ปญฺจวคฺโค

กมฺมวคฺควณฺณนา

[483] กมฺมวคฺเค อุมฺมตฺตกสฺส ภิกฺขุโน อุมฺมตฺตกสมฺมุติ อุมฺมตฺตเก ยาจิตฺวา คเต อสมฺมุขาปิ ทาตุํ วฏฺฏติ, ตตฺถ นิสินฺเนปิ น กุปฺปติ นิยมาภาวโตฯ อสมฺมุขา กเต ปน โทสาภาวํ ทสฺเสตุํ ‘‘อสมฺมุขากตํ สุกตํ โหตี’’ติ วุตฺตํฯ ทูเตน อุปสมฺปทา ปน สมฺมุขา กาตุํ น สกฺกา กมฺมวาจานานตฺตสมฺภวโตฯ ปตฺตนิกฺกุชฺชนาทโย หตฺถปาสโต อปนีตมตฺเตปิ กาตุํ วฏฺฏนฺติฯ สงฺฆสมฺมุขตาติอาทีสุ ยาวติกา ภิกฺขู กมฺมปฺปตฺตา, เต อาคตา โหนฺติ, ฉนฺทารหานํ ฉนฺโท อาหโฏ โหติ, สมฺมุขีภูตา น ปฏิกฺโกสนฺติ, อยํ สงฺฆสมฺมุขตาฯ เยน ธมฺเมน เยน วินเยน เยน สตฺถุสาสเนน สงฺโฆ กมฺมํ กโรติ, อยํ ธมฺมสมฺมุขตาฯ ตตฺถ ธมฺโมติ ภูตํ วตฺถุฯ วินโยติ โจทนา เจว สารณา จฯ สตฺถุสาสนํ นาม ญตฺติสมฺปทา เจว อนุสฺสาวนสมฺปทา จฯ ยสฺส สงฺโฆ กมฺมํ กโรติ, ตสฺส สมฺมุขภาโว ปุคฺคลสมฺมุขตาฯ กตฺติกมาสสฺส ปวารณมาสตฺตา ‘‘ฐเปตฺวา กตฺติกมาส’’นฺติ วุตฺตํฯ ปจฺจุกฺกฑฺฒิตฺวา ฐปิตทิวโส จาติ กาฬปกฺเข จาตุทฺทสิํ วา ปนฺนรสิํ วา สนฺธาย วุตฺตํฯ ทฺเว จ ปุณฺณมาสิโยติ ปฐมปจฺฉิมวสฺสูปคตานํ วเสน วุตฺตํฯ

[485] ฐานกรณานิ สิถิลานิ กตฺวา อุจฺจาเรตพฺพํ อกฺขรํ สิถิลํ, ตานิเยว ธนิตานิ อสิถิลานิ กตฺวา อุจฺจาเรตพฺพํ อกฺขรํ ธนิตํฯ ทฺวิมตฺตกาลํ ทีฆํ, เอกมตฺตกาลํ รสฺสํฯ ทสธา พฺยญฺชนพุทฺธิยา ปเภโทติ เอวํ สิถิลาทิวเสน พฺยญฺชนพุทฺธิยา อกฺขรุปฺปาทกจิตฺตสฺส ทสปฺปกาเรน ปเภโทฯ สพฺพานิ หิ อกฺขรานิ จิตฺตสมุฏฺฐานานิ ยถาธิปฺเปตตฺถพฺยญฺชนโต พฺยญฺชนานิ จฯ สํโยโค ปโร เอตสฺมาติ สํโยคปโร, น สํโยคปโร อสํโยคปโรฯ อายสฺมโต พุทฺธรกฺขิตเถรสฺส ยสฺส น ขมตีติ เอตฺถ ต-การ น-การสหิตากาโร อสํโยคปโรฯ กรณานีติ กณฺฐาทีนิฯ

[488] อนุกฺขิตฺตา ปาราชิกํ อนาปนฺนา จ ปกตตฺตาติ อาห ‘‘ปกตตฺตา อนุกฺขิตฺตา’’ติอาทิฯ ตตฺถ อนิสฺสาริตาติ ปุริมปทสฺเสว เววจนํฯ ปริสุทฺธสีลาติ ปาราชิกํ อนาปนฺนาฯ น เตสํ ฉนฺโท วา ปาริสุทฺธิ วา เอตีติ ตีสุ ทฺวีสุ วา นิสินฺเนสุ เอกสฺส วา ทฺวินฺนํ วา ฉนฺทปาริสุทฺธิ อาหฏาปิ อนาหฏาว โหตีติ อธิปฺปาโยฯ

อปโลกนกมฺมกถาวณฺณนา

[495-496] กายสมฺโภคสามคฺคีติ สหเสยฺยปฏิคฺคหณาทิฯ โส รโตติ สุเภ รโตฯ สุฏฺฐุ โอรโตติ วา โสรโตฯ นิวาตวุตฺตีติ นีจวุตฺติฯ ปฏิสงฺขาติ ปฏิสงฺขาย ญาเณน อุปปริกฺขิตฺวาฯ ยํ ตํ อวนฺทิยกมฺมํ อนุญฺญาตนฺติ สมฺพนฺโธฯ อิมสฺส อปโลกนกมฺมสฺส ฐานํ โหตีติ เอวมฺปิ อปโลกนกมฺมํ ปวตฺตตีติ อตฺโถฯ กมฺมเมว ลกฺขณนฺติ กมฺมลกฺขณํฯ โอสารณนิสฺสารณภณฺฑุกมฺมาทโย วิย กมฺมญฺจ หุตฺวา อญฺญญฺจ นามํ น ลภติ, กมฺมเมว หุตฺวา อุปลกฺขียตีติ ‘‘กมฺมลกฺขณ’’นฺติ วุจฺจติฯ เอตมฺปิ กมฺมลกฺขณเมวาติ วุตฺตกมฺมลกฺขณํ ทสฺเสตุํ ‘‘อจฺฉินฺนจีวรชิณฺณจีวรนฏฺฐจีวราน’’นฺติอาทิ วุตฺตํฯ อิณปลิโพธมฺปีติ อิณเมว ปลิโพโธ อิณปลิโพโธ, ตมฺปิ ทาตุํ วฏฺฏติฯ สเจ ตาทิสํ ภิกฺขุํ อิณายิกา ปลิพุนฺธนฺติ, ตตฺรุปฺปาทโตปิ ตสฺส อิณํ โสเธตุํ วฏฺฏตีติ อธิปฺปาโยฯ

ฉตฺตํ วา เวทิกํ วาติ เอตฺถ เวทิกาติ เจติยสฺส อุปริ จตุรสฺสจโย วุจฺจติฯ ฉตฺตนฺติ ตโต อุทฺธํ วลยานิ ทสฺเสตฺวา กโต อคฺคจโย วุจฺจติฯ เจติยสฺส อุปนิกฺเขปโตติ เจติเย นวกมฺมตฺตาย อุปนิกฺขิตฺตโต, เจติยสนฺตกโตติ วุตฺตํ โหติฯ อญฺญา กติกา กาตพฺพาติ ปุริมกติกาย อสงฺคหิตตฺตา วุตฺตํฯ เตหีติ เยสํ ปุคฺคลิกฏฺฐาเน ติฏฺฐนฺติ, เตหิฯ ทสภาคนฺติ ทสมภาคํฯ ตตฺถาติ ตสฺมิํ วิหาเรฯ มูเลติ ปุพฺเพฯ ‘‘อิโต ปฏฺฐาย ภาเชตฺวา ขาทนฺตู’’ติ วจเนเนว ยถาสุขํ ปริโภโค ปฏิกฺขิตฺโต โหตีติ อาห ‘‘ปุริมกติกา ปฏิปฺปสฺสมฺภตี’’ติฯ

อนุวิจริตฺวาติ ปจฺฉโต ปจฺฉโต คนฺตฺวาฯ อปจฺจาสีสนฺเตนาติ เตสํ สนฺติกา

ปจฺจยํ อปจฺจาสีสนฺเตนฯ มูลภาคนฺติ วุตฺตเมวตฺถํ วิภาเวติ ‘‘ทสภาคมตฺต’’นฺติฯ