เมนู

10. โกสมฺพกกฺขนฺธกํ

โกสมฺพกวิวาทกถาวณฺณนา

[451] โกสมฺพกกฺขนฺธเก สเจ โหติ, เทเสสฺสามีติ สุพฺพจตาย สิกฺขากามตาย จ อาปตฺติํ ปสฺสิฯ นตฺถิ อาปตฺตีติ อนาปตฺติปกฺโขปิ เอตฺถ สมฺภวตีติ อธิปฺปาเยนาหฯ สา ปนาปตฺติ เอวฯ เตนาห ‘‘โส ตสฺสา อาปตฺติยา อนาปตฺติทิฏฺฐิ อโหสี’’ติฯ

[453-454] สมฺภมอตฺถวเสนาติ ตุริตตฺถวเสนฯ ‘‘อการเณ ตุมฺเหหิ โส ภิกฺขุ อุกฺขิตฺโต’’ติ วเทยฺยาติ ยสฺมา ปุพฺเพ วินยธรสฺส วจเนน ‘‘สเจ อาปตฺติ โหติ, เทเสสฺสามี’’ติ อเนน ปฏิญฺญาตํ, อิทานิปิ ตสฺเสว วจเนน ‘‘อสญฺจิจฺจ อสฺสติยา กตตฺตา นตฺเถตฺถ อาปตฺตี’’ติ อนาปตฺติสญฺญี, ตสฺมา ‘‘อการเณ ตุมฺเหหิ โส ภิกฺขุ อุกฺขิตฺโต’’ติ อุกฺเขปเก ภิกฺขู ยทิ วเทยฺยาติ อธิปฺปาโยฯ อุกฺขิตฺตานุวตฺตเก วา ‘‘ตุมฺเห อาปตฺติํ อาปนฺนา’’ติ วเทยฺยาติ ยสฺมา วตฺถุชานนจิตฺเตนายํ สจิตฺตกา อาปตฺติ, อยญฺจ อุทกาวเสเส อุทกาวเสสสญฺญี, ตสฺมา สาปตฺติกสฺเสว ‘‘ตุมฺเห ฉนฺทาคติํ คจฺฉถา’’ติ อธิปฺปาเยน ‘‘ตุมฺเห อาปตฺติํ อาปนฺนา’’ติ อุกฺขิตฺตานุวตฺตเก วเทยฺยฯ

[455-456] กมฺมํ โกเปตีติ ‘‘นานาสํวาสกจตุตฺโถ เจ, ภิกฺขเว, กมฺมํ กเรยฺย, อกมฺมํ น จ กรณีย’’นฺติอาทิวจนโต (มหาว. 389) สเจ สงฺโฆ ตํ คณปูรกํ กตฺวา กมฺมํ กเรยฺย, อยํ ตตฺถ นิสินฺโนปิ ตํ กมฺมํ โกเปตีติ อธิปฺปาโยฯ อุปจารํ มุญฺจิตฺวาติ เอตฺถ อุปจาโร นาม อญฺญมญฺญํ หตฺเถน ปาปุณนฏฺฐานํฯ

[457] ภณฺฑนชาตาติอาทีสุ กลหสฺส ปุพฺพภาโค ภณฺฑนํ นาม, ตํ ชาตํ เอเตสนฺติ ภณฺฑนชาตา, หตฺถปรามาสาทิวเสน มตฺถกํ ปตฺโต กลโห ชาโต เอเตสนฺติ กลหชาตา, วิรุทฺธวาทภูตํ วาทํ อาปนฺนาติ วิวาทาปนฺนาฯ มุขสตฺตีหีติ วาจาสตฺตีหิฯ

วิตุทนฺตาติ วิชฺฌนฺตา ภควนฺตํ เอตทโวจาติ ‘‘อิธ, ภนฺเต, โกสมฺพิยํ ภิกฺขู ภณฺฑนชาตา’’ติอาทิวจนํ อโวจ, ตญฺจ โข เนว ปิยกมฺยตาย, น เภทาธิปฺปาเยน, อถ โข อตฺถกามตาย หิตกามตายฯ สามคฺคีการโก กิเรส ภิกฺขุ, ตสฺมาสฺส เอตทโหสิ ‘‘ยถา อิเม ภิกฺขู วิวาทํ อารทฺธา, น สกฺกา มยา, นาปิ อญฺเญน ภิกฺขุนา สมคฺเค กาตุํ, อปฺเปว นาม สเทวเก โลเก อคฺคปุคฺคโล ภควา สยํ วา คนฺตฺวา อตฺตโน วา สนฺติกํ ปกฺโกสาเปตฺวา เอเตสํ ภิกฺขูนํ ขนฺติเมตฺตาปฏิสํยุตฺตํ สารณียธมฺมเทสนํ กเถตฺวา สามคฺคิํ กเรยฺยา’’ติ อตฺถกามตาย หิตกามตาย คนฺตฺวา อโวจฯ ตสฺมา เอวมาหาติ อตฺถกามตฺตา เอวมาห, น ภควโต วจนํ อนาทิยนฺโตฯ เย ปน ตทา สตฺถุ วจนํ น คณฺหิํสุ, เต กิญฺจิ อวตฺวา ตุณฺหีภูตา มงฺกุภูตา อฏฺฐํสุ, ตสฺมา อุภเยสมฺปิ สตฺถริ อคารวปฏิปตฺติ นาโหสิฯ

โกสมฺพกวิวาทกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

ทีฆาวุวตฺถุกถาวณฺณนา

[458] อถ โข ภควา ภิกฺขู อามนฺเตสีติอาทีสุ ภูตปุพฺพนฺติ อิทํ ภควา ปถวีคตํ นิธิํ อุทฺธริตฺวา ปุรโต ราสิํ กโรนฺโต วิย ภวปฏิจฺฉนฺนํ ปุราวุตฺถํ ทสฺเสนฺโต อาหฯ อฑฺโฒติ อิสฺสโรฯ โย โกจิ อตฺตโน สนฺตเกน วิภเวน อฑฺโฒ โหติ, อยํ ปน น เกวลํ อฑฺโฒเยว, มหทฺธโน มหตา อปริมาณสงฺเขน ธเนน สมนฺนาคโตติ อาห ‘‘มหทฺธโน’’ติฯ ภุญฺชิตพฺพโต ปริภุญฺชิตพฺพโต วิเสสโต กามา โภคา นาม, ตสฺมา ปญฺจกามคุณวเสน มหนฺตา อุฬารา โภคา อสฺสาติ มหาโภโคฯ มหนฺตํ เสนาพลญฺเจว ถามพลญฺจ เอตสฺสาติ มหพฺพโลฯ มหนฺโต หตฺถิอสฺสาทิวาหโน เอตสฺสาติ มหาวาหโนฯ มหนฺตํ วิชิตํ รฏฺฐํ เอตสฺสาติ มหาวิชิโตฯ ปริปุณฺณโกสโกฏฺฐาคาโรติ โกโส วุจฺจติ ภณฺฑาคารสารคพฺโภ, โกฏฺฐํ วุจฺจติ ธญฺญสฺส อาฐปนฏฺฐานํ, โกฏฺฐภูตํ อคารํ โกฏฺฐาคารํ, นิทหิตฺวา ฐปิเตน ธเนน ปริปุณฺณโกโส ธญฺญานญฺจ ปริปุณฺณโกฏฺฐาคาโรติ อตฺโถฯ