, อญฺญสฺส ภิกฺขุโน กายิกปริโภคํ วฏฺฏติฯ ยํ ปน นิรเปกฺโข ปริจฺจชิตฺวา ปุน ลภติ, ตํ อชฺโฌหริตุมฺปิ วฏฺฏติฯ วิสุํ ฐปิตสปฺปิอาทีสุ, เอกภาชเน วา อมิสฺสิเตสุ วตฺถุคณนาย อาปตฺติโยฯ

สาวตฺถิยํ สมฺพหุเล ภิกฺขู อารพฺภ สตฺตาหํ อติกฺกมนวตฺถุสฺมิํ ปญฺญตฺตํ, เสสํ จีวรวคฺคสฺส ปฐมสิกฺขาปเท วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพนฺติฯ

เภสชฺชสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

4. วสฺสิกสาฏิกสิกฺขาปทวณฺณนา

จตุตฺเถ มาโส เสโส คิมฺหานนฺติ จตุนฺนํ คิมฺหมาสานํ เอโก ปจฺฉิมมาโส เสโสฯ ปริเยสิตพฺพนฺติ คิมฺหานํ ปจฺฉิมมาสสฺส ปฐมทิวสโต ปฏฺฐาย ยาว กตฺติกมาสสฺส ปจฺฉิมทิวโส, ตาว ‘‘กาโล วสฺสิกสาฏิกายา’’ติอาทินา สตุปฺปาทกรเณน, สงฺฆสฺส ปวาริตฏฺฐานโต, อตฺตโน ญาตกปฺปวาริตฏฺฐานโต ปน ‘‘เทถ เม วสฺสิกสาฏิกจีวร’’นฺติอาทิกาย วิญฺญตฺติยาปิ ปริเยสิตพฺพํฯ อญฺญาตกอปฺปวาริตฏฺฐาเน สตุปฺปาทํ กโรนฺตสฺส วตฺตเภเท ทุกฺกฏํ, ยถา วา ตถา วา ‘‘เทถ เม’’ติอาทิวจเนน วิญฺญาเปนฺตสฺส อญฺญาตกวิญฺญตฺติสิกฺขาปเทน นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํฯ กตฺวา นิวาเสตพฺพนฺติ คิมฺหานํ ปจฺฉิมทฺธมาสสฺส ปฐมทิวสโต ปฏฺฐาย ยาว กตฺติกมาสสฺส ปจฺฉิมทิวโส, ตาว สูจิกมฺมนิฏฺฐาเนน สกิมฺปิ วณฺณเภทมตฺตรชเนน กปฺปพินฺทุกรเณน จ กตฺวา ปริทหิตพฺพาฯ เอตฺตาวตา คิมฺหานํ ปจฺฉิโม มาโส ปริเยสนกฺเขตฺตํ , ปจฺฉิโม อทฺธมาโส กรณนิวาสนกฺเขตฺตมฺปิ, วสฺสานสฺส จตูสุ มาเสสุ สพฺพมฺปิ ตํ วฏฺฏตีติ อยมตฺโถ ทสฺสิโต โหติฯ โย จายํ คิมฺหานํ ปจฺฉิโม มาโส อนุญฺญาโต, เอตฺถ กตปริเยสิตมฺปิ วสฺสิกสาฏิกํ อธิฏฺฐาตุํ น วฏฺฏติฯ สเจ ตสฺมิํ มาเส อติกฺกนฺเต วสฺสํ อุกฺกฑฺฒิยติ, ปุน มาสปริหารํ ลภติ, โธวิตฺวา ปน นิกฺขิปิตฺวา วสฺสูปนายิกทิวเส อธิฏฺฐาตพฺพาฯ สเจ สติสมฺโมเสน วา อปฺปโหนกภาเวน วา อกตา โหติฯ เต จ ทฺเว มาเส วสฺสานสฺส จตุมาสนฺติ ฉ มาเส ปริหารํ ลภติฯ สเจ ปน กตฺติกมาเส กถินํ อตฺถริยติ, อปเรปิ จตฺตาโร มาเส ลภติ, เอวํ ทส มาสา โหนฺติฯ ตโต ปรมฺปิ สติยา ปจฺจาสาย ตํ มูลจีวรํ กตฺวา ฐเปนฺตสฺส เอกมาสนฺติ เอวํ เอกาทส มาเส ปริหารํ ลภติ, อิโต ปรํ เอกาหมฺปิ น ลภติฯ

โอเรน เจ มาโส เสโส คิมฺหานนฺติ คิมฺหานํ ปจฺฉิมมาสสฺส โอริมภาเค ยาว เหมนฺตสฺส ปฐมทิวโส, ตาวาติ อตฺโถฯ ปริเยเสยฺยาติ เอเตสุ สตฺตสุ ปิฏฺฐิสมยมาเสสุ อญฺญาตกอปฺปวาริตฏฺฐานโต สตุปฺปาทกรเณน ปริเยสนฺตสฺส นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ, วิญฺญาเปนฺตสฺส อญฺญาตกวิญฺญตฺติสิกฺขาปเทน นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ, ญาตกปฺปวาริเต วิญฺญาเปนฺตสฺส เตน สิกฺขาปเทน อนาปตฺติ, สตุปฺปาทํ กโรนฺตสฺส อิมินา สิกฺขาปเทน อาปตฺติฯ โอเรนทฺธมาโส เสโส คิมฺหานนฺติ คิมฺหานสฺส ปจฺฉิมทฺธมาสโต โอริมภาเค เอกสฺมิํ อทฺธมาเสฯ กตฺวา นิวาเสยฺยาติ เอตฺถนฺตเร ธมฺเมน อุปฺปนฺนมฺปิ กตฺวา นิวาเสนฺตสฺส นิสฺสคฺคิยํ โหติฯ

สาวตฺถิยํ ฉพฺพคฺคิเย ภิกฺขู อารพฺภ วสฺสิกสาฏิกปริเยสนวตฺถุสฺมิํ ปญฺญตฺตํ, อสาธารณปญฺญตฺติ, อนาณตฺติกํ, ติกปาจิตฺติยํ, อูนกมาสทฺธมาเสสุ อติเรกสญฺญิโน เวมติกสฺส วา ทุกฺกฏํ, ตถา สติยา วสฺสิกสาฏิกาย นคฺคสฺส กายํ โอวสฺสาปยโตฯ โปกฺขรณิยาทีสุ ปน นฺหายนฺตสฺส วา อจฺฉินฺนจีวรสฺส วา นฏฺฐจีวรสฺส วา ‘‘อนิวตฺถํ โจรา หรนฺตี’’ติ เอวํ อาปทาสุ วา นิวาสยโต อุมฺมตฺตกาทีนญฺจ อนาปตฺติฯ