5. ปฐมปวารณาสิกฺขาปทวณฺณนา

[236] ปญฺจเม ภุตฺตาวีติ ภุตฺตาวิโน ภุตฺตวนฺโต, กตภตฺตกิจฺจาติ วุตฺตํ โหติฯ ปวาริตาติ เอตฺถ จตูสุ ปวารณาสุ ยาวทตฺถปวารณา ปฏิกฺเขปปวารณา จ ลพฺภตีติ อาห ‘‘พฺราหฺมเณน…เป.… ปฏิกฺเขปปวารณาย ปวาริตา’’ติฯ จตุพฺพิธา หิ ปวารณา วสฺสํวุตฺถปวารณา, ปจฺจยปวารณา , ปฏิกฺเขปปวารณา, ยาวทตฺถปวารณาติฯ ตตฺถ ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, วสฺสํวุตฺถานํ ภิกฺขูนํ ตีหิ ฐาเนหิ ปวาเรตุ’’นฺติ (มหาว. 209) อยํ วสฺสํวุตฺถปวารณาฯ ปกาเรหิ ทิฏฺฐาทีหิ วาเรติ สงฺฆาทิเก ภชาเปติ ภตฺเต กโรติ เอตายาติ ปวารณา, อาปตฺติวิโสธนาย อตฺตโวสฺสคฺโคกาสทานํฯ สา ปน ยสฺมา เยภุยฺเยน วสฺสํวุตฺเถหิ กาตพฺพา วุตฺตา, ตสฺมา ‘‘วสฺสํวุตฺถปวารณา’’ติ วุจฺจติฯ ‘‘อิจฺฉามหํ, ภนฺเต, สงฺฆํ จาตุมาสํ เภสชฺเชน ปวาเรตุ’’นฺติ (ปาจิ. 303) จ, ‘‘อญฺญตฺร ปุน ปวารณาย อญฺญตฺร นิจฺจปวารณายา’’ติ (ปาจิ. 306) จ อยํ ปจฺจยปวารณา ปวาเรติ ปจฺจเย อิจฺฉาเปติ เอตายาติ กตฺวา, จีวราทีหิ อุปนิมนฺตนาเยตํ อธิวจนํฯ ‘‘ปวาริโต นาม อสนํ ปญฺญายติ, โภชนํ ปญฺญายติ, หตฺถปาเส ฐิโต อภิหรติ, ปฏิกฺเขโป ปญฺญายติ, เอโส ปวาริโต นามา’’ติ (ปาจิ. 239) อยํ ปฏิกฺเขปปวารณาฯ วิปฺปกตโภชนตาทิปญฺจงฺคสหิโต โภชนปฏิกฺเขโปเยว เหตฺถ ปการยุตฺตา วารณาติ ปวารณาฯ ‘‘ปณีเตน ขาทนีเยน โภชนีเยน สหตฺถา สนฺตปฺเปสิ สมฺปวาเรสี’’ติ (ม. นิ. 1.363) อยํ ยาวทตฺถปวารณาฯ ยาวทตฺถํ โภชนสฺส ปวารณา ยาวทตฺถปวารณาฯ

[237] ติ-การํ อวตฺวา…เป.… วตฺตุํ วฏฺฏตีติ อิทํ วตฺตพฺพาการทสฺสนตฺถํ วุตฺตํฯ ‘‘ติ-กาเร ปน วุตฺเตปิ อกตํ นาม น โหตี’’ติ ตีสุปิ คณฺฐิปเทสุ วุตฺตํฯ

[238-239] ปวาริโตติ ปฏิกฺเขปิโตฯ โย หิ ภุญฺชนฺโต ปริเวสเกน อุปนีตํ โภชนํ อนิจฺฉนฺโต ปฏิกฺขิปติ, โส เตน ปวาริโต ปฏิกฺเขปิโต นาม โหติฯ พฺยญฺชนํ ปน อนาทิยิตฺวา อตฺถมตฺตเมว ทสฺเสตุํ ‘‘กตปวารโณ กตปฏิกฺเขโป’’ติ วุตฺตํฯ ยสฺมา ‘‘อสน’’นฺติ อิมินาว ปเทน ‘‘ภุตฺตาวี’’ติ อิมสฺส อตฺโถ วุตฺโต, ตสฺมา น ตสฺส กิญฺจิ ปโยชนํ วิสุํ อุปลพฺภติฯ ยทิ หิ อุปลพฺเภยฺย, ปวารณา ฉฬงฺคสมนฺนาคตา อาปชฺเชยฺยาติ มนสิ กตฺวา ปญฺจสมนฺนาคตตฺตํเยว ทสฺเสตุํ ‘‘วุตฺตมฺปิ เจต’’นฺติอาทินา ปาฬิํ อาหรติฯ เกจิ ปน ‘‘หตฺถปาเส ฐิโต อภิหรตี’’ติ เอกเมว องฺคํ กตฺวา ‘‘จตุรงฺคสมนฺนาคตา ปวารณา’’ติปิ วทนฺติฯ