ภตฺตคฺควตฺตกถาวณฺณนา

[364] มนุสฺสานํ ปริวิสนฏฺฐานนฺติ ยตฺถ มนุสฺสา สปุตฺตทารา อาวสิตฺวา เทนฺติฯ หตฺถโธวนอุทกํ สนฺธายาติ ภุตฺตาวิสฺส โภชนาวสาเน หตฺถโธวนอุทกํ สนฺธายฯ เตเนวาห ‘‘อนฺตรา ปิปาสิเตน ปน…เป.… หตฺถา น โธวิตพฺพา’’ติฯ โปตฺถเกสุ ปน ‘‘ปานียํ ปิวิตฺวา หตฺถา น โธวิตพฺพา’’ติ ลิขนฺติ, ‘‘หตฺถา โธวิตพฺพา’’ติ ปาเฐน ภวิตพฺพนฺติ อมฺหากํ ขนฺติฯ อญฺญถา ‘‘น ตาว อุทกนฺติ อิทํ หตฺถโธวนอุทกํ สนฺธาย วุตฺต’’นฺติ วตฺวา ‘‘อนฺตรา ปิปาสิเตน ปนา’’ติอาทินา วุตฺตวิเสโส น อุปลพฺภติฯ อถ มตํ ‘‘น ตาว เถเรน อุทกํ ปฏิคฺคเหตพฺพนฺติ อิทํ กิํ ปานียปฏิคฺคหณํ สนฺธาย วุตฺตํ, อุทาหุ หตฺถโธวนอุทกคฺคหณํ สนฺธายาติ อาสงฺกานิวตฺตนตฺถํ ‘อิทํ หตฺถโธวนอุทกํ สนฺธาย วุตฺต’นฺติอาทิ กถิต’’นฺติ, ตญฺจ น, ตตฺถ อาสงฺกาย เอว อสมฺภวโตฯ น หิ ภควา ‘‘ยาว อญฺเญ น ภุตฺตาวิโน โหนฺติ, ตาว ปานียํ น ปาตพฺพ’’นฺติ วกฺขตีติ สกฺกา วิญฺญาตุํฯ ยทิ เจตํ ปานียปฏิคฺคหณํ สนฺธาย วุตฺตํ, ‘‘น ตาว เถเรน อุทกํ ปฏิคฺคเหตพฺพ’’นฺติ อุทกสทฺทปฺปโยโค จ น กตฺตพฺโพ สิยา, อฏฺฐกถายญฺจ ‘‘อิทํ หตฺถโธวนอุทกํ สนฺธาย วุตฺต’’นฺติ วตฺวา เตน นิวตฺติตพฺพมตฺถํ ทสฺเสนฺเตน ‘‘อนฺตรา ปิปาสิเตน ปน คเล วิลคฺคามิเสน วา ปานียํ ปิวิตพฺพ’’นฺติ เอตฺตกเมว วตฺตพฺพํ, ‘‘ปานียํ ปิวิตฺวา หตฺถา น โธวิตพฺพา’’ติ เอวํ ปน น วตฺตพฺพนฺติฯ ธุเร นิสินฺนา โหนฺตีติ ทฺวารสมีเป นิสินฺนา โหนฺติฯ

ปิณฺฑจาริกวตฺตกถาวณฺณนา

[366] ปรามสตีติ คณฺหาติฯ ฐเปติ วาติ ‘‘ติฏฺฐถ, ภนฺเต’’ติ วทนฺตี ฐเปติ นามฯ

อารญฺญิกวตฺตกถาวณฺณนา

[367] เกนชฺช, ภนฺเต, ยุตฺตนฺติ เกน นกฺขตฺเตน อชฺช จนฺโท ยุตฺโตติ เอวํ วทนฺเตน นกฺขตฺตํ ปุจฺฉิตํ โหติฯ

เสนาสนวตฺตกถาวณฺณนา

[369-370] องฺคเณติ อพฺโภกาเสฯ น วุฑฺฒํ อนาปุจฺฉาติ เอตฺถ ตสฺส โอวรเก ตทุปจาเร จ อาปุจฺฉิตพฺพนฺติ วทนฺติฯ โภชนสาลาทีสุปิ เอวเมว ปฏิปชฺชิตพฺพนฺติ โภชนสาลาทีสุปิ อุทฺเทสทานาทิ อาปุจฺฉิตฺวาว กาตพฺพนฺติ อตฺโถฯ

วจฺจกุฏิวตฺตกถาวณฺณนา

[373-374] อิทํ อติวิวฏนฺติ อิทํ ฐานํ คุมฺพาทีหิ อปฺปฏิจฺฉนฺนตฺตา อติวิย ปกาสนํฯ นิพทฺธคมนตฺถายาติ อตฺตโน นิพทฺธคมนตฺถายฯ ปุคฺคลิกฏฺฐานํ วาติ อตฺตโน วิหารํ สนฺธาย วุตฺตํฯ เสสเมตฺถ สุวิญฺเญยฺยเมวฯ

อิมสฺมิํ วตฺตกฺขนฺธเก อาคตานิ อาคนฺตุกาวาสิกคมิยานุโมทนภตฺตคฺคปิณฺฑจาริการญฺญิก เสนาสน ชนฺตาฆร วจฺจกุฏิ อุปชฺฌาจริย สทฺธิวิหาริก อนฺเตวาสิกวตฺตานิ จุทฺทส มหาวตฺตานิ นาม, อิโต อญฺญานิ ปน กทาจิ ตชฺชนียกมฺมกตาทิกาเลเยว จริตพฺพานิ อสีติ ขนฺธกวตฺตานีติ เวทิตพฺพานิฯ คณฺฐิปเทสุ ปน ‘‘อิมานิเยว จุทฺทส มหาวตฺตานิ อคฺคหิตคฺคหเณน คหิยมานานิ อสีติ ขนฺธกวตฺตาอานี’’ติ วุตฺตํ, ตํ น คเหตพฺพํฯ

วตฺตกฺขนฺธกวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

9. ปาติโมกฺขฏฺฐปนกฺขนฺธกํ

ปาติโมกฺขุทฺเทสยาจนกถาวณฺณนา

[383] ปาติโมกฺขฏฺฐปนกฺขนฺธเก ตทหูติ (อุทา. อฏฺฐ. 45) ตสฺมิํ อหนิ ตสฺมิํ ทิวเสฯ อุโปสเถติ เอตฺถ อุปวสนฺติ เอตฺถาติ อุโปสโถ, อุปวสนฺตีติ สีเลน วา อนสเนน วา อุเปตา หุตฺวา วสนฺตีติ อตฺโถฯ อยญฺหิ อุโปสถ-สทฺโท ‘‘อฏฺฐงฺคสมนฺนาคตํ อุโปสถํ อุปวสามี’’ติอาทีสุ (อ. นิ. 3.71; 10.46) สีเล อาคโตฯ ‘‘อุโปสโถ วา ปวารณา วา’’ติอาทีสุ (มหาว. 155) ปาติโมกฺขุทฺเทสาทิวินยกมฺเมฯ ‘‘โคปาลกูโปสโถ นิคณฺฐูโปสโถ’’ติอาทีสุ (อ. นิ. 3.71) อุปวาเสฯ ‘‘อุโปสโถ นาม นาคราชา’’ติอาทีสุ (ที. นิ. 2.246; ม. นิ. 3.258) ปญฺญตฺติยํฯ ‘‘อชฺชุโปสโถ ปนฺนรโส’’ติอาทีสุ (มหาว. 168) ทิวเสฯ อิธาปิ ทิวเสเยว ทฏฺฐพฺโพฯ ตสฺมา ตทหุโปสเถติ ตสฺมิํ อุโปสถทิวสภูเต อหนีติ อตฺโถฯ นิสินฺโน โหตีติ มหาภิกฺขุสงฺฆปริวุโต โอวาทปาติโมกฺขํ อุทฺทิสิตุํ อุปาสิกาย รตนปาสาเท นิสินฺโน โหติฯ นิสชฺช ปน ภิกฺขูนํ จิตฺตานิ โอโลเกนฺโต เอกํ ทุสฺสีลปุคฺคลํ ทิสฺวา ‘‘สจาหํ อิมสฺมิํ ปุคฺคเล อิธ นิสินฺเนเยว ปาติโมกฺขํ อุทฺทิสิสฺสามิ, สตฺตธาวสฺส มุทฺธา ผลิสฺสตี’’ติ ตสฺมิํ อนุกมฺปาย ตุณฺหีเยว อโหสิฯ

อภิกฺกนฺตาติ อติกฺกนฺตา ปริกฺขีณาฯ อุทฺธสฺเต อรุเณติ อุคฺคเต อรุณสีเสฯ นนฺทิมุขิยาติ ตุฏฺฐิมุขิยาฯ อุทฺธสฺตํ อรุณนฺติ อรุณุคฺคมนํ ปตฺวาปิ ‘‘อุทฺทิสตุ, ภนฺเต, ภควา ภิกฺขูนํ ปาติโมกฺข’’นฺติ เถโร ภควนฺตํ ปาติโมกฺขุทฺเทสํ ยาจิ ตสฺมิํ กาเล ‘‘น, ภิกฺขเว, อนุโปสเถ อุโปสโถ กาตพฺโพ’’ติ (มหาว. 183) สิกฺขาปทสฺส อปญฺญตฺตตฺตาฯ อปริสุทฺธา, อานนฺท, ปริสาติ ติกฺขตฺตุํ เถเรน ปาติโมกฺขุทฺเทสสฺส ยาจิตตฺตา อนุทฺเทสสฺส การณํ กเถนฺโต ‘‘อสุกปุคฺคโล อปริสุทฺโธ’’ติ อวตฺวา ‘‘อปริสุทฺธา, อานนฺท, ปริสา’’ติ อาห ฯ กสฺมา ปน ภควา ติยามรตฺติํ ตถา วีตินาเมสิ? ตโต ปฏฺฐาย โอวาทปาติโมกฺขํ อนุทฺทิสิตุกาโม ตสฺส วตฺถุํ ปากฏํ กาตุํฯ