น หิ อปหริตุกามตาย ปหาเร ทินฺเน ปุริมสิกฺขาปเทน ปหารปจฺจยา ปาจิตฺติเยน ทุกฺกเฏน วา ภวิตุํ ยุตฺต’’นฺติฯ ‘‘ติรจฺฉานาทีนํ อสุจิกรณาทิํ ทิสฺวา กุชฺฌิตฺวาปิ อุคฺคิรนฺตสฺส โมกฺขาธิปฺปาโย เอวา’’ติ วทนฺติฯ เสสเมตฺถ อุตฺตานเมวฯ กุปิตตา, น โมกฺขาธิปฺปายตา, อุปสมฺปนฺนสฺส ตลสตฺติอุคฺคิรณนฺติ อิมานิ ปเนตฺถ ตีณิ องฺคานิฯ
ตลสตฺติกสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ
6. อมูลกสิกฺขาปทวณฺณนา
[459] ฉฏฺฐํ อุตฺตานตฺถเมวฯ อุปสมฺปนฺนตา, สงฺฆาทิเสสสฺส อมูลกตา, อนุทฺธํสนา, ตงฺขณวิชานนาติ อิมานิ ปเนตฺถ จตฺตาริ องฺคานิฯ
อมูลกสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ
7. สญฺจิจฺจสิกฺขาปทวณฺณนา
[464] สตฺตมมฺปิ อุตฺตานตฺถเมวฯ อุปสมฺปนฺนตา, อผาสุกามตา, กุกฺกุจฺจุปฺปาทนนฺติ อิมานิ ปเนตฺถ ตีณิ องฺคานิฯ
สญฺจิจฺจสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ
8. อุปสฺสุติสิกฺขาปทวณฺณนา
[471] อฏฺฐเม สุติสมีปนฺติ สทฺทสมีปํฯ สุยฺยตีติ หิ สุติ, สทฺทสฺเสตํ อธิวจนํฯ ตสฺส สมีปํ อุปสฺสุติ, สทฺทสมีปนฺติ วุตฺตํ โหติฯ คณฺฐิปเทสุ จ สุยฺยตีติ สุตีติ สทฺโทว วุตฺโตฯ ยตฺถ ปน ฐิเตน สกฺกา โหติ สทฺทํ โสตุํ, ตตฺถ ติฏฺฐนฺโต สทฺทสมีเป ฐิโต นาม โหตีติ อาห ‘‘ยตฺถ ฐตฺวา’’ติอาทิฯ เกจิ ปน ‘‘สุณาติ เอตฺถาติ สุติฯ ยตฺถ ฐิโต สุณาติ, ตสฺส ฐานสฺเสตํ นามํฯ ตสฺส สมีปํ อุปสฺสุตี’’ติ วทนฺติ, เอวํ ปน คยฺหมาเน ยสฺมิํ ฐาเน ฐิโต สุณาติ, ตสฺส อาสนฺเน อญฺญสฺมิํ ปเทเส ติฏฺฐตีติ อาปชฺชติฯ อฏฺฐกถายญฺจ อุปสฺสุติ-สทฺทสฺเสว อตฺถํ ทสฺเสตุํ ‘‘ยตฺถ ฐตฺวา สกฺกา โหติ, เตสํ วจนํ โสตุ’’นฺติ วุตฺตํ, น สุติ-สทฺทสฺสฯ ตสฺมา ปุพฺพนโยเวตฺถ ปสตฺถตโรฯ อถ วา อุเปจฺจ สุยฺยติ เอตฺถาติ อุปสฺสุติ, ฐานํฯ ยํ ฐานํ อุปคเตน สกฺกา โหติ กเถนฺตานํ สทฺทํ โสตุํ, ตตฺถาติ เอวมตฺโถ คเหตพฺโพฯ มนฺเตนฺตนฺติ ภุมฺมตฺเถ อุปโยควจนนฺติ อาห ‘‘มนฺตยมาเน’’ติฯ
[473] เอกปริจฺเฉทานีติ ‘‘สิยา กิริยํ, สิยา อกิริย’’นฺติ อิมินา นเยน เอกปริจฺเฉทานิฯ อิมานิ หิ ตีณิ สิกฺขาปทานิ กทาจิ กิริยโต สมุฏฺฐหนฺติ, กทาจิ อกิริยโต, น เอกกฺขเณเยว กิริยากิริยโต สมุฏฺฐหนฺติฯ เสสเมตฺถ อุตฺตานเมวฯ อุปสมฺปนฺนตา, โจทนาธิปฺปาโย, สวนนฺติ อิมานิ ปเนตฺถ ตีณิ องฺคานิฯ
อุปสฺสุติสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ
9. กมฺมปฏิพาหนสิกฺขาปทวณฺณนา
[474] นวมํ อุตฺตานตฺถเมวฯ ธมฺมกมฺมตา, ธมฺมกมฺมนฺติ สญฺญา, ฉนฺทํ ทตฺวา ขิยฺยนนฺติ อิมานิ ปเนตฺถ ตีณิ องฺคานิฯ
กมฺมปฏิพาหนสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ
10. ฉนฺทํ อทตฺวา คมนสิกฺขาปทวณฺณนา
[479] ทสมํ อุตฺตานตฺถเมวฯ วินิจฺฉยกถาย ปวตฺตมานตา, ธมฺมกมฺมตา, ธมฺมกมฺมสญฺญิตา, สมานสีมายํ ฐิตตา, สมานสํวาสกตา, โกเปตุกามตาย หตฺถปาสวิชหนนฺติ อิมานิ ปเนตฺถ ฉ องฺคานิฯ
ฉนฺทํ อทตฺวา คมนสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ