เสนาสนคฺคาหาปกสมฺมุติกถาวณฺณนา

[318] ปจฺจเยเนว หิ ตํ ปฏิชคฺคนํ ลภิสฺสตีติ ตสฺมิํ เสนาสเน มหาเถรา ตสฺส ปจฺจยสฺส การณา อญฺญตฺถ อคนฺตฺวา วสนฺตาเยว นํ ปฏิชคฺคิสฺสนฺตีติ อตฺโถฯ อุพฺภณฺฑิกา ภวิสฺสนฺตีติ อุกฺขิตฺตภณฺฑา ภวิสฺสนฺติ, อตฺตโน อตฺตโน ปริกฺขาเร คเหตฺวา ตตฺถ ตตฺถ วิจริสฺสนฺตีติ อตฺโถฯ ทีฆสาลาติ จงฺกมนสาลาฯ มณฺฑลมาโฬ อุปฏฺฐานสาลาฯ อนุทหตีติ ปีเฬติฯ ชมฺพุทีเป ปนาติ อริยเทเส ภิกฺขู สนฺธาย วุตฺตํฯ เต กิร ตถา ปญฺญาเปนฺติฯ น โคจรคาโม ฆฏฺเฏตพฺโพติ วุตฺตเมวตฺถํ วิภาเวติ ‘‘น ตตฺถ มนุสฺสา วตฺตพฺพา’’ติอาทินาฯ วิตกฺกํ ฉินฺทิตฺวาติ ‘‘อิมินา นีหาเรน คจฺฉนฺตํ ทิสฺวา นิวาเรตฺวา ปจฺจเย ทสฺสนฺตี’’ติ เอวรูปํ วิตกฺกํ อนุปฺปาเทตฺวาฯ เตสุ เจ เอโกติ เตสุ มนุสฺเสสุ เอโก ปณฺฑิตปุริโสฯ ภณฺฑปฏิจฺฉาทนนฺติ ปฏิจฺฉาทนกภณฺฑํ, สรีรปฏิจฺฉาทนํ จีวรนฺติ อตฺโถฯ

ปฏิชคฺคิตพฺพานีติ สมฺมชฺชนาทีหิ ปฏิชคฺคิตพฺพานิฯ มุณฺฑเวทิกายาติ เจติยสฺส หมฺมิยเวทิกายฯ หมฺมิยเวทิกาติ จ เจติยสฺส อุปริ จตุรสฺสเวทิโย วุจฺจติฯ ปฏิกฺกมฺมาติ วิหารโต อปสกฺกิตฺวาฯ อุปนิกฺเขปนฺติ เขตฺตํ วา นาฬิเกราทิอารามํ วา กหาปณาทีนิ วา อารามิกาทีนํ นิยฺยาเตตฺวา ‘‘อิโต อุปฺปนฺนา วฑฺฒิ วสฺสาวาสิกตฺถาย โหตู’’ติ ทินฺนํฯ วตฺตํ กตฺวาติ ตสฺมิํ เสนาสเน กตฺตพฺพวตฺตํ กตฺวาฯ

ปุคฺคลวเสเนว กาตพฺพนฺติ ปรโต วกฺขมานนเยน ‘‘ภิกฺขู จีวเรน กิลมนฺติ, เอตฺตกํ นาม ตณฺฑุลภาคํ ภิกฺขูนํ จีวรํ กาตุํ รุจฺจตี’’ติอาทินา ปุคฺคลปรามาสวเสเนว กาตพฺพํ, ‘‘สงฺโฆ จีวเรน กิลมตี’’ติอาทินา ปน สงฺฆปรามาสวเสน น กาตพฺพํฯ จีวรปจฺจยนฺติ จีวรสงฺขาตํ ปจฺจยํฯ วุตฺตนฺติ มหาอฏฺฐกถายํวุตฺตํฯ กสฺมา เอวํ วุตฺตนฺติ อาห ‘‘เอวญฺหิ นวโก วุฑฺฒตรสฺส, วุฑฺโฒ จ นวกสฺส คาเหสฺสตี’’ติ, ยสฺมา อตฺตนาว อตฺตโน ปาเปตุํ น สกฺกา, ตสฺมา ทฺวีสุ สมฺมเตสุ นวโก วุฑฺฒตรสฺส, วุฑฺโฒ จ นวกสฺสาติ อุโภ อญฺญมญฺญํ คาเหสฺสนฺตีติ อธิปฺปาโยฯ สมฺมตเสนาสนคฺคาหาปกสฺส อาณตฺติยา อญฺเญน คาหิเตปิ คาโห รุหติเยวาติ เวทิตพฺพํฯ

อฏฺฐปิ โสฬสปิ ชเน สมฺมนฺนิตุํ วฏฺฏตีติ กิํ วิสุํ วิสุํ สมฺมนฺนิตุํ วฏฺฏติ, อุทาหุ เอกโตติ? เอกโตปิ วฏฺฏติฯ นิคฺคหกมฺมเมว หิ สงฺโฆ สงฺฆสฺส น กโรติ, สมฺมุติทานํ ปน พหูนมฺปิ เอกโต กาตุํ วฏฺฏติ, เตเนว สตฺตสติกกฺขนฺธเก อุพฺพาหิกสมฺมุติยํ อฏฺฐปิ ชนา เอกโต สมฺมตาติฯ

มคฺโคติ มคฺเค กตทีฆสาลาฯ โปกฺขรณีติ นหายนฺตานํ โปกฺขรณิยํ กตสาลาฯ รุกฺขมูลาทโย ฉนฺนา กวาฏพทฺธาว เสนาสนํฯ วิชเฏตฺวาติ วิโยเชตฺวา, วิสุํ วิสุํ กตฺวาติ อตฺโถฯ อาวาเสสูติ เสนาสเนสุฯ ปกฺขิปิตฺวาติ เอตฺถ ปกฺขิปนํ นาม เตสุ วสนฺตานํ อิโต อุปฺปนฺนวสฺสาวาสิกทานํฯ ปวิสิตพฺพนฺติ อญฺเญหิ ภิกฺขูหิ ตสฺมิํ มหาลาเภ ปริเวเณ วสิตฺวา เจติเย วตฺตํ กตฺวาว ลาโภ คเหตพฺโพติ อธิปฺปาโยฯ

ปจฺจยํ วิสฺสชฺเชตีติ จีวรปจฺจยํ นาธิวาเสติฯ อยมฺปีติ เตน วิสฺสฏฺฐปจฺจโยปิฯ อุปนิพนฺธิตฺวา คาเหตพฺพนฺติ ‘‘อิมสฺมิํ รุกฺเข วา มณฺฑเป วา วสิตฺวา เจติเย วตฺตํ กตฺวา คณฺหถา’’ติ เอวํ อุปนิพนฺธิตฺวา คาเหตพฺพํฯ ‘‘กตฺถ นุ โข วสิสฺสามิ, กตฺถ วสนฺตสฺส ผาสุ ภวิสฺสติ, กตฺถ วา ปจฺจโย ภวิสฺสตี’’ติ เอวํ อุปฺปนฺเนน วิตกฺเกน จรตีติ วิตกฺกจาริโกฯ อรญฺญวิหาเรสุ ปริสฺสยวิชานนตฺถํ อิจฺฉิตพฺพตฺตา ‘‘ปญฺจ ปญฺจ อุกฺกา โกฏฺเฏตพฺพา’’ติ วุตฺตํฯ

วตฺตนฺติ กติกวตฺตํฯ ติวิธมฺปีติ ปริยตฺติปฏิปตฺติปฏิเวธวเสน ติวิธมฺปิฯ โสเธตฺวา ปพฺพาเชถาติ ภพฺเพ อาจารกุลปุตฺเต อุปปริกฺขิตฺวา ปพฺพาเชถฯ ทสวตฺถุกกถา นาม อปฺปิจฺฉกถา สนฺตุฏฺฐิกถา ปวิเวกกถา อสํสคฺคกถา วีริยารมฺภกถา สีลกถา สมาธิกถา ปญฺญากถา วิมุตฺติกถา วิมุตฺติญาณทสฺสนกถาฯ

วิคฺคหสํวตฺตนิกวจนํ วิคฺคาหิกํฯ จตุรารกฺขํ อหาเปนฺตาติ พุทฺธานุสฺสติ เมตฺตา อสุภํ มรณสฺสตีติ อิมํ จตุรารกฺขํ อปริหาเปนฺตาฯ ทนฺตกฏฺฐขาทนวตฺตํ อาจิกฺขิตพฺพนฺติ เอตฺถ ทนฺตกฏฺฐขาทนวตฺตํ โย เทวสิกํ สงฺฆมชฺเฌ โอสรติ, เตน สามเณราทีหิ อาหริตฺวา ภิกฺขูนํ ยถาสุขํ ปริภุญฺชนตฺถาย ทนฺตกฏฺฐมาฬเก นิกฺขิตฺเตสุ ทนฺตกฏฺเฐสุ ทิวเส ทิวเส เอกเมว ทนฺตกฏฺฐํ คเหตพฺพํฯ

โย ปน เทวสิกํ น โอสรติ, ปธานฆเร วสิตฺวา ธมฺมสฺสวเน วา อุโปสถคฺเค วา ทิสฺสติ, เตน ปมาณํ สลฺลกฺเขตฺวา จตฺตาริ ปญฺจ ทนฺตกฏฺฐานิ อตฺตโน วสนฏฺฐาเน ฐเปตฺวา ขาทิตพฺพานิฯ เตสุ ขีเณสุ สเจ ปุนปิ ทนฺตกฏฺฐมาฬเก พหูนิ โหนฺติเยว, ปุนปิ อาหริตฺวา ขาทิตพฺพานิฯ ยทิ ปน ปมาณํ อสลฺลกฺเขตฺวา อาหรติ, เตสุ อขีเณสุเยว มาฬเก ขียติ, ตโต เกจิ เถรา ‘‘เยหิ คหิตานิ, เต ปฏิหรนฺตู’’ติ วเทยฺยุํ, เกจิ ‘‘ขาทนฺตุ, ปุน สามเณรา อาหริสฺสนฺตี’’ติฯ ตสฺมา วิวาทปริหารตฺถํ ปมาณํ สลฺลกฺเขตพฺพํฯ คหเณ ปน โทโส นตฺถิ, มคฺคํ คจฺฉนฺเตนปิ เอกํ วา ทฺเว วา ถวิกาย ปกฺขิปิตฺวา คนฺตพฺพนฺติฯ ภิกฺขาจารวตฺตํ วตฺตกฺขนฺธเก ปิณฺฑจาริกวตฺเต อาวิ ภวิสฺสติฯ

ปตฺตฏฺฐาเนติ วสฺสคฺเคน อาคนฺตุกภิกฺขุโน ปตฺตฏฺฐาเนฯ เตสํ ฉินฺนวสฺสตฺตา ‘‘สาทิยนฺตาปิ หิ เต เนว วสฺสาวาสิกสฺส สามิโน’’ติ วุตฺตํ, ปฐมํเยว กติกาย กตตฺตา ขียนฺตาปิ จ อาวาสิกา เนว อทาตุํ ลภนฺตีติ วุตฺตํฯ ภตินิวิฏฺฐนฺติ ภติํ กตฺวา วิย นิวิฏฺฐํ ปริยิฏฺฐํฯ สงฺฆิกํ ปน อปโลกนกมฺมํ กตฺวา คาหิตนฺติ ตตฺรุปฺปาทํ สนฺธาย วุตฺตํฯ ปจฺจยวเสน คาหิตนฺติ ทายกานํ วสฺสาวาสิกปจฺจยวเสน คาหิตํ สนฺธาย วุตฺตํฯ ‘‘อิธ, ภิกฺขเว, วสฺสํวุตฺโถ ภิกฺขุ วิพฺภมติ, สงฺฆสฺเสเวต’’นฺติ (มหาว. 374-375) วจนโต ‘‘คตฏฺฐาเน…เป.… สงฺฆิกํ โหตี’’ติ วุตฺตํฯ มนุสฺเสติ ทายกมนุสฺเสฯ วรภาคํ สามเณรสฺสาติ ปฐมภาคสฺส คาหิตตฺตา วุตฺตํฯ

เสนาสนคฺคาหาปกสมฺมุติกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

อุปนนฺทวตฺถุกถาวณฺณนา

[319] ยํ ตยา ตตฺถ เสนาสนํ คหิตํ…เป.… อิธ มุตฺตํ โหตีติ ยํ ตยา ตตฺถ คามกาวาเส ปจฺฉา เสนาสนํ คหิตํ, ตํ เต คณฺหนฺเตเนว อิธ สาวตฺถิยํ ปฐมคหิตเสนาสนํ มุตฺตํ โหติฯ อิธ ทานาหํ …เป.… ตตฺราปิ มุตฺตนฺติ ‘‘อิทานาหํ, อาวุโส, อิมสฺมิํ คามกาวาเส คหิตเสนาสนํ มุญฺจามี’’ติ วทนฺเตน ตตฺราปิ คามกาวาเส คหิตเสนาสนํ มุตฺตํฯ

[320] ทีฆาสนํ นาม มญฺจปีฐวินิมุตฺตํ ยํ กิญฺจิ เอกโต สุขํ นิสีทิตุํ ปโหติฯ หตฺถิมฺหิ นโข อสฺสาติ หตฺถินโขฯ ‘‘ปาสาทสฺส นโข นาม เหฏฺฐิมปริจฺเฉโท, โส จ หตฺถิกุมฺเภ ปติฏฺฐิโต’’ติ คณฺฐิปเทสุ วุตฺตํฯ คิหิวิกตนีหาเรน ลพฺภนฺตีติ คิหิวิกตนีหาเรน ปริภุญฺชิตุํ ลพฺภนฺติ, เตหิ อตฺถริตฺวา ทินฺนาเนว นิสีทิตุํ ลพฺภนฺติ, น สยํ อตฺถตานิ อตฺถราปิตานิ วาฯ

อวิสฺสชฺชิยวตฺถุกถาวณฺณนา

[321] อรญฺชโรติ พหุอุทกคณฺหนกา มหาจาฏิฯ ชลํ คณฺหิตุํ อลนฺติ อรญฺชโรฯ ‘‘วฏฺฏจาฏิ วิย หุตฺวา โถกํ ทีฆมุโข มชฺเฌ ปริจฺเฉทํ ทสฺเสตฺวา กโต’’ติ คณฺฐิปเทสุ วุตฺตํฯ ปญฺจนิมฺมลโลจโนติ มํสทิพฺพธมฺมพุทฺธสมนฺตจกฺขุวเสน ปญฺจโลจโนฯ

ถาวเรน จ ถาวรํ ครุภณฺเฑน จ ครุภณฺฑนฺติ เอตฺถ ปญฺจสุ โกฏฺฐาเสสุ ปุริมทฺวยํ ถาวรํ, ปจฺฉิมตฺตยํ ครุภณฺฑนฺติ เวทิตพฺพํฯ ชานาเปตฺวาติ ภิกฺขุสงฺฆํ ชานาเปตฺวาฯ กปฺปิยมญฺจา สมฺปฏิจฺฉิตพฺพาติ ‘‘สงฺฆสฺส เทมา’’ติ ทินฺนํ สนฺธาย วุตฺตํฯ สเจ ปน ‘‘วิหารสฺส เทมา’’ติ วทนฺติ, สุวณฺณรชตมยาทิอกปฺปิยมญฺเจปิ สมฺปฏิจฺฉิตุํ วฏฺฏติฯ น เกวลํ…เป.… ปริวตฺเตตุํ วฏฺฏนฺตีติ อิมินา อถาวเรน ถาวรมฺปิ อถาวรมฺปิ ปริวตฺเตตุํ วฏฺฏตีติ ทสฺเสติฯ ถาวเรน อถาวรเมว หิ ปริวตฺเตตุํ น วฏฺฏติฯ อกปฺปิยํ วา มหคฺฆํ กปฺปิยํ วาติ เอตฺถ อกปฺปิยํ นาม สุวณฺณมยมญฺจาทิ อกปฺปิยภิสิพิมฺโพหนานิ จฯ มหคฺฆํ กปฺปิยํ นาม ทนฺตมยมญฺจาทิ ปาวาราทิกปฺปิยอตฺถรณาทีนิ จฯ

ปาริหาริยํ น วฏฺฏตีติ อตฺตโน สนฺตกํ วิย คเหตฺวา ปริหริตุํ น วฏฺฏติฯ ‘‘คิหิวิกตนีหาเรเนว ปริภุญฺชิตพฺพ’’นฺติ อิมินา สเจ อารามิกาทโย ปฏิสาเมตฺวา ปฏิเทนฺติ, ปริภุญฺชิตุํ วฏฺฏตีติ ทสฺเสติฯ ‘‘ปณฺณสูจิ นาม เลขนี’’ติ มหาคณฺฐิปเท วุตฺตํฯ