เมนู

2. วิเลขนสิกฺขาปทวณฺณนา

[438] ทุติเย วินยสฺส ปริยาปุณนํ วินยปริยตฺตีติ อาห ‘‘วินยํ ปริยาปุณนฺตาน’’นฺติอาทิฯ สุคุตฺโตติ ยถา กรณฺฑเก ปกฺขิตฺตมณิกฺขนฺโธ วิย น นสฺสติ วิปตฺติํ น ปาปุณาติ, เอวํ สุฏฺฐุ โคปิโตฯ สุรกฺขิโตติ ตสฺเสว ปริยายวจนํฯ ยถา หิ กิเลสโจเรหิ อวิลุมฺปนีโย โหติ, เอวํ สพฺพทา สูปฏฺฐิตสฺสติตาย สุฏฺฐุ รกฺขิโตฯ กุกฺกุจฺจปกตานนฺติ กปฺปิยากปฺปิยํ นิสฺสาย อุปฺปนฺนกุกฺกุจฺเจน อภิภูตานํฯ สารชฺชนํ สารโท, พฺยาโมหภยํฯ วิคโต สารโท เอตสฺสาติ วิสารโทฯ สหธมฺเมนาติ สการเณน วจเนนฯ สุนิคฺคหิตํ นิคฺคณฺหาตีติ ยถา น ปุน สีสํ อุกฺขิปนฺติ, อถ โข อปฺปฏิภานา มงฺกุภูตาเยว โหนฺติ, เอวํ สุฏฺฐุ นิคฺคณฺหาติฯ

อลชฺชิตาติ ย-การโลเปน นิทฺเทโส, อลชฺชิตายาติ วุตฺตํ โหติฯ อญฺญาณตาติอาทีสุปิ เอเสว นโยฯ มนฺโท โมมูโหติ อญฺญาณภาเวน มนฺโท, อวิสยโต โมมูโห, มหามูฬฺโหติ อตฺโถฯ

อตฺตปจฺจตฺถิกาติ อตฺตโน ปจฺจตฺถิกาฯ วชฺชิปุตฺตกา ทสวตฺถุทีปกาฯ ปรูปหารอญฺญาณกงฺขาปรวิตารณาทิวาทาติ เอตฺถ เย อรหตฺตํ ปฏิชานนฺตานํ อปฺปตฺเต ปตฺตสญฺญีนํ อธิมานิกานํ กุหกานํ วา อรหตฺตํ ปฏิชานนฺตานํ สุกฺกวิสฺสฏฺฐิํ ทิสฺวา มารกายิกา เทวตา ‘‘อรหโต อสุจิํ อุปสํหรนฺตี’’ติ มญฺญนฺติ เสยฺยถาปิ ปุพฺพเสลิยา อปรเสลิยา จ, เต ปรูปหารวาทาฯ เยสํ ปน อรหโต อิตฺถิปุริสาทีนํ นามโคตฺตาทีสุ ญาณปฺปวตฺติยา อภาเวน อตฺถิ อรหโต อญฺญาณํ, ตตฺเถว สนฺนิฏฺฐานาภาเวน อตฺถิ อรหโต กงฺขา, ยสฺมา จสฺส ตานิ วตฺถูนิ ปเร วิตาเรนฺติ ปกาเสนฺติ อาจิกฺขนฺติ, ตสฺมา อตฺถิ อรหโต ปรวิตารณาติ อิมา ติสฺโส ลทฺธิโย เสยฺยถาปิ เอตรหิ ปุพฺพเสลิยานํ, เต อญฺญาณกงฺขาปรวิตารณวาทาฯ นิคฺคโห ปน เนสํ กถาวตฺถุปฺปกรเณ วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺโพฯ

จตฺตาโร มคฺคา จ ผลานิ จาติ อุกฺกฏฺฐนิทฺเทสวเสน วุตฺตํ, จตสฺโส ปฏิสมฺภิทา ติสฺโส วิชฺชา ฉ อภิญฺญาติ อยมฺปิ อธิคมสทฺธมฺโมเยวฯ

-กาโร วา อวุตฺตสมฺปิณฺฑนตฺโถ ทฏฺฐพฺโพฯ เกจิ เถราติ ธมฺมกถิกาฯ อาหํสูติ ปํสุกูลิกตฺเถรา เอวํ อาหํสุฯ

กทา ปนายํ กถา อุทปาทีติ? อยญฺเหตฺถ อนุปุพฺพิกถา (อ. นิ. อฏฺฐ. 1.1.130) – อิมสฺมิํ กิร ทีเป จณฺฑาลติสฺสมหาภเย สกฺโก เทวราชา มหาอุฬุมฺปํ มาเปตฺวา ภิกฺขูนํ อาโรจาเปสิ ‘‘มหนฺตํ ภยํ ภวิสฺสติ, น สมฺมา เทโว วสฺสิสฺสติ, ภิกฺขู ปจฺจเยหิ กิลมนฺตา ปริยตฺติํ สนฺธาเรตุํ น สกฺขิสฺสนฺติ, ปรตีรํ คนฺตฺวา อยฺเยหิ ชีวิตํ รกฺขิตุํ วฏฺฏติฯ อิมํ มหาอุฬุมฺปํ อารุยฺห คจฺฉถ ภนฺเต, เยสํ เอตฺถ นิสชฺชฏฺฐานํ นปฺปโหติ, เต กฏฺฐขณฺเฑปิ อุรํ ฐเปตฺวา คจฺฉนฺตุ, สพฺเพสํ ภยํ น ภวิสฺสตี’’ติฯ ตทา สมุทฺทตีรํ ปตฺวา สฏฺฐิ ภิกฺขู กติกํ กตฺวา ‘‘อมฺหากํ เอตฺถ คมนกิจฺจํ นตฺถิ, มยํ อิเธว หุตฺวา เตปิฏกํ รกฺขิสฺสามา’’ติ ตโต นิวตฺติตฺวา ทกฺขิณมลยชนปทํ คนฺตฺวา กนฺทมูลปณฺเณหิ ชีวิกํ กปฺเปนฺตา วสิํสุ, กาเย วหนฺเต นิสีทิตฺวา สชฺฌายํ กโรนฺติ, อวหนฺเต วาลิกํ อุสฺสาเรตฺวา ปริวาเรตฺวา สีสานิ เอกฏฺฐาเน กตฺวา ปริยตฺติํ สมฺมสนฺติฯ อิมินา นิยาเมน ทฺวาทส สํวจฺฉรานิ สาฏฺฐกถํ เตปิฏกํ ปริปุณฺณํ กตฺวา ธารยิํสุฯ

ภเย วูปสนฺเต สตฺตสตา ภิกฺขู อตฺตโน คตฏฺฐาเน สาฏฺฐกเถ เตปิฏเก เอกกฺขรมฺปิ เอกพฺยญฺชนมฺปิ อวินาเสตฺวา อิมเมว ทีปมาคมฺม กลฺลคามชนปเท มณฺฑลารามวิหารํ ปวิสิํสุฯ เถรานํ อาคตปวตฺติํ สุตฺวา อิมสฺมิํ ทีเป โอหีนา สฏฺฐิ ภิกฺขู ‘‘เถเร ปสฺสิสฺสามา’’ติ คนฺตฺวา เถเรหิ สทฺธิํ เตปิฏกํ โสเธนฺตา เอกกฺขรมฺปิ เอกพฺยญฺชนมฺปิ อสเมนฺตํ นาม น ปสฺสิํสุฯ ตสฺมิํ ฐาเน เถรานํ อยํ กถา อุทปาทิ ‘‘ปริยตฺติ นุ โข สาสนสฺส มูลํ, อุทาหุ ปฏิปตฺตี’’ติฯ ปํสุกูลิกตฺเถรา ‘‘ปฏิปตฺติ มูล’’นฺติ อาหํสุ, ธมฺมกถิกา ‘‘ปริยตฺตี’’ติ ฯ อถ เน เถรา ‘‘ตุมฺหากํ ทฺวินฺนมฺปิ ชนานํ วจนมตฺเตเนว น สกฺกา วิญฺญาตุํ, ชินภาสิตํ สุตฺตํ อาหรถา’’ติ อาหํสุฯ สุตฺตํ อาหริตุํ น ภาโรติ –

‘‘อิเม จ, สุภทฺท, ภิกฺขู สมฺมา วิหเรยฺยุํ, อสุญฺโญ โลโก อรหนฺเตหิ อสฺสา’’ติ (ที. นิ. 2.214)ฯ

‘‘ปฏิปตฺติมูลกํ, มหาราช, สตฺถุสาสนํ , ปฏิปตฺติสารกํ, มหาราช, สตฺถุสาสนํ, ปฏิปตฺติ ติฏฺฐนฺตี ติฏฺฐตี’’ติ (มิ. ป. 4.1.7) –

สุตฺตํ อาหริํสุฯ

อิมํ สุตฺตํ สุตฺวา ธมฺมกถิกา อตฺตโน วาทฏฺฐปนตฺถาย อิมํ สุตฺตํ อาหริํสุ –

‘‘ยาว ติฏฺฐนฺติ สุตฺตนฺตา, วินโย ยาว ทิปฺปติ;

ตาว ทกฺขนฺติ อาโลกํ, สูริเย อพฺภุฏฺฐิเต ยถาฯ

‘‘สุตฺตนฺเตสุ อสนฺเตสุ, ปมุฏฺเฐ วินยมฺหิ จ;

ตโม ภวิสฺสติ โลเก, สูริเย อตฺถงฺคเต ยถาฯ

‘‘สุตฺตนฺเต รกฺขิเต สนฺเต, ปฏิปตฺติ โหติ รกฺขิตา;

ปฏิปตฺติยํ ฐิโต ธีโร, โยคกฺเขมา น ธํสตี’’ติฯ

อิมสฺมิํ สุตฺเต อาหเฏ ปํสุกูลิกตฺเถรา ตุณฺหี อเหสุํฯ ธมฺมกถิกตฺเถรานํเยว วจนํ ปุรโต อโหสิฯ ยถา หิ ควสตสฺส ควสหสฺสสฺส วา อนฺตเร ปเวณิปาลิกาย เธนุยา อสติ โส วํโส สา ปเวณี น ฆฏียติ, เอวเมว อารทฺธวิปสฺสกานํ ภิกฺขูนํ สเตปิ สหสฺเสปิ วิชฺชมาเน ปริยตฺติยา อสติ อริยมคฺคปฏิเวโธ นาม น โหติฯ ยถา จ นิธิกุมฺภิยา ชานนตฺถาย ปาสาณปิฏฺเฐ อกฺขเรสุ อุปนิพทฺเธสุ ยาว อกฺขรานิ ธรนฺติ, ตาว นิธิกุมฺภี นฏฺฐา นาม น โหติ, เอวเมว ปริยตฺติยา ธรมานาย สาสนํ อนฺตรหิตํ นาม น โหตีติฯ ตสฺสาเธยฺโยติ ตสฺสายตฺโตฯ

[439] โส ปนาติ โส ปาติโมกฺโขฯ เสสเมตฺถ อุตฺตานเมวฯ ครหิตุกามตา, อุปสมฺปนฺนสฺส สนฺติเก สิกฺขาปทวิวณฺณนญฺจาติ อิมานิ ปเนตฺถ ทฺเว องฺคานิฯ

วิเลขนสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

3. โมหนสิกฺขาปทวณฺณนา

[443] ตติยํ อุตฺตานเมวฯ โมหาโรปนํ, โมเหตุกามตา, วุตฺตนเยน สุตภาโว, โมหนนฺติ อิมานิ ปเนตฺถ จตฺตาริ องฺคานิฯ

โมหนสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

4. ปหารสิกฺขาปทวณฺณนา

[452] จตุตฺเถ รตฺตจิตฺโตติ กายสํสคฺคราเคน รตฺตจิตฺโตฯ สเจ ปน เมถุนราเคน รตฺโต ปหารํ เทติ, ทุกฺกฏเมวฯ เสสเมตฺถ อุตฺตานเมวฯ กุปิตตา, น โมกฺขาธิปฺปายตา, อุปสมฺปนฺนสฺส ปหารทานนฺติ อิมานิ ปเนตฺถ ตีณิ องฺคานิฯ

ปหารสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

5. ตลสตฺติกสิกฺขาปทวณฺณนา

[457] ปญฺจเม น ปหริตุกามตาย ทินฺนตฺตา ทุกฺกฏนฺติ เอตฺถ ปหริตุกามตาย ปหเฏ ปุริมสิกฺขาปเทน ปาจิตฺติยํ, อุจฺจาเรตุกามตาย เกวลํ อุคฺคิรณมตฺเต กเต อิมินา ปาจิตฺติยํฯ อิมินา ปน วิรชฺฌิตฺวา ปหาโร ทินฺโน, ตสฺมา ทุกฺกฏํฯ กิมิทํ ทุกฺกฏํ ปหารปจฺจยา, อุทาหุ อุคฺคิรณปจฺจยาติ? ตตฺถ เกจิ ตาว วทนฺติ ‘‘ปหารปจฺจยา เอว ทุกฺกฏํ, อุคฺคิรณปจฺจยา ปาจิตฺติยนฺติ สทุกฺกฏํ ปาจิตฺติยํ ยุชฺชติฯ ปุริมญฺหิ อุคฺคิรณํ, ปจฺฉา ปหาโร, น จ ปจฺฉา ปหารํ นิสฺสาย ปุริมํ อุคฺคิรณํ อนาปตฺติวตฺถุกํ ภวิตุมรหตี’’ติฯ

มยํ ปเนตฺถ เอวํ ตกฺกยาม ‘‘อุคฺคิรณสฺส อตฺตโน สภาเวเนว อสณฺฐิตตฺตา ตปฺปจฺจยา ปาจิตฺติเยน น ภวิตพฺพํ, อสุทฺธจิตฺเตน กตปโยคตฺตา ปน น สกฺกา เอตฺถ อนาปตฺติยา ภวิตุนฺติ ทุกฺกฏํ วุตฺตํฯ ‘น ปหริตุกามตาย ทินฺนตฺตา’ติ อิมินา จ ปหารปจฺจยา ปุริมสิกฺขาปเทน ปาจิตฺติยาสมฺภเว การณํ วุตฺตํ, น ปน ปหารปจฺจยา ทุกฺกฏสมฺภเวฯ