สมุฏฺฐานสีสวณฺณนา

[257] สมุฏฺฐานกถาย ปน กรุณาสีตลภาเวน จนฺทสทิสตฺตา ‘‘พุทฺธจนฺเท’’ติ วุตฺตํ, กิเลสติมิรปหานโต ‘‘พุทฺธาทิจฺเจ’’ติ วุตฺตํฯ ปิฏเก ตีณิ เทสยีติ ยสฺมา เต เทสยนฺติ, ตสฺมา องฺคิรโสปิ ปิฏกานิ ตีณิ เทสยิฯ ตานิ กตมานีติ อาห ‘‘สุตฺตนฺต’’นฺติอาทิฯ มหาคุณนฺติ มหานิสํสํฯ เอวํ นียติ สทฺธมฺโม, วินโย ยทิ ติฏฺฐตีติ ยทิ วินยปริยตฺติ อนนฺตรหิตา ติฏฺฐติ ปวตฺตติ, เอวํ สติ ปฏิปตฺติปฏิเวธสทฺธมฺโม นียติ ปวตฺตติฯ วินยปริยตฺติ ปน กถํ ติฏฺฐตีติ อาห ‘‘อุภโตจา’’ติอาทิฯ ปริวาเรน คนฺถิตา ติฏฺฐนฺตีติ โยเชตพฺพํฯ ตสฺเสว ปริวารสฺสาติ ตสฺมิํเยว ปริวาเรฯ

นิยตกตนฺติ กตนิยตํ, นิยมิตนฺติ อตฺโถฯ อญฺเญหิ สทฺธินฺติ เสสสิกฺขาปเทหิ สทฺธิํฯ อสมฺภินฺนสมุฏฺฐานานีติ อสงฺกรสมุฏฺฐานานิฯ

ตสฺมา สิกฺเขติ ยสฺมา วินเย สติ สทฺธมฺโม ติฏฺฐติ, วินโย จ ปริวาเรน คนฺถิโต ติฏฺฐติ, ปริวาเร จ สมุฏฺฐานาทีนิ ทิสฺสนฺติ, ตสฺมา สิกฺเขยฺย ปริวารํ, อุคฺคณฺเหยฺยาติ อตฺโถฯ

อาทิมฺหิ ตาว ปุริมนเยติ ‘‘ฉนฺนํ อาปตฺติสมุฏฺฐานานํ กติหิ สมุฏฺฐาเนหิ สมุฏฺฐาตีติ เอเกน สมุฏฺฐาเนน สมุฏฺฐาติ, กายโต จ จิตฺตโต จ สมุฏฺฐาตี’’ติอาทินา (ปริ. 187) ปญฺญตฺติวาเร สกิํ อาคตนยํ สนฺธาเยตํ วุตฺตํฯ

[258] นานุพนฺเธ ปวตฺตินินฺติ ‘‘ยา ปน ภิกฺขุนี วุฏฺฐาปิตํ ปวตฺตินิํ ทฺเว วสฺสานิ นานุพนฺเธยฺยา’’ติ (ปาจิ. 1111) วุตฺตสิกฺขาปทํฯ

[270] อกตนฺติ อญฺเญหิ อมิสฺสีกตํ, นิยตสมุฏฺฐานนฺติ วุตฺตํ โหติฯ

อนฺตรเปยฺยาลํ

กติปุจฺฉาวารวณฺณนา

[271] เวรํ มณตีติ ราคาทิเวรํ มณติ วินาเสติฯ เอตายาติ วิรติยาฯ นิยฺยานนฺติ มคฺคํฯ กายปาคพฺพิยนฺติ กายปาคพฺพิยวเสน ปวตฺตํ กายทุจฺจริตํฯ

[274] สารณียาติ สริตพฺพยุตฺตา อนุสฺสรณารหา อทฺธาเน อติกฺกนฺเตปิ น สมฺมุสฺสิตพฺพาฯ มิชฺชติ สินิยฺหติ เอตายาติ เมตฺตา, มิตฺตภาโวฯ เมตฺตา เอตสฺส อตฺถีติ เมตฺตํ กายกมฺมํ, ตํ ปน ยสฺมา เมตฺตาสหคตจิตฺตสมุฏฺฐานํ, ตสฺมา วุตฺตํ ‘‘เมตฺตจิตฺเตน กตํ กายกมฺม’’นฺติฯ อาวีติ ปกาสํฯ ปกาสภาโว เจตฺถ ยํ อุทฺทิสฺส ตํ กายกมฺมํ กรียติ, ตสฺส สมฺมุขภาวโตติ อาห ‘‘สมฺมุขา’’ติฯ รโหติ อปกาสํฯ อปกาสตา จ ยํ อุทฺทิสฺส ตํ กมฺมํ กรียติ, ตสฺส อปจฺจกฺขภาวโตติ อาห ‘‘ปรมฺมุขา’’ติฯ อุภเยหีติ นวเกหิ เถเรหิ จฯ ปิยํ ปิยายิตพฺพํ กโรตีติ ปิยกรโณฯ ครุํ ครุฏฺฐานิยํ กโรตีติ ครุกรโณฯ สงฺคหายาติ สงฺคหวตฺถุวิเสสภาวโต สพฺรหฺมจารีนํ สงฺคหณตฺถายฯ อวิวาทายาติ สงฺคหวตฺถุภาวโต เอว น วิวาทายฯ สติ จ อวิวาทเหตุภูตสงฺคหกตฺเต เตสํ วเสน สพฺรหฺมจารีนํ สมคฺคภาโว เภทาภาโว สิทฺโธเยวาติ อาห ‘‘สมคฺคภาวายา’’ติอาทิฯ

ปคฺคยฺห วจนนฺติ เกวลํ ‘‘เทโว’’ติ อวตฺวา ‘‘เทวตฺเถโร’’ติ คุเณหิ ถิรภาวโชตนํ ปคฺคณฺหิตฺวา อุจฺจํ กตฺวา วจนํฯ มมตฺตโพธนวจนํ มมายนวจนํฯ เอกนฺตติโรกฺขสฺส มโนกมฺมสฺส สมฺมุขตา นาม วิญฺญตฺติสมุฏฺฐาปนวเสเนว โหติ, ตญฺจ โข โลเก กายกมฺมนฺติ ปากฏํ ปญฺญาตํ หตฺถวิการาทิํ อนามสิตฺวาเยว ทสฺเสนฺโต ‘‘นยนานิ อุมฺมีเลตฺวา’’ติอาทิมาหฯ กามญฺเจตฺถ เมตฺตาสิเนหสินิทฺธานํ นยนานํ อุมฺมีลนา ปสนฺเนน มุเขน โอโลกนญฺจ เมตฺตํ กายกมฺมเมว, ยสฺส ปน จิตฺตสฺส วเสน นยนานํ เมตฺตาสิเนหสินิทฺธตา มุขสฺส จ ปสนฺนตา, ตํ สนฺธาย วุตฺตํ ‘‘เมตฺตํ มโนกมฺมํ นามา’’ติฯ