8. อริฏฺฐสิกฺขาปทวณฺณนา

[417] อฏฺฐเม พาธยิํสูติ หนิํสุฯ ตํตํสมฺปตฺติยา วิพนฺธนวเสน สตฺตสนฺตานสฺส อนฺตเร เวมชฺเฌ เอติ อาคจฺฉตีติ อนฺตราโย, ทิฏฺฐธมฺมิกาทิอนตฺโถฯ อนติกฺกมนฏฺเฐน ตสฺมิํ อนฺตราเย นิยุตฺตา, อนฺตรายํ วา ผลํ อรหนฺติ, อนฺตรายสฺส วา กรณสีลาติ อนฺตรายิกาฯ เตนาห ‘‘อนฺตรายํ กโรนฺตีติ อนฺตรายิกา’’ติฯ อานนฺตริยธมฺมาติ อานนฺตริกสภาวา เจตนาธมฺมาฯ ตตฺรายํ วจนตฺโถ – จุติอนนฺตรผลํ อนนฺตรํ นาม, ตสฺมิํ อนนฺตเร นิยุตฺตา, ตํนิพฺพตฺตเนน อนนฺตรกรณสีลา, อนนฺตรปฺปโยชนาติ วา อานนฺตริกา, เต เอว อานนฺตริยาติ วุตฺตาฯ กมฺมานิ เอว อนฺตรายิกาติ กมฺมนฺตรายิกาฯ โมกฺขสฺเสว อนฺตรายํ กโรติ, น สคฺคสฺสาติ มิจฺฉาจารลกฺขณาภาวโต วุตฺตํฯ น หิ ภิกฺขุนิยา ธมฺมรกฺขิตภาโว อตฺถิฯ ปากติกภิกฺขุนีวเสน เจตํ วุตฺตํฯ อริยาย ปน ปวตฺตํ อปายสํวตฺตนิกเมว, นนฺทมาณวโก เจตฺถ นิทสฺสนํฯ อุภินฺนํ สมานจฺฉนฺทตาวเสน วา น สคฺคนฺตรายิกตา , โมกฺขนฺตรายิกตา ปน โมกฺขตฺถาย ปฏิปตฺติยา วิทูสนโตฯ อภิภวิตฺวา ปน ปวตฺติยํ สคฺคนฺตรายิกตาปิ น สกฺกา นิวาเรตุนฺติฯ

อเหตุกทิฏฺฐิอกิริยทิฏฺฐินตฺถิกทิฏฺฐิโยว นิยตภาวํ ปตฺตา นิยตมิจฺฉาทิฏฺฐิธมฺมาฯ ปฏิสนฺธิธมฺมาติ ปฏิสนฺธิจิตฺตุปฺปาทมาหฯ ปณฺฑกาทิคฺคหณญฺเจตฺถ นิทสฺสนมตฺตํ สพฺพายปิ อเหตุกปฏิสนฺธิยา วิปากนฺตรายิกภาวโตฯ ยาหิ อริเย อุปวทติ, ตา เจตนา อริยูปวาทา ชาตาฯ ตโต ปรนฺติ ขมาปนโต อุปริฯ ยํ ปเนตฺถ วตฺตพฺพํ, ตํ ทิพฺพจกฺขุกถายํ วุตฺตเมวฯ สญฺจิจฺจ อาปนฺนา อาปตฺติโยติ สญฺจิจฺจ วีติกฺกนฺตา สตฺต อาปตฺติกฺขนฺธาฯ สญฺจิจฺจ วีติกฺกนฺตญฺหิ อนฺตมโส ทุกฺกฏทุพฺภาสิตมฺปิ สคฺคมคฺคผลานํ อนฺตรายํ กโรติฯ ยาว ภิกฺขุภาวํ ปฏิชานาติ ปาราชิกํ อาปนฺโน, น วุฏฺฐาติ เสสครุกาปตฺติํ อาปนฺโน, น เทเสติ ลหุกาปตฺติํ อาปนฺโนฯ

อยํ ภิกฺขูติ อริฏฺโฐ ภิกฺขุฯ รเสน รสํ สํสนฺทิตฺวาติ อนวชฺเชน ปจฺจยปริภุญฺชนรเสน สาวชฺชกามคุณปริโภครสํ สมาเนตฺวาฯ โยนิโส ปจฺจเวกฺขเณน นตฺถิ เอตฺถ ฉนฺทราโคติ นิจฺฉนฺทราโค, ปจฺจยปริโภโคฯ อุปเนนฺโต วิยาติ พนฺธนํ อุปเนนฺโต วิยฯ ‘‘ฆเฏนฺโต วิยา’’ติปิ ปาโฐฯ อุปสํหรนฺโต วิยาติ สทิสตํ อุปสํหรนฺโต วิย เอกนฺตสาวชฺเช อนวชฺชภาวปกฺเขปนโตฯ ปาปกนฺติ ลามกฏฺเฐน ทุคฺคติสมฺปาปนฏฺเฐน จ ปาปกํฯ มหาสมุทฺทํ พนฺธนฺเตน วิยาติ เสตุกรณวเสน มหาสาครํ พนฺธนฺเตน วิยฯ สพฺพญฺญุตญฺญาเณน สทฺธิํ ปฏิวิรุชฺฌนฺโตติ สพฺพญฺญุตญฺญาเณน ‘‘สาวชฺช’’นฺติ ทิฏฺฐํ ‘‘อนวชฺช’’นฺติ คหเณน เตน สห ปฏิวิรุชฺฌนฺโตฯ อาณาจกฺเกติ ปฐมปาราชิกสิกฺขาปทสงฺขาเต, ‘‘อพฺรหฺมจริยํ ปหายา’’ติอาทิเทสนาสงฺขาเต จ อาณาจกฺเกฯ

อฏฺฐิกงฺกลํ นาม อุรฏฺฐิ วา ปิฏฺฐิกณฺฏกํ วา สีสฏฺฐิ วาฯ ตญฺหิ นิมฺมํสตฺตา ‘‘กงฺกล’’นฺติ วุจฺจติฯ วิคตมํสาย หิ อฏฺฐิสงฺขลิกาย เอกฏฺฐิมฺหิ วา กงฺกล-สทฺโท นิรุฬฺโหฯ อนุทหนฏฺเฐนาติ อนุปายปฏิปตฺติยา สมฺปติ อายติญฺจ อนุทหนฏฺเฐนฯ

มหาภิตาปนฏฺเฐน อนวฏฺฐิตสภาวตาย, อิตฺตรปจฺจุปฏฺฐานฏฺเฐน มุหุตฺตกรณียตาย, ตาวกาลิกฏฺเฐน ปเรหิ อภิภวนตาย, สพฺพงฺคปจฺจงฺคปลิภญฺชนฏฺเฐน เภทนาทิอธิกรณภาเวน, อุคฺฆาฏสทิสตาย อธิกุฏฺฏนฏฺเฐน, อวเณ วณํ อุปฺปาเทตฺวา อนฺโต อนุปวิสนภาวตาย วินิวิชฺฌนฏฺเฐน, ทิฏฺฐธมฺมิกสมฺปรายิกอนตฺถนิมิตฺตตาย สาสงฺกสปฺปฏิภยฏฺเฐนฯ

ปาฬิยํ ‘‘ถามสา ปรามาสา’’ติอาทีสุ เอวมตฺโถ เวทิตพฺโพฯ ถามสาติ ทิฏฺฐิถาเมน, ตสฺสา ทิฏฺฐิยา ถามคตภาเวนาติ อตฺโถฯ ปรามาสาติ ทิฏฺฐิปรามาเสน, ทิฏฺฐิสงฺขาตปรามาเสนาติ อตฺโถฯ ทิฏฺฐิเยว หิ ธมฺมสภาวํ อติกฺกมิตฺวา ปรโต อามสเนน ปรามาโสฯ อภินิวิสฺสาติ ตณฺหาภินิเวสปุพฺพงฺคเมน ทิฏฺฐาภินิเวเสน ‘‘อิทเมตฺถ สจฺจ’’นฺติ อภินิวิสิตฺวาฯ โวหรตีติ กเถติฯ ยโต จ โข เต ภิกฺขูติ ยทา เต ภิกฺขูฯ เอวํพฺยาโข อหํ, ภนฺเต, ภควตาติ อิทํ เอส อตฺตโน ลทฺธิํ นิคูหิตุกามตาย นตฺถีติ วตฺตุกาโมปิ ภควโต อานุภาเวน สมฺปฏิจฺฉติฯ พุทฺธานํ กิร สมฺมุขา ทฺเว กถา กเถตุํ สมตฺโถ นาม นตฺถิฯ กสฺส นุ โข นาม ตฺวํ โมฆปุริสาติ ตฺวํ โมฆปุริส กสฺส ขตฺติยสฺส วา พฺราหฺมณสฺส วา เวสฺสสฺส วา สุทฺทสฺส วา คหฏฺฐสฺส วา ปพฺพชิตสฺส วา เทวสฺส วา มนุสฺสสฺส วา มยา เอวํ ธมฺมํ เทสิตํ อาชานาสิฯ เสสเมตฺถ อุตฺตานเมวฯ ธมฺมกมฺมตา, สมนุภาสนา, อปฺปฏินิสฺสชฺชนนฺติ อิมานิ ปเนตฺถ ตีณิ องฺคานิฯ

อริฏฺฐสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

9. อุกฺขิตฺตสมฺโภคสิกฺขาปทวณฺณนา

[424] นวเม ปโยคคณนายาติ ทานคฺคหณปฺปโยคคณนายฯ สํวาเส กมฺมปริโยสานวเสน, สหเสยฺยาย เอกสฺมิํ นิปนฺเน อิตรสฺส นิปชฺชนปโยควเสน อาปตฺติปริจฺเฉโท เวทิตพฺโพฯ เอตฺถ จ ปทภาชเน ‘‘เอกจฺฉนฺเน’’ติ อวิเสเสน วุตฺตตฺตา นานูปจาเรปิ เอกจฺฉนฺเน นิปชฺชนฺตสฺส อาปตฺติฯ เตเนว มาติกาฏฺฐกถายํ (กงฺขา. อฏฺฐ. อุกฺขิตฺตสมฺโภคสิกฺขาปทวณฺณนา) วุตฺตํ ‘‘สห วา เสยฺยํ กปฺเปยฺยาติ นานูปจาเรปิ เอกจฺฉนฺเน นิปชฺเชยฺยา’’ติฯ ปณฺณตฺติํ อชานนฺเตน อรหตาปิ กิริยาพฺยากตจิตฺเตน อาปชฺชิตพฺพตฺตา ‘‘ติจิตฺต’’นฺติ วุตฺตํฯ ยํ ปน เกนจิ วุตฺตํ ‘‘ติจิตฺตนฺติ เอตฺถ วิปากาพฺยากตจิตฺเตน สห วา เสยฺยํ กปฺเปยฺยาติ เอวมตฺโถ ทฏฺฐพฺโพ, อญฺญถา สจิตฺตกตฺตา สิกฺขาปทสฺส กิริยาพฺยากตํ สนฺธาย น ยุชฺชตี’’ติ, ตํ น คเหตพฺพํฯ น หิ สจิตฺตกสิกฺขาปทวีติกฺกโม อรหโต น สมฺภวติฯ เตเนว ปถวีขณนาทีสุ สจิตฺตกสิกฺขาปเทสุ ติจิตฺตเมว วุตฺตํฯ เสสเมตฺถ อุตฺตานเมวฯ อกตานุธมฺมตา, ชานนา, สมฺโภคาทิกรณนฺติ อิมานิ ปเนตฺถ ตีณิ องฺคานิฯ

อุกฺขิตฺตสมฺโภคสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

10. กณฺฏกสิกฺขาปทวณฺณนา

[428] ทสเม ปิเรติ นิปาตปทํฯ สมฺโพธเน วตฺตมานํ ปร-สทฺเทน สมานตฺถํ วทนฺตีติ อาห ‘‘ปร อมามกา’’ติ, อมฺหากํ อนชฺฌตฺติกภูตาติ อตฺโถฯ ปิเรติ วา ‘‘ปรโต’’ติ อิมินา สมานตฺถํ นิปาตปทํ, ตสฺมา จร ปิเรติ ปรโต คจฺฉ, มา อิธ ติฏฺฐาติ เอวมฺเปตฺถ อตฺโถ เวทิตพฺโพฯ เสสเมตฺถ ปุริมสิกฺขาปททฺวเย วุตฺตนยเมวฯ

กณฺฏกสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

นิฏฺฐิโต สปฺปาณกวคฺโค สตฺตโมฯ

8. สหธมฺมิกวคฺโค

1. สหธมฺมิกสิกฺขาปทวณฺณนา

[434] สหธมฺมิกวคฺคสฺส ปฐมสิกฺขาปเท วาจาย วาจาย อาปตฺตีติ อนาทริยภยา เลเสน เอวํ วทนฺตสฺส อาปตฺติฯ เสสเมตฺถ อุตฺตานเมวฯ อุปสมฺปนฺนสฺส ปญฺญตฺเตน วจนํ, อสิกฺขิตุกามตาย เอวํ วจนนฺติ อิมานิ ปเนตฺถ ทฺเว องฺคานิฯ

สหธมฺมิกสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ