4. กาณมาตาสิกฺขาปทวณฺณนา

[230-231] จตุตฺเถ กาณาย มาตาติ กาณาติ ลทฺธนามาย ทาริกาย มาตาฯ กสฺมา ปเนสา กาณา นาม ชาตาติ อาห ‘‘สา กิรสฺสา’’ติอาทิฯ อิมิสฺสา ทหรกาเล มาตาปิตโร สิเนหวเสน ‘‘อมฺม กาเณ, อมฺม กาเณ’’ติ โวหริํสุ, สา ตทุปาทาย กาณา นาม ชาตา, ตสฺสา จ มาตา ‘‘กาณมาตา’’ติ ปากฏา อโหสีติ เอวเมตฺถ การณํ วทนฺติฯ ปฏิยาโลกนฺติ ปจฺฉิมํ ทิสํ, ปจฺจาทิจฺจนฺติ วุตฺตํ โหติฯ

[233] ปูวคณนาย ปาจิตฺติยนฺติ มุขวฏฺฏิยา เหฏฺฐิมเลขโต อุปริฏฺฐิตปูวคณนาย ปาจิตฺติยํฯ ‘‘ทฺวตฺติปตฺตปูรา ปฏิคฺคเหตพฺพา’’ติ หิ วจนโต มุขวฏฺฏิยา เหฏฺฐิมเลขํ อนติกฺกนฺเต ทฺเว วา ตโย วา ปตฺตปูเร คเหตุํ วฏฺฏติฯ

[235] อฏฺฐกถาสุ ปน…เป.… วุตฺตนฺติ อิทํ อฏฺฐกถาสุ ตถา อาคตภาวมตฺตทีปนตฺถํ วุตฺตํ, น ปน ตสฺส วาทสฺส ปติฏฺฐาปนตฺถํฯ อฏฺฐกถาสุ วุตฺตญฺหิ ปาฬิยา น สเมติฯ ตตุตฺตริคหเณ อนาปตฺติทสฺสนตฺถญฺหิ ‘‘ญาตกานํ ปวาริตาน’’นฺติ วุตฺตํฯ อญฺญถา ‘‘อนาปตฺติ ทฺวตฺติปตฺตปูเร ปฏิคฺคณฺหาตี’’ติ อิมินาว ปมาณยุตฺตคฺคหเณ อนาปตฺติสิทฺธิโต ‘‘ญาตกานํ ปวาริตาน’’นฺติ วิสุํ น วตฺตพฺพํฯ ยทิ เอวํ ‘‘ตํ ปาฬิยา น สเมตี’’ติ กสฺมา น วุตฺตนฺติ? เหฏฺฐา ตตุตฺตริสิกฺขาปเท วุตฺตนเยเนว สกฺกา วิญฺญาตุนฺติ น วุตฺตํฯ วุตฺตญฺหิ ตตฺถ (ปารา. อฏฺฐ. 2.526) ‘‘อฏฺฐกถาสุ ปน ญาตกปวาริตฏฺฐาเน ปกติยาว พหุมฺปิ วฏฺฏติ, อจฺฉินฺนการณา ปมาณเมว วฏฺฏตีติ วุตฺตํ, ตํ ปาฬิยา น สเมตี’’ติฯ ‘‘อปาเถยฺยาทิอตฺถาย ปฏิยาทิต’’นฺติ สญฺญาย คณฺหนฺตสฺสปิ อาปตฺติเยว อจิตฺตกตฺตา สิกฺขาปทสฺสฯ อตฺตโนเยว คหณตฺถํ ‘‘อิมสฺส หตฺเถ เทหี’’ติ วจเนนปิ อาปชฺชนโต ‘‘วจีกมฺม’’นฺติ วุตฺตํฯ เสสํ อุตฺตานเมว ฯ วุตฺตลกฺขณปูวมนฺถตา, อเสสกตา, อปฏิปฺปสฺสทฺธคมนตา, น ญาตกาทิตา, อติเรกปฏิคฺคหณนฺติ อิมานิ ปเนตฺถ ปญฺจ องฺคานิฯ

กาณมาตาสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ