ภุตฺวา คเตสูติ เอตฺถ อคเตสุปิ โภชนกิจฺเจ นิฏฺฐิเต คณฺหิตุํ วฏฺฏติ ฯ ตานิ จ เตหิ เอกโต น คหิตานีติ เยหิ โภชเนหิ วิสงฺเกโต นตฺถิ, ตานิ โภชนานิ เตหิ ภิกฺขูหิ เอกโต น คหิตานิ เอเกน ปจฺฉา คหิตตฺตาฯ มหาเถเรติ ภิกฺขู สนฺธาย วุตฺตํฯ ทูตสฺส ปุน ปฏิปถํ อาคนฺตฺวา ‘‘ภตฺตํ คณฺหถา’’ติ วจนภเยน ‘‘คามทฺวาเร อฏฺฐตฺวาวา’’ติ วุตฺตํฯ ตตฺถ ตตฺถ คนฺตฺวาติ อนฺตรวีถิอาทีสุ ตตฺถ ตตฺถ ฐิตานํ สนฺติกํ คนฺตฺวาฯ ภิกฺขูนํ อตฺถาย ฆรทฺวาเร ฐเปตฺวา ทิยฺยมาเนปิ เอเสว นโยฯ นิวตฺตถาติ วุตฺตปเท นิวตฺติตุํ วฏฺฏตีติ ‘‘นิวตฺตถา’’ติ วิจฺฉินฺทิตฺวา ปจฺฉา ‘‘ภตฺตํ คณฺหถา’’ติ วุตฺตตฺตา วฏฺฏติฯ เสสเมตฺถ อุตฺตานเมวฯ คณโภชนตา, สมยาภาโว, อชฺโฌหรณนฺติ อิมานิ ปเนตฺถ ตีณิ องฺคานิฯ

คณโภชนสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

3. ปรมฺปรโภชนสิกฺขาปทวณฺณนา

[221] ตติเย กุลปฏิปาฏิยา อพฺโพจฺฉินฺนํ กตฺวา นิรนฺตรํ ทิยฺยมานตฺตา ‘‘ภตฺตปฏิปาฏิ อฏฺฐิตา โหตี’’ติ ปาฬิยํ วุตฺตํ, อนฺตรา อฏฺฐตฺวา นิรนฺตรํ ปวตฺตาติ วุตฺตํ โหติฯ อุปจารวเสนาติ โวหารวเสนฯ น หิ โส พทรมตฺตเมว เทติ, อุปจารวเสน ปน เอวํ วทติฯ พทรจุณฺณสกฺขราทีหิ ปโยชิตํ ‘‘พทรสาฬว’’นฺติ วุจฺจติฯ

[226] วิกปฺปนาวเสเนว ตํ ภตฺตํ อสนฺตํ นาม โหตีติ อนุปญฺญตฺติวเสน วิกปฺปนํ อฏฺฐเปตฺวา ยถาปญฺญตฺตํ สิกฺขาปทเมว ฐปิตํฯ ปริวาเร ปน วิกปฺปนาย อนุชานนมฺปิ อนุปญฺญตฺติสมานนฺติ กตฺวา ‘‘จตสฺโส อนุปญฺญตฺติโย’’ติ วุตฺตํฯ มหาปจฺจริอาทีสุ วุตฺตนยํ ปจฺฉา วทนฺโต ปาฬิยา สํสนฺทนโต ปรมฺมุขาวิกปฺปนเมว ปติฏฺฐาเปสิฯ เกจิ ปน ‘‘ตทา อตฺตโน สนฺติเก ฐเปตฺวา ภควนฺตํ อญฺญสฺส อภาวโต เถโร สมฺมุขาวิกปฺปนํ นากาสิ, ภควตา จ วิสุํ สมฺมุขาวิกปฺปนา น วุตฺตา, ตถาปิ สมฺมุขาวิกปฺปนาปิ วฏฺฏตี’’ติ วทนฺติฯ

เตเนว มาติกาอฏฺฐกถายมฺปิ (กงฺขา. อฏฺฐ. ปรมฺปรโภชนสิกฺขาปทวณฺณนา) ‘‘โย ภิกฺขุ ปญฺจสุ สหธมฺมิเกสุ อญฺญตรสฺส ‘มยฺหํ ภตฺตปจฺจาสํ ตุยฺหํ ทมฺมี’ติ วา ‘วิกปฺเปมี’ติ วา เอวํ สมฺมุขา วา ‘อิตฺถนฺนามสฺส ทมฺมี’ติ วา ‘วิกปฺเปมี’ติ วา เอวํ ปรมฺมุขา วา ปฐมนิมนฺตนํ อวิกปฺเปตฺวา ปจฺฉา นิมนฺติตกุเล ลทฺธภิกฺขโต เอกสิตฺถมฺปิ อชฺโฌหรติ, ปาจิตฺติย’’นฺติ วุตฺตํฯ

[229] ปญฺจหิ โภชเนหิ นิมนฺติตสฺส เยน เยน ปฐมํ นิมนฺติโต, ตสฺส ตสฺส โภชนโต อุปฺปฏิปาฏิยา อวิกปฺเปตฺวา วา ปรสฺส ปรสฺส โภชนํ ปรมฺปรโภชนนฺติ อาห ‘‘สเจ ปน มูลนิมนฺตนํ เหฏฺฐา โหติ, ปจฺฉิมํ ปจฺฉิมํ อุปริ, ตํ อุปริโต ปฏฺฐาย ภุญฺชนฺตสฺส อาปตฺตี’’ติฯ หตฺถํ อนฺโต ปเวเสตฺวา สพฺพเหฏฺฐิมํ คณฺหนฺตสฺส มชฺเฌ ฐิตมฺปิ อนฺโตหตฺถคตํ โหตีติ อาห ‘‘หตฺถํ ปน…เป.… ยถา ตถา วา ภุญฺชนฺตสฺส อนาปตฺตี’’ติฯ ขีรสฺส รสสฺส จ ภตฺเตน อมิสฺสํ หุตฺวา อุปริ ฐิตตฺตา ‘‘ขีรํ วา รสํ วา ปิวโต อนาปตฺตี’’ติ วุตฺตํฯ

มหาอุปาสโกติ เคหสามิโกฯ ‘‘มหาอฏฺฐกถายํ ‘อาปตฺตี’ติ วจเนน กุรุนฺทิยํ ‘วฏฺฏตี’ติ วจนํ วิรุทฺธํ วิย ทิสฺสติ, ทฺวินฺนมฺปิ อธิปฺปาโย มหาปจฺจริยํ วิภาวิโต’’ติ มหาคณฺฐิปเทสุ วุตฺตํฯ สพฺเพ นิมนฺเตนฺตีติ อกปฺปิยนิมนฺตเนน นิมนฺเตนฺติฯ ‘‘ปรมฺปรโภชนํ นาม ปญฺจนฺนํ โภชนานํ อญฺญตเรน โภชเนน นิมนฺติโต, ตํ ฐเปตฺวา อญฺญํ ปญฺจนฺนํ โภชนานํ อญฺญตรํ โภชนํ ภุญฺชติ, เอตํ ปรมฺปรโภชนํ นามา’’ติ วุตฺตตฺตา สติปิ ภิกฺขาจริยาย ปฐมํ ลทฺธภาเว ‘‘ปิณฺฑาย จริตฺวา ลทฺธภตฺตํ ภุญฺชติ, อาปตฺตี’’ติ วุตฺตํฯ อวิกปฺปวเสน ‘‘วจีกมฺม’’นฺติ วุตฺตํฯ เสสเมตฺถ อุตฺตานเมวฯ ปรมฺปรโภชนตา, สมยาภาโว, อชฺโฌหรณนฺติ อิมานิ ปเนตฺถ ตีณิ องฺคานิฯ

ปรมฺปรโภชนสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

4. กาณมาตาสิกฺขาปทวณฺณนา

[230-231] จตุตฺเถ กาณาย มาตาติ กาณาติ ลทฺธนามาย ทาริกาย มาตาฯ กสฺมา ปเนสา กาณา นาม ชาตาติ อาห ‘‘สา กิรสฺสา’’ติอาทิฯ อิมิสฺสา ทหรกาเล มาตาปิตโร สิเนหวเสน ‘‘อมฺม กาเณ, อมฺม กาเณ’’ติ โวหริํสุ, สา ตทุปาทาย กาณา นาม ชาตา, ตสฺสา จ มาตา ‘‘กาณมาตา’’ติ ปากฏา อโหสีติ เอวเมตฺถ การณํ วทนฺติฯ ปฏิยาโลกนฺติ ปจฺฉิมํ ทิสํ, ปจฺจาทิจฺจนฺติ วุตฺตํ โหติฯ

[233] ปูวคณนาย ปาจิตฺติยนฺติ มุขวฏฺฏิยา เหฏฺฐิมเลขโต อุปริฏฺฐิตปูวคณนาย ปาจิตฺติยํฯ ‘‘ทฺวตฺติปตฺตปูรา ปฏิคฺคเหตพฺพา’’ติ หิ วจนโต มุขวฏฺฏิยา เหฏฺฐิมเลขํ อนติกฺกนฺเต ทฺเว วา ตโย วา ปตฺตปูเร คเหตุํ วฏฺฏติฯ

[235] อฏฺฐกถาสุ ปน…เป.… วุตฺตนฺติ อิทํ อฏฺฐกถาสุ ตถา อาคตภาวมตฺตทีปนตฺถํ วุตฺตํ, น ปน ตสฺส วาทสฺส ปติฏฺฐาปนตฺถํฯ อฏฺฐกถาสุ วุตฺตญฺหิ ปาฬิยา น สเมติฯ ตตุตฺตริคหเณ อนาปตฺติทสฺสนตฺถญฺหิ ‘‘ญาตกานํ ปวาริตาน’’นฺติ วุตฺตํฯ อญฺญถา ‘‘อนาปตฺติ ทฺวตฺติปตฺตปูเร ปฏิคฺคณฺหาตี’’ติ อิมินาว ปมาณยุตฺตคฺคหเณ อนาปตฺติสิทฺธิโต ‘‘ญาตกานํ ปวาริตาน’’นฺติ วิสุํ น วตฺตพฺพํฯ ยทิ เอวํ ‘‘ตํ ปาฬิยา น สเมตี’’ติ กสฺมา น วุตฺตนฺติ? เหฏฺฐา ตตุตฺตริสิกฺขาปเท วุตฺตนเยเนว สกฺกา วิญฺญาตุนฺติ น วุตฺตํฯ วุตฺตญฺหิ ตตฺถ (ปารา. อฏฺฐ. 2.526) ‘‘อฏฺฐกถาสุ ปน ญาตกปวาริตฏฺฐาเน ปกติยาว พหุมฺปิ วฏฺฏติ, อจฺฉินฺนการณา ปมาณเมว วฏฺฏตีติ วุตฺตํ, ตํ ปาฬิยา น สเมตี’’ติฯ ‘‘อปาเถยฺยาทิอตฺถาย ปฏิยาทิต’’นฺติ สญฺญาย คณฺหนฺตสฺสปิ อาปตฺติเยว อจิตฺตกตฺตา สิกฺขาปทสฺสฯ อตฺตโนเยว คหณตฺถํ ‘‘อิมสฺส หตฺเถ เทหี’’ติ วจเนนปิ อาปชฺชนโต ‘‘วจีกมฺม’’นฺติ วุตฺตํฯ เสสํ อุตฺตานเมว ฯ วุตฺตลกฺขณปูวมนฺถตา, อเสสกตา, อปฏิปฺปสฺสทฺธคมนตา, น ญาตกาทิตา, อติเรกปฏิคฺคหณนฺติ อิมานิ ปเนตฺถ ปญฺจ องฺคานิฯ

กาณมาตาสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ