4. กาณมาตาสิกฺขาปทวณฺณนา

[230-231] จตุตฺเถ กาณาย มาตาติ กาณาติ ลทฺธนามาย ทาริกาย มาตาฯ กสฺมา ปเนสา กาณา นาม ชาตาติ อาห ‘‘สา กิรสฺสา’’ติอาทิฯ อิมิสฺสา ทหรกาเล มาตาปิตโร สิเนหวเสน ‘‘อมฺม กาเณ, อมฺม กาเณ’’ติ โวหริํสุ, สา ตทุปาทาย กาณา นาม ชาตา, ตสฺสา จ มาตา ‘‘กาณมาตา’’ติ ปากฏา อโหสีติ เอวเมตฺถ การณํ วทนฺติฯ ปฏิยาโลกนฺติ ปจฺฉิมํ ทิสํ, ปจฺจาทิจฺจนฺติ วุตฺตํ โหติฯ

[233] ปูวคณนาย ปาจิตฺติยนฺติ มุขวฏฺฏิยา เหฏฺฐิมเลขโต อุปริฏฺฐิตปูวคณนาย ปาจิตฺติยํฯ ‘‘ทฺวตฺติปตฺตปูรา ปฏิคฺคเหตพฺพา’’ติ หิ วจนโต มุขวฏฺฏิยา เหฏฺฐิมเลขํ อนติกฺกนฺเต ทฺเว วา ตโย วา ปตฺตปูเร คเหตุํ วฏฺฏติฯ

[235] อฏฺฐกถาสุ ปน…เป.… วุตฺตนฺติ อิทํ อฏฺฐกถาสุ ตถา อาคตภาวมตฺตทีปนตฺถํ วุตฺตํ, น ปน ตสฺส วาทสฺส ปติฏฺฐาปนตฺถํฯ อฏฺฐกถาสุ วุตฺตญฺหิ ปาฬิยา น สเมติฯ ตตุตฺตริคหเณ อนาปตฺติทสฺสนตฺถญฺหิ ‘‘ญาตกานํ ปวาริตาน’’นฺติ วุตฺตํฯ อญฺญถา ‘‘อนาปตฺติ ทฺวตฺติปตฺตปูเร ปฏิคฺคณฺหาตี’’ติ อิมินาว ปมาณยุตฺตคฺคหเณ อนาปตฺติสิทฺธิโต ‘‘ญาตกานํ ปวาริตาน’’นฺติ วิสุํ น วตฺตพฺพํฯ ยทิ เอวํ ‘‘ตํ ปาฬิยา น สเมตี’’ติ กสฺมา น วุตฺตนฺติ? เหฏฺฐา ตตุตฺตริสิกฺขาปเท วุตฺตนเยเนว สกฺกา วิญฺญาตุนฺติ น วุตฺตํฯ วุตฺตญฺหิ ตตฺถ (ปารา. อฏฺฐ. 2.526) ‘‘อฏฺฐกถาสุ ปน ญาตกปวาริตฏฺฐาเน ปกติยาว พหุมฺปิ วฏฺฏติ, อจฺฉินฺนการณา ปมาณเมว วฏฺฏตีติ วุตฺตํ, ตํ ปาฬิยา น สเมตี’’ติฯ ‘‘อปาเถยฺยาทิอตฺถาย ปฏิยาทิต’’นฺติ สญฺญาย คณฺหนฺตสฺสปิ อาปตฺติเยว อจิตฺตกตฺตา สิกฺขาปทสฺสฯ อตฺตโนเยว คหณตฺถํ ‘‘อิมสฺส หตฺเถ เทหี’’ติ วจเนนปิ อาปชฺชนโต ‘‘วจีกมฺม’’นฺติ วุตฺตํฯ เสสํ อุตฺตานเมว ฯ วุตฺตลกฺขณปูวมนฺถตา, อเสสกตา, อปฏิปฺปสฺสทฺธคมนตา, น ญาตกาทิตา, อติเรกปฏิคฺคหณนฺติ อิมานิ ปเนตฺถ ปญฺจ องฺคานิฯ

กาณมาตาสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

5. ปฐมปวารณาสิกฺขาปทวณฺณนา

[236] ปญฺจเม ภุตฺตาวีติ ภุตฺตาวิโน ภุตฺตวนฺโต, กตภตฺตกิจฺจาติ วุตฺตํ โหติฯ ปวาริตาติ เอตฺถ จตูสุ ปวารณาสุ ยาวทตฺถปวารณา ปฏิกฺเขปปวารณา จ ลพฺภตีติ อาห ‘‘พฺราหฺมเณน…เป.… ปฏิกฺเขปปวารณาย ปวาริตา’’ติฯ จตุพฺพิธา หิ ปวารณา วสฺสํวุตฺถปวารณา, ปจฺจยปวารณา , ปฏิกฺเขปปวารณา, ยาวทตฺถปวารณาติฯ ตตฺถ ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, วสฺสํวุตฺถานํ ภิกฺขูนํ ตีหิ ฐาเนหิ ปวาเรตุ’’นฺติ (มหาว. 209) อยํ วสฺสํวุตฺถปวารณาฯ ปกาเรหิ ทิฏฺฐาทีหิ วาเรติ สงฺฆาทิเก ภชาเปติ ภตฺเต กโรติ เอตายาติ ปวารณา, อาปตฺติวิโสธนาย อตฺตโวสฺสคฺโคกาสทานํฯ สา ปน ยสฺมา เยภุยฺเยน วสฺสํวุตฺเถหิ กาตพฺพา วุตฺตา, ตสฺมา ‘‘วสฺสํวุตฺถปวารณา’’ติ วุจฺจติฯ ‘‘อิจฺฉามหํ, ภนฺเต, สงฺฆํ จาตุมาสํ เภสชฺเชน ปวาเรตุ’’นฺติ (ปาจิ. 303) จ, ‘‘อญฺญตฺร ปุน ปวารณาย อญฺญตฺร นิจฺจปวารณายา’’ติ (ปาจิ. 306) จ อยํ ปจฺจยปวารณา ปวาเรติ ปจฺจเย อิจฺฉาเปติ เอตายาติ กตฺวา, จีวราทีหิ อุปนิมนฺตนาเยตํ อธิวจนํฯ ‘‘ปวาริโต นาม อสนํ ปญฺญายติ, โภชนํ ปญฺญายติ, หตฺถปาเส ฐิโต อภิหรติ, ปฏิกฺเขโป ปญฺญายติ, เอโส ปวาริโต นามา’’ติ (ปาจิ. 239) อยํ ปฏิกฺเขปปวารณาฯ วิปฺปกตโภชนตาทิปญฺจงฺคสหิโต โภชนปฏิกฺเขโปเยว เหตฺถ ปการยุตฺตา วารณาติ ปวารณาฯ ‘‘ปณีเตน ขาทนีเยน โภชนีเยน สหตฺถา สนฺตปฺเปสิ สมฺปวาเรสี’’ติ (ม. นิ. 1.363) อยํ ยาวทตฺถปวารณาฯ ยาวทตฺถํ โภชนสฺส ปวารณา ยาวทตฺถปวารณาฯ

[237] ติ-การํ อวตฺวา…เป.… วตฺตุํ วฏฺฏตีติ อิทํ วตฺตพฺพาการทสฺสนตฺถํ วุตฺตํฯ ‘‘ติ-กาเร ปน วุตฺเตปิ อกตํ นาม น โหตี’’ติ ตีสุปิ คณฺฐิปเทสุ วุตฺตํฯ

[238-239] ปวาริโตติ ปฏิกฺเขปิโตฯ โย หิ ภุญฺชนฺโต ปริเวสเกน อุปนีตํ โภชนํ อนิจฺฉนฺโต ปฏิกฺขิปติ, โส เตน ปวาริโต ปฏิกฺเขปิโต นาม โหติฯ พฺยญฺชนํ ปน อนาทิยิตฺวา อตฺถมตฺตเมว ทสฺเสตุํ ‘‘กตปวารโณ กตปฏิกฺเขโป’’ติ วุตฺตํฯ ยสฺมา ‘‘อสน’’นฺติ อิมินาว ปเทน ‘‘ภุตฺตาวี’’ติ อิมสฺส อตฺโถ วุตฺโต, ตสฺมา น ตสฺส กิญฺจิ ปโยชนํ วิสุํ อุปลพฺภติฯ ยทิ หิ อุปลพฺเภยฺย, ปวารณา ฉฬงฺคสมนฺนาคตา อาปชฺเชยฺยาติ มนสิ กตฺวา ปญฺจสมนฺนาคตตฺตํเยว ทสฺเสตุํ ‘‘วุตฺตมฺปิ เจต’’นฺติอาทินา ปาฬิํ อาหรติฯ เกจิ ปน ‘‘หตฺถปาเส ฐิโต อภิหรตี’’ติ เอกเมว องฺคํ กตฺวา ‘‘จตุรงฺคสมนฺนาคตา ปวารณา’’ติปิ วทนฺติฯ