เสนาสนปริโภเค อกปฺปิยจมฺมํ นาม นตฺถีติ ทสฺสนตฺถํ ‘‘สเจปิ ทีปินงฺคุฏฺเฐน กตา โหติ, วฏฺฏติเยวา’’ติ วุตฺตํฯ เจติเย เวทิกาสทิสนฺติ วาตปานพาหาสุ เจติเย เวทิกาย วิย ปฏฺฏิกาทีหิ ทสฺเสตฺวา กตํฯ ถมฺภกวาตปานํ นาม ติริยํ ทารูนิ อทตฺวา อุชุกํ ฐิเตหิ เอว เวณุสลากาทีหิ กตํฯ

วิหารานุชานนกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

มญฺจปีฐาทิอนุชานนกถาวณฺณนา

[297] โปฏกิตูลนฺติ เอรกติณตูลํฯ โปฏกิคหณญฺเจตฺถ ติณชาตีนํ นิทสฺสนมตฺตนฺติ อาห ‘‘เยสํ เกสญฺจิ ติณชาติกาน’’นฺติฯ ปญฺจวิธํ อุณฺณาทิตูลมฺปิ วฏฺฏตีติ เอตฺถาปิ ‘‘พิมฺโพหเน’’ติ อาเนตฺวา สมฺพนฺธิตพฺพํฯ ‘‘ตูลปูริตํ ภิสิํ อปสฺสยิตุํ น วฏฺฏตี’’ติ เกจิ วทนฺติ, วฏฺฏตีติ อปเรฯ อุปทหนฺตีติ ฐเปนฺติฯ สีสปฺปมาณนฺติ ยตฺถ คลวาฏกโต ปฏฺฐาย สพฺพสีสํ อุปทหนฺติ, ตํ สีสปฺปมาณํฯ ตญฺจ อุกฺกฏฺฐปริจฺเฉทโต ติริยํ มุฏฺฐิรตนํ โหตีติ ทสฺเสตุํ ‘‘ยสฺส วิตฺถารโต ตีสุ กณฺเณสู’’ติอาทิมาหฯ มชฺฌฏฺฐานํ มุฏฺฐิรตนํ โหตีติ พิมฺโพหนสฺส มชฺฌฏฺฐานํ ติริยโต มุฏฺฐิรตนปฺปมาณํ โหติฯ มสูรเกติ จมฺมมยภิสิยํฯ ผุสิตานิ ทาตุนฺติ สญฺญากรณตฺถํ พินฺทูนิ ทาตุํฯ

[298] น นิพนฺธตีติ อนิพนฺธนีโย, น อลฺลียตีติ อตฺโถฯ ปฏิพาเหตฺวาติ มฏฺฐํ กตฺวาฯ

อิฏฺฐกาจยาทิอนุชานนกถาวณฺณนา

[300] รุกฺขํ วิชฺฌิตฺวาติ รุกฺขทารุํ วิชฺฌิตฺวาฯ ขาณุเก อาโกเฏตฺวาติ ทฺเว ทฺเว ขาณุเก อาโกเฏตฺวาฯ ตํ อาหริมํ ภิตฺติปาทนฺติ วุตฺตนเยน ขาณุเก อาโกเฏตฺวา กตํเยว สนฺธาย วุตฺตํฯ ภูมิยํ ปติฏฺฐาเปตุนฺติ มูเลน ภูมิยํ ปติฏฺฐาเปตฺวา ภิตฺติปาทสฺส อุปตฺถมฺภนวเสน อุสฺสาเปตฺวา ขาณุเกหิ ภิตฺติปาทํ อุสฺสาเปตฺวา ฐเปตุนฺติ อธิปฺปาโยฯ อุภโต กุฏฺฏํ นีหริตฺวา กตปเทสสฺสาติ ยถา อนฺโตทฺวารสมีเป นิสินฺเนหิ อุชุกํ พหิ โอโลเกตุํ น สกฺกา โหติ, เอวํ อุโภหิ ปสฺเสหิ กุฏฺฏํ นีหริตฺวา อภิมุเข ภิตฺติํ อุปฏฺฐเปตฺวา กตปเทสสฺสฯ สมนฺตา ปริยาคาโรติ สมนฺตโต อาวิทฺธปมุขํฯ อุคฺฆาฏนกิฏิกนฺติ ทณฺเฑหิ อุกฺขิปิตฺวา ฐปนกปทรกิฏิกํฯ

อนาถปิณฺฑิกวตฺถุกถาวณฺณนา

[304] อนาถปิณฺฑิกเสฏฺฐิวตฺถุมฺหิ (สํ. นิ. อฏฺฐ. 1.1.242) เกนจิเทว กรณีเยนาติ วาณิชฺชกมฺมํ อธิปฺเปตํฯ อนาถปิณฺฑิโก กิร ราชคหเสฏฺฐิ จ อญฺญมญฺญํ ภคินิปติกา โหนฺติฯ ยทา ราชคเห อุฏฺฐานกภณฺฑํ สมคฺฆํ โหติ, ตทา ราชคหเสฏฺฐิ ตํ คเหตฺวา สกฏสเตหิ สาวตฺถิํ คนฺตฺวา โยชนมตฺเต ฐิโต อตฺตโน อาคตภาวํ ชานาเปติฯ อนาถปิณฺฑิโก ปจฺจุคฺคนฺตฺวา ตสฺส มหาสกฺการํ กตฺวา เอกํ ยานํ อาโรเปตฺวา สาวตฺถิํ ปวิสติฯ โส สเจ ภณฺฑํ ลหุกํ วิกฺกียติ, วิกฺกิณาติฯ โน เจ, ภคินิฆเร ฐเปตฺวา ปกฺกมติฯ อนาถปิณฺฑิโกปิ ตเถว กโรติฯ สฺวายํ ตทาปิ เตเนว กรณีเยน อคมาสิฯ ตํ สนฺธาเยตํ วุตฺตํฯ

ตํ ทิวสํ ปน ราชคหเสฏฺฐิ โยชนมตฺเต ฐิเตน อนาถปิณฺฑิเกน อาคตภาวชานนตฺถํ เปสิตํ ปณฺณํ น สุณิ, ธมฺมสฺสวนตฺถาย วิหารํ อคมาสิฯ โส ธมฺมกถํ สุตฺวา สฺวาตนาย พุทฺธปฺปมุขํ ภิกฺขุสงฺฆํ นิมนฺเตตฺวา อตฺตโน ฆเร อุทฺธนขณาปนทารุผาลนาทีนิ กาเรสิฯ อนาถปิณฺฑิโกปิ ‘‘อิทานิ มยฺหํ ปจฺจุคฺคมนํ กริสฺสติ, อิทานิ กริสฺสตี’’ติ ฆรทฺวาเรปิ ปจฺจุคฺคมนํ อลภิตฺวา อนฺโตฆรํ ปวิฏฺโฐ ปฏิสนฺถารมฺปิ น พหุํ อลตฺถฯ ‘‘กิํ มหาเสฏฺฐิ กุสลํ ทารกรูปานํ, นสิ มคฺเค กิลนฺโต’’ติ เอตฺตโกว ปฏิสนฺถาโร อโหสิฯ เตน วุตฺตํ ‘‘อถ โข อนาถปิณฺฑิกสฺส คหปติสฺส เอตทโหสี’’ติอาทิฯ

พุทฺโธติ ตฺวํ คหปติ วเทสีติ ตสฺส กิร มุขโต พุทฺธสทฺทํ สุตฺวา อนาถปิณฺฑิโก ปญฺจวณฺณํ ปีติํ ปฏิลภติ, สา ตสฺส สีเส อุฏฺฐหิตฺวา ยาว ปาทปิฏฺฐิยา, ปาทปิฏฺฐิยา อุฏฺฐาย ยาว สีสา คจฺฉติ, อุภโต อุฏฺฐาย มชฺเฌ โอสรติ, มชฺเฌ อุฏฺฐาย อุภโต คจฺฉติฯ โส ปีติยา นิรนฺตรํ ผุโฏ ‘‘พุทฺโธติ ตฺวํ คหปติ วเทสี’’ติ เอวํ ติกฺขตฺตุํ ปุจฺฉิฯ