[16-26] อาปตฺติยา กาเรตพฺโพติ ปาจิตฺติเยน กาเรตพฺโพ อุปสคฺคาทิมตฺตวิสิฏฺฐานํ อติจณฺฑาลาทิปทานํ ปาฬิยํ อาคเตสุเยว สงฺคหิตตฺตาฯ โจโรสีติอาทีนํ ปน เกนจิ ปริยาเยน ปาฬิยํ อนาคตตฺตา ทุกฺกฏํ วุตฺตํฯ หสาธิปฺปายตาติ ปุริมปทสฺส อตฺถวิวรณํฯ ปาฬิยํ อวุตฺเตปิ ‘‘ชาติอาทีหิ อกฺโกสวตฺถูหิ ปรมฺมุขา อกฺโกสนฺตสฺส วตฺถูนํ อนญฺญภาวโต ยถา ทุกฺกฏํ, ตถา ทวกมฺยตาย ปรมฺมุขา วทนฺตสฺสปิ ทุพฺภาสิตเมวา’’ติ อาจริยา วทนฺติฯ สพฺพสตฺตาติ เอตฺถ วจนตฺถวิชานนปกติกา ติรจฺฉานคตาปิ คเหตพฺพาฯ

[35] อนุสาสนิปุเรกฺขารตาย ฐตฺวา วทนฺตสฺส จิตฺตสฺส ลหุปริวตฺติภาวโต อนฺตรา โกเป อุปฺปนฺเนปิ อนาปตฺติฯ ยํ อกฺโกสติ, ตสฺส อุปสมฺปนฺนตา, อนญฺญาปเทเสน ชาติอาทีหิ อกฺโกสนํ, ‘‘มํ อกฺโกสตี’’ติ ชานนา, อตฺถปุเรกฺขารตาทีนํ อภาวตาติ อิมาเนตฺถ จตฺตาริ องฺคานิฯ

โอมสวาทสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

3. เปสุญฺญสิกฺขาปทวณฺณนา

[36] ตติเย ภณฺฑนํ ชาตํ เอเตสนฺติ ภณฺฑนชาตาฯ สมฺมนฺตนนฺติ รโห สํสนฺทนํฯ หตฺถปรามาสาทิวเสน มตฺถกํ ปตฺโต กลโห ชาโต เอเตสนฺติ กลหชาตาฯ อนาปตฺติคามิกํ วิรุทฺธวาทภูตํ วิวาทํ อาปนฺนาติ วิวาทาปนฺนาฯ วิคฺคหสํวตฺตนิกา กถา วิคฺคาหิกกถาฯ ปิสตีติ ปิสุณา, วาจา, สมคฺเค สตฺเต อวยวภูเต วคฺเค ภินฺเน กโรตีติ อตฺโถฯ ปิสุณา เอว เปสุญฺญํฯ ตาย วาจาย วา สมนฺนาคโต ปิสุโณ, ตสฺส กมฺมํ เปสุญฺญํฯ ปิยภาวสฺส สุญฺญกรณวาจนฺติ อิมินา ปน ‘‘ปิยสุญฺญกรณโต ปิสุณา’’ติ นิรุตฺตินเยน อตฺถํ วทติฯ

อิธาปิ ‘‘ทสหากาเรหิ เปสุญฺญํ อุปสํหรตี’’ติ วจนโต ทสวิธอกฺโกสวตฺถุวเสเนว เปสุญฺญํ อุปสํหรนฺตสฺส ปาจิตฺติยํฯ ปาฬิมุตฺตกานํ โจโรติอาทีนํ วเสน ปน ทุกฺกฏเมวาติ เวทิตพฺพํ ฯ

‘‘อนกฺโกสวตฺถุภูตํ ปน เปสุญฺญกรํ ตสฺส กิริยํ วจนํ วา ปิยกมฺยตาย อุปสํหรนฺตสฺส กิญฺจาปิ อิมินา สิกฺขาปเทน อาปตฺติ น ทิสฺสติ, ตถาปิ ทุกฺกเฏเนตฺถ ภวิตพฺพ’’นฺติ วทนฺติฯ ชาติอาทีหิ อนญฺญาปเทเสน อกฺโกสนฺตสฺส ภิกฺขุโน สุตฺวา ภิกฺขุสฺส อุปสํหรณํ, ปิยกมฺยตาเภทาธิปฺปาเยสุ อญฺญตรตา, ตสฺส วิชานนาติ อิมาเนตฺถ ตีณิ องฺคานิฯ

เปสุญฺญสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

4. ปทโสธมฺมสิกฺขาปทวณฺณนา

[45] จตุตฺเถ เอกโตติ อนุปสมฺปนฺเนน สทฺธิํฯ ปุริมพฺยญฺชเนน สทิสํ ปจฺฉาพฺยญฺชนนฺติ ‘‘รูปํ อนิจฺจ’’นฺติ เอตฺถ อนิจฺจ-สทฺเทน สทิสํ ‘‘เวทนา อนิจฺจา’’ติ เอตฺถ อนิจฺจ-สทฺทํ วทติฯ อกฺขรสมูโหติ อวิภตฺติโก อกฺขรสมูโหฯ อกฺขรานุพฺยญฺชนสมูโห ปทนฺติ วิภตฺติอนฺตํ ปทมาหฯ วิภตฺติอนฺตเมว ปทํ คเหตฺวา ‘‘ปฐมปทํ ปทเมว, ทุติยํ อนุปท’’นฺติ วุตฺตํฯ

เอกํ ปทนฺติ คาถาปทํ สนฺธาย วทติฯ ปทคณนายาติ คาถาปทคณนายฯ อปาปุณิตฺวาติ สทฺธิํ อกเถตฺวาฯ รุนฺติ โอปาเตตีติ เอตฺถ อนุนาสิโก อาคมวเสน วุตฺโต, สํโยคปุพฺพสฺส รสฺสตฺตํ กตนฺติ เวทิตพฺพํฯ เตนาห ‘‘รู-การมตฺตเมวา’’ติฯ เอตฺถ จ ‘‘รูปํ อนิจฺจนฺติ ภณ สามเณรา’’ติ วุจฺจมาโน สเจ รู-การํ อวตฺวา รุ-อิติ รสฺสํ กตฺวา วทติ, อญฺญํ ภณิตํ นาม โหติ, ตสฺมา อนาปตฺติฯ เอวญฺจ กตฺวา ‘‘เวทนา อนิจฺจา’’ติ เอตฺถาปิ อนิจฺจ-สทฺทมตฺเตเนว อาปตฺติ โหตีติ เวทิตพฺพํฯ เอส นโยติ เอกเมวกฺขรํ วตฺวา ฐานํฯ ‘‘มโนปุพฺพงฺคมา ธมฺมา’’ติ วุจฺจมาโน หิ ม-การมตฺตเมว วตฺวา ติฏฺฐติฯ ‘‘เอวํ เม สุต’’นฺติอาทิสุตฺตํ ภณาปิยมาโน เอ-การํ วตฺวา ติฏฺฐติ เจ, อนฺวกฺขเรน ปาจิตฺติยํ, อปริปุณฺณปทํ วตฺวา ฐิเต อนุพฺยญฺชเนนฯ ปเทสุ เอกํ ปฐมปทํ วิรชฺฌติ, ทุติเยน อนุปเทน ปาจิตฺติยํฯ