1. สญฺจิจฺจสิกฺขาปทวณฺณนา

[382] สปฺปาณกวคฺคสฺส ปฐมสิกฺขาปเท อุสุํ สรํ อสฺสติ ขิปตีติ อิสฺสาโส, ธนุสิปฺปกุสโลติ อาห ‘‘ธนุคฺคหาจริโย’’ติฯ ปฏิสตฺตุวิธมนตฺถํ ธนุํ คณฺหนฺตีติ ธนุคฺคหา, เตสํ อาจริโย ธนุคฺคหาจริโยฯ อปฺปมตฺเตน วตฺตํ กาตพฺพนฺติ ยถา เต ปาณา น มรนฺติ, เอวํ สูปฏฺฐิตสฺสตินา เสนาสเน วตฺตํ กาตพฺพํฯ เสสเมตฺถ อุตฺตานเมวฯ องฺคานิปิ มนุสฺสวิคฺคเห วุตฺตนเยน เวทิตพฺพานีติฯ

สญฺจิจฺจสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

2. สปฺปาณกสิกฺขาปทวณฺณนา

[387] ทุติเย อุทกสณฺฐานกปฺปเทเสติ ยตฺถ ภูมิภาเค อุทกํ นิกฺขิตฺตํ สนฺติฏฺฐติ, น สหสา ปริกฺขยํ คจฺฉติ, ตาทิเส ปเทเสฯ เสสเมตฺถ อุตฺตานเมวฯ องฺคานิ สิญฺจนสิกฺขาปเท วุตฺตนยาเนวฯ

สปฺปาณกสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

3. อุกฺโกฏนสิกฺขาปทวณฺณนา

[392] ตติเย ยถาปติฏฺฐิตภาเวน ปติฏฺฐาตุํ น เทนฺตีติ เตสํ ปวตฺติอาการทสฺสนตฺถํ วุตฺตํฯ ยํ ปน ธมฺเมน อธิกรณํ นิหตํ, ตํ สุนิหตเมวฯ สเจ วิปฺปกเต กมฺเม ปฏิกฺโกสติ, ตํ สญฺญาเปตฺวาว กาตพฺพํฯ อิตรถา กมฺมญฺจ กุปฺปติ, การกานญฺจ อาปตฺติฯ เสสเมตฺถ อุตฺตานเมวฯ ยถาธมฺมํ นิหตภาโว, ชานนา, อุกฺโกฏนาติ อิมานิ ปเนตฺถ ตีณิ องฺคานิฯ

อุกฺโกฏนสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

4. ทุฏฺฐุลฺลสิกฺขาปทวณฺณนา

[399] จตุตฺเถ ตสฺเสวาติ โย อาปนฺโน, ตสฺเสวฯ อาโรเจตีติ ปฏิจฺฉาทนตฺถเมว มา กสฺสจิ อาโรเจสีติ วทติฯ วตฺถุปุคฺคโลติ อาปนฺนปุคฺคโลฯ เยนสฺส อาโรจิตนฺติ เยน ทุติเยน อสฺส ตติยสฺส อาโรจิตํฯ โกฏิ ฉินฺนา โหตีติ ยสฺมา ปฏิจฺฉาทนปจฺจยา อาปตฺติํ อาปชฺชิตฺวาว ทุติเยน ตติยสฺส อาโรจิตํ, ตสฺมา ตปฺปจฺจยา ปุน เตน อาปชฺชิตพฺพาปตฺติยา อภาวโต อาปตฺติยา โกฏิ ฉินฺนา นาม โหติฯ

[400] ‘‘อนุปสมฺปนฺนสฺส สุกฺกวิสฺสฏฺฐิ จ กายสํสคฺโค จาติ อยํ ทุฏฺฐุลฺลอชฺฌาจาโร นามา’’ติ อิทํ ทุฏฺฐุลฺลาโรจนสิกฺขาปทฏฺฐกถาย น สเมติฯ วุตฺตญฺหิ ตตฺถ (ปาจิ. อฏฺฐ. 82) ‘‘อนุปสมฺปนฺนสฺส ทุฏฺฐุลฺลํ วา อทุฏฺฐุลฺลํ วา อชฺฌาจารนฺติ เอตฺถ อาทิโต ปญฺจ สิกฺขาปทานิ ทุฏฺฐุลฺโล นาม อชฺฌาจาโร, เสสานิ อทุฏฺฐุลฺโล, สุกฺกวิสฺสฏฺฐิกายสํสคฺคทุฏฺฐุลฺลอตฺตกามา ปนสฺส อชฺฌาจาโร นามา’’ติฯ ‘‘อาโรจเน อนุปสมฺปนฺนสฺส ทุฏฺฐุลฺลํ อญฺญถา อธิปฺเปตํ, ปฏิจฺฉาทเน อญฺญถา’’ติ เอตฺถาปิ วิเสสการณํ น ทิสฺสติ, ตสฺมา อฏฺฐกถาย ปุพฺเพนาปรํ น สเมติฯ อวิโรธํ อิจฺฉนฺเตน ปน วีมํสิตพฺพเมตฺถ การณํฯ เสสเมตฺถ อุตฺตานเมวฯ อุปสมฺปนฺนสฺส ทุฏฺฐุลฺลาปตฺติชานนํ, ปฏิจฺฉาเทตุกามตาย นาโรเจสฺสามีติ ธุรนิกฺเขโปติ อิมานิ ปเนตฺถ ทฺเว องฺคานิฯ

ทุฏฺฐุลฺลสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

5. อูนวีสติวสฺสสิกฺขาปทวณฺณนา

[402] ปญฺจเม รูปสุตฺตนฺติ เหรญฺญิกานํ สุตฺตํฯ ทุรุตฺตานนฺติ อกฺโกสวเสน ทุรุตฺตานํ, ทุรุตฺตตฺตาเยว ทุราคตานํฯ วจนปถานนฺติ เอตฺถ วจนเมว ตทตฺถํ ญาตุกามานํ ญาเปตุกามานญฺจ ปโถติ วจนปโถฯ ทุกฺขมานนฺติ ทุกฺเขน ขมิตพฺพานํฯ