8. อุปสฺสุติสิกฺขาปทวณฺณนา

[471] อฏฺฐเม สุติสมีปนฺติ สทฺทสมีปํฯ สุยฺยตีติ หิ สุติ, สทฺทสฺเสตํ อธิวจนํฯ ตสฺส สมีปํ อุปสฺสุติ, สทฺทสมีปนฺติ วุตฺตํ โหติฯ คณฺฐิปเทสุ จ สุยฺยตีติ สุตีติ สทฺโทว วุตฺโตฯ ยตฺถ ปน ฐิเตน สกฺกา โหติ สทฺทํ โสตุํ, ตตฺถ ติฏฺฐนฺโต สทฺทสมีเป ฐิโต นาม โหตีติ อาห ‘‘ยตฺถ ฐตฺวา’’ติอาทิฯ เกจิ ปน ‘‘สุณาติ เอตฺถาติ สุติฯ ยตฺถ ฐิโต สุณาติ, ตสฺส ฐานสฺเสตํ นามํฯ ตสฺส สมีปํ อุปสฺสุตี’’ติ วทนฺติ, เอวํ ปน คยฺหมาเน ยสฺมิํ ฐาเน ฐิโต สุณาติ, ตสฺส อาสนฺเน อญฺญสฺมิํ ปเทเส ติฏฺฐตีติ อาปชฺชติฯ อฏฺฐกถายญฺจ อุปสฺสุติ-สทฺทสฺเสว อตฺถํ ทสฺเสตุํ ‘‘ยตฺถ ฐตฺวา สกฺกา โหติ, เตสํ วจนํ โสตุ’’นฺติ วุตฺตํ, น สุติ-สทฺทสฺสฯ ตสฺมา ปุพฺพนโยเวตฺถ ปสตฺถตโรฯ อถ วา อุเปจฺจ สุยฺยติ เอตฺถาติ อุปสฺสุติ, ฐานํฯ ยํ ฐานํ อุปคเตน สกฺกา โหติ กเถนฺตานํ สทฺทํ โสตุํ, ตตฺถาติ เอวมตฺโถ คเหตพฺโพฯ มนฺเตนฺตนฺติ ภุมฺมตฺเถ อุปโยควจนนฺติ อาห ‘‘มนฺตยมาเน’’ติฯ

[473] เอกปริจฺเฉทานีติ ‘‘สิยา กิริยํ, สิยา อกิริย’’นฺติ อิมินา นเยน เอกปริจฺเฉทานิฯ อิมานิ หิ ตีณิ สิกฺขาปทานิ กทาจิ กิริยโต สมุฏฺฐหนฺติ, กทาจิ อกิริยโต, น เอกกฺขเณเยว กิริยากิริยโต สมุฏฺฐหนฺติฯ เสสเมตฺถ อุตฺตานเมวฯ อุปสมฺปนฺนตา, โจทนาธิปฺปาโย, สวนนฺติ อิมานิ ปเนตฺถ ตีณิ องฺคานิฯ

อุปสฺสุติสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

9. กมฺมปฏิพาหนสิกฺขาปทวณฺณนา

[474] นวมํ อุตฺตานตฺถเมวฯ ธมฺมกมฺมตา, ธมฺมกมฺมนฺติ สญฺญา, ฉนฺทํ ทตฺวา ขิยฺยนนฺติ อิมานิ ปเนตฺถ ตีณิ องฺคานิฯ

กมฺมปฏิพาหนสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

10. ฉนฺทํ อทตฺวา คมนสิกฺขาปทวณฺณนา

[479] ทสมํ อุตฺตานตฺถเมวฯ วินิจฺฉยกถาย ปวตฺตมานตา, ธมฺมกมฺมตา, ธมฺมกมฺมสญฺญิตา, สมานสีมายํ ฐิตตา, สมานสํวาสกตา, โกเปตุกามตาย หตฺถปาสวิชหนนฺติ อิมานิ ปเนตฺถ ฉ องฺคานิฯ

ฉนฺทํ อทตฺวา คมนสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

11. ทุพฺพลสิกฺขาปทวณฺณนา

[484] เอกาทสมมฺปิ อุตฺตานตฺถเมวฯ อุปสมฺปนฺนตา, ธมฺเมน ลทฺธสมฺมุติตา, สงฺเฆน สทฺธิํ วิกปฺปนุปคจีวรทานํ, ปจฺฉา ขียิตุกามตาย ขิยฺยนาติ อิมานิ ปเนตฺถ จตฺตาริ องฺคานิฯ

ทุพฺพลสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

[489] ทฺวาทสเม นตฺถิ กิญฺจิ วตฺตพฺพํฯ

นิฏฺฐิโต สหธมฺมิกวคฺโค อฏฺฐโมฯ

9. ราชวคฺโค

1. อนฺเตปุรสิกฺขาปทวณฺณนา

[497-499] ราชวคฺคสฺส ปฐมสิกฺขาปเท อฏฺฐกถายํ สพฺพํ อุตฺตานตฺถเมวฯ ปาฬิยํ ปน อยมนุตฺตานปทตฺโถฯ กตํ วา กริสฺสนฺติ วาติ เมถุนวีติกฺกมนํ กตํ วา กริสฺสนฺติ วาฯ อิเมสนฺติ ปทํ วิภตฺติวิปริณามํ กตฺวา อุภยตฺถ โยเชตพฺพํ ‘‘อิเมหิ กตํ อิเม กริสฺสนฺตี’’ติฯ รตนนฺติ มณิรตนาทีสุ ยํกิญฺจิฯ อุภโตติ ทฺวีหิ ปกฺเขหิฯ ‘‘อุภโต สุชาโต’’ติ เอตฺตเก วุตฺเต เยหิ เกหิจิ ทฺวีหิ ภาเคหิ สุชาตตา วิญฺญาเยยฺย, สุชาต-สทฺโท จ ‘‘สุชาโต จารุทสฺสโน’’ติอาทีสุ อาโรหสมฺปตฺติปริยาโยติ ชาติวเสเนว สุชาตตํ วิภาเวตุํ ‘‘มาติโต จ ปิติโต จา’’ติ วุตฺตํฯ อโนรสปุตฺตวเสนปิ โลเก มาตุปิตุสมญฺญา ทิสฺสติ, อิธ ปน สา โอรสปุตฺตวเสเนว อิจฺฉิตาติ ทสฺเสตุํ ‘‘สํสุทฺธคหณิโก’’ติ วุตฺตํฯ คพฺภํ คณฺหาติ ธาเรตีติ คหณี, คพฺภาสยสญฺญิโต มาตุกุจฺฉิปฺปเทโสฯ สํสุทฺธา คหณี อสฺสาติ สํสุทฺธคหณิโก, สํสุทฺธา ตสฺส มาตุกุจฺฉีติ วุตฺตํ โหติฯ ‘‘สมเวปากินิยา คหณิยา’’ติ เอตฺถ ปน ยถาภุตฺตสฺส อาหารสฺส วิปาจนวเสน คณฺหนโต อฉฑฺฑนโต กมฺมชเตโชธาตุ ‘‘คหณี’’ติ วุจฺจติฯ