1. กมฺมกฺขนฺธกํ

ตชฺชนียกมฺมกถาวณฺณนา

[1] จูฬวคฺคสฺส ปฐเม กมฺมกฺขนฺธเก ตาว ‘‘ยฏฺฐิํ ปเวสย, กุนฺเต ปเวสยา’’ติอาทีสุ วิย สหจรณญาเยน ‘‘มญฺจา อุกฺกุฏฺฐิํ กโรนฺตี’’ติอาทีสุ วิย นิสฺสิเตสุ นิสฺสยโวหารวเสน วา ปณฺฑุกโลหิตกนิสฺสิตา ปณฺฑุกโลหิตกสทฺเทน วุตฺตาติ อาห ‘‘เตสํ นิสฺสิตกาปิ ปณฺฑุกโลหิตกาตฺเวว ปญฺญายนฺตี’’ติฯ ปฏิวทถาติ ปฏิวจนํ เทถฯ

อธมฺมกมฺมทฺวาทสกกถาวณฺณนา

[4] ตีหิ องฺเคหิ สมนฺนาคตนฺติ ปจฺเจกํ สมุทิเตหิ วา ตีหิ องฺเคหิ สมนฺนาคตํฯ น หิ ติณฺณํ เอว องฺคานํ สโมธาเนน อธมฺมกมฺมํ โหติ, เอเกนปิ โหติเยวฯ ‘‘อปฺปฏิญฺญาย กตํ โหตีติ ลชฺชิํ สนฺธาย วุตฺต’’นฺติ คณฺฐิปเทสุ กถิตํฯ

นนุ จ ‘‘อเทสนาคามินิยา อาปตฺติยา กตํ โหตี’’ติ อิทํ ปรโต ‘‘ตีหิ, ภิกฺขเว, องฺเคหิ สมนฺนาคตสฺส ภิกฺขุโน อากงฺขมาโน สงฺโฆ ตชฺชนียกมฺมํ กเรยฺย, อธิสีเล สีลวิปนฺโน โหตี’’ติ อิมินา วิรุชฺฌติฯ อเทสนาคามินิํ อาปนฺโน หิ ‘‘อธิสีเล สีลวิปนฺโน’’ติ วุจฺจตีติ? ตตฺถ เกจิ วทนฺติ ‘‘ตชฺชนียกมฺมสฺส หิ วิเสเสน ภณฺฑนการกตฺตํ องฺค’นฺติ อฏฺฐกถายํ วุตฺตํ, ตํ ปาฬิยา อาคตนิทาเนน สเมติ, ตสฺมา สพฺพติเกสุปิ ภณฺฑนํ อาโรเปตฺวา ภณฺฑนปจฺจยา อาปนฺนาปตฺติวเสน อิทํ กมฺมํ กาตพฺพํฯ

ตสฺมา ‘อธิสีเล สีลวิปนฺโน’ติ เอตฺถาปิ ปุพฺพภาเค วา ปรภาเค วา โจทนาสารณาทิกาเล ภณฺฑนปจฺจยา อาปนฺนาปตฺติวเสเนว กาตพฺพํ, น เกวลํ สงฺฆาทิเสสปจฺจยา กาตพฺพ’’นฺติฯ อปเร ปน วทนฺติ ‘‘อเทสนาคามินิยาติ อิทํ ปาราชิกาปตฺติํเยว สนฺธาย วุตฺตํ, น สงฺฆาทิเสสํฯ อฏฺฐกถายํ ปน ‘อเทสนาคามินิยาติ ปาราชิกาปตฺติยา วา สงฺฆาทิเสสาปตฺติยา วา’ติ วุตฺตํฯ ตตฺถ สงฺฆาทิเสสาปตฺติยา วาติ อตฺถุทฺธารวเสน วุตฺตํ, ‘อธิสีเล สีลวิปนฺโน’ติ จ อิทํ สงฺฆาทิเสสํเยว สนฺธาย วุตฺตํ, น ปาราชิกํฯ ตสฺมา ปาราชิกาปตฺติปจฺจยา น ตชฺชนียกมฺมํ กาตพฺพํ ปโยชนาภาวา, สงฺฆาทิเสสปจฺจยา กาตพฺพนฺติ อยมตฺโถ สิทฺโธ โหติฯ สุกฺกปกฺเข ‘เทสนาคามินิยา อาปตฺติยา กตํ โหตี’ติ อิมินา วิรุชฺฌตีติ เจ? น เอเกน ปริยาเยน สงฺฆาทิเสสสฺสปิ เทสนาคามินีโวหารสมฺภวโต’’ติ, ตํ ยุตฺตํ วิย ทิสฺสติฯ

นปฺปฏิปฺปสฺสมฺเภตพฺพอฏฺฐารสกกถาวณฺณนา

[8] โลมํ ปาเตนฺตีติอาทิ สมฺมาวตฺตนาย ปริยายวจนํฯ

นิยสฺสกมฺมกถาวณฺณนา

[11] นิยสฺสกมฺเม ‘‘นิสฺสาย เต วตฺถพฺพนฺติ ครุนิสฺสยํ สนฺธาย วุตฺตํ, น อิตร’’นฺติ เกนจิ ลิขิตํฯ คณฺฐิปเท ปน ‘‘นิยสฺสกมฺมํ ยสฺมา พาลวเสน กรียติ, ตสฺมา นิสฺสาย วตฺถพฺพนฺติ นิสฺสยํ คาหาเปตพฺโพ’’ติ วุตฺตํ, วีมํสิตฺวา ยุตฺตตรํ คเหตพฺพํฯ อปิสฺสูติ เอตฺถ สุอิติ นิปาตมตฺตํ, ภิกฺขู อปิ นิจฺจพฺยาวฏา โหนฺตีติ วุตฺตํ โหติฯ

ปพฺพาชนียกมฺมกถาวณฺณนา

[29] ปพฺพาชนียกมฺเม เตน หิ, ภิกฺขเว, สงฺโฆ ปพฺพาชนียกมฺมํ ปฏิปฺปสฺสมฺเภตูติ อิทํ เตสุ วิพฺภมนฺเตสุปิ ปกฺกมนฺเตสุปิ สมฺมาวตฺตนฺเตเยว สนฺธาย วุตฺตํฯ