โรชมลฺลวตฺถุกถาวณฺณนา

[301] โรชวตฺถุมฺหิ วิหาโรติ คนฺธกุฏิํ สนฺธาย อาหํสุฯ อตรมาโนติ อตุรนฺโต, สณิกํ ปทปฺปมาณฏฺฐาเน ปทํ นิกฺขิปนฺโต วตฺตํ กตฺวา สุสมฺมฏฺฐํ มุตฺตาทลสินฺทุวารสนฺถรสทิสํ วาลิกํ อวินาเสนฺโตติ อตฺโถฯ อาฬินฺทนฺติ ปมุขํฯ อุกฺกาสิตฺวาติ อุกฺกาสิตสทฺทํ กตฺวาฯ อคฺคฬนฺติ กวาฏํฯ อาโกเฏหีติ อคฺคนเขน อีสกํ กุญฺจิกฉิทฺทสมีเป โกเฏหีติ วุตฺตํ โหติฯ ทฺวารํ กิร อติอุปริ อมนุสฺสา, อติเหฏฺฐา ติรจฺฉานชาติกา โกเฏนฺติ, ตถา อโกเฏตฺวา มชฺเฌ ฉิทฺทสมีเป มนุสฺสา โกเฏนฺติ, อิทํ ทฺวารโกฏกวตฺตนฺติ ทีเปนฺตา วทนฺติฯ วิวริ ภควา ทฺวารนฺติ น ภควา อุฏฺฐาย ทฺวารํ วิวริ, วิวรตูติ ปน หตฺถํ ปสาเรสิฯ ตโต ‘‘ภควา ตุมฺเหหิ อเนกาสุ กปฺปโกฏีสุ ทานํ ททมาเนหิ น สหตฺถา ทฺวารวิวรณกมฺมํ กต’’นฺติ สยเมว ทฺวารํ วิวฏํฯ ตํ ปน ยสฺมา ภควโต มเนน วิวฏํ, ตสฺมา ‘‘วิวริ ภควา ทฺวาร’’นฺติ วุตฺตํฯ

โรชมลฺลวตฺถุกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

วุฑฺฒปพฺพชิตวตฺถุกถาวณฺณนา

[303] อาตุมาวตฺถุมฺหิ อญฺญตโร วุฑฺฒปพฺพชิโตติ สุภทฺโท นาม อญฺญตโร ภิกฺขุ วุฑฺฒกาเล ปพฺพชิตตฺตา ‘‘วุฑฺฒปพฺพชิโต’’ติ วุตฺโตฯ ทฺเว ทารกาติ สามเณรภูมิยํ ฐิตา ทฺเว ปุตฺตาฯ นาฬิยาวาปเกนาติ นาฬิยา เจว ถวิกาย จฯ สํหริํสูติ ยสฺมา มนุสฺสา เต ทารเก มญฺชุภาณิเน ปฏิภานวนฺเต ทิสฺวา กาเรตุกามาปิ อกาเรตุกามาปิ กาเรนฺติเยว, กตกาเล จ ‘‘กิํ คณฺหิสฺสถ ตาตา’’ติ ปุจฺฉนฺติฯ เต วทนฺติ ‘‘น อมฺหากํ อญฺเญน เกนจิ อตฺโถ, ปิตา ปน โน ภควโต อาคตกาเล ยาคุทานํ กาตุกาโม’’ติฯ ตํ สุตฺวา มนุสฺสา อปริคเณตฺวาว ยํ เต สกฺโกนฺติ หริตุํ, สพฺพํ เทนฺติฯ ยมฺปิ น สกฺโกนฺติ, มนุสฺเสหิ เปเสนฺติฯ ตสฺมา เต ทารกา พหุํ โลณมฺปิ เตลมฺปิ สปฺปิมฺปิ ตณฺฑุลมฺปิ ขาทนียมฺปิ สํหริํสุฯ

อาตุมายํ วิหรตีติ อาตุมํ นิสฺสาย วิหรติฯ ภุสาคาเรติ ภุสมเย อคารเกฯ ตตฺถ กิร มหนฺตํ ปลาลปุญฺชํ อพฺภนฺตรโต ปลาลํ นิกฺกฑฺฒิตฺวา สาลาสทิสํ ปพฺพชิตานํ วสนโยคฺคฏฺฐานสทิสํ กตํ, ตทา ภควา ตตฺถ วสิฯ อถ ภควติ อาตุมํ อาคนฺตฺวา ภุสาคารกํ ปวิฏฺเฐ สุภทฺโท สายนฺหสมยํ คามทฺวารํ คนฺตฺวา มนุสฺเส อามนฺเตสิ ‘‘อุปาสกา นาหํ ตุมฺหากํ สนฺติกา อญฺญํ กิญฺจิ ปจฺจาสีสามิ, มยฺหํ ทารเกหิ อานีตเตลาทีนิเยว สงฺฆสฺส ปโหนฺติ, หตฺถกมฺมมตฺตํ เม เทถา’’ติฯ

กิํ, ภนฺเต, กโรมาติ? ‘‘อิทญฺจิทญฺจ คณฺหถา’’ติ สพฺพูปกรณานิ คาเหตฺวา วิหาเร อุทฺธนานิ กาเรตฺวา เอกํ กาฬกํ กาสาวํ นิวาเสตฺวา ตาทิสเมว ปารุปิตฺวา ‘‘อิทํ กโรถ, อิทํ กโรถา’’ติ สพฺพรตฺติํ วิจาเรนฺโต สตสหสฺสํ วิสฺสชฺเชตฺวา โภชฺชยาคุญฺจ มธุโคฬกญฺจ ปฏิยาทาเปสิฯ โภชฺชยาคุ นาม ปฐมํ ภุญฺชิตฺวา ปาตพฺพยาคุ, ตตฺถ สปฺปิมธุผาณิตมจฺฉมํสปุปฺผผลรสาทิ ยํกิญฺจิ ขาทนียํ นาม, สพฺพํ ปวิสติ, กีฬิตุกามานํ สีสมกฺขนโยคฺคา โหติ สุคนฺธคนฺธาฯ

อถ ภควา กาลสฺเสว สรีรปฏิชคฺคนํ กตฺวา ภิกฺขุสงฺฆปริวุโต ปิณฺฑาย จริตุํ อาตุมคามนคราภิมุโข ปายาสิฯ มนุสฺสา ตสฺส อาโรเจสุํ ‘‘ภควา ปิณฺฑาย คามํ ปวิสติ, ตยา กสฺส ยาคุ ปฏิยาทิตา’’ติฯ โส ยถานิวตฺถปารุเตเหว เตหิ กาฬกกาสาเวหิ เอเกน หตฺเถน ทพฺพิญฺจ กฏจฺฉุญฺจ คเหตฺวา พฺรหฺมา วิย ทกฺขิณชาณุมณฺฑลํ ภูมิยํ ปติฏฺฐาเปตฺวา วนฺทิตฺวา ‘‘ปฏิคฺคณฺหาตุ เม, ภนฺเต, ภควา ยาคุ’’นฺติ อาหฯ เตน วุตฺตํ ‘‘อถ โข โส วุฑฺฒปพฺพชิโต ตสฺสา รตฺติยา อจฺจเยน พหุตรํ ยาคุํ ปฏิยาทาเปตฺวา ภควโต อุปนาเมสี’’ติฯ ชานนฺตาปิ ตถาคตา ปุจฺฉนฺตีติอาทิ วุตฺตนยเมวฯ กุตายนฺติ กุโต อยํฯ เสสเมตฺถ อุตฺตานเมวฯ

[304] ทสภาคํ ทตฺวาติ ทสมภาคํ ทตฺวาฯ เตเนวาห ‘‘ทส โกฏฺฐาเส กตฺวา เอโก โกฏฺฐาโส ภูมิสามิกานํ ทาตพฺโพ’’ติฯ

วุฑฺฒปพฺพชิตวตฺถุกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

จตุมหาปเทสกถาวณฺณนา

[305] ปริมทฺทนฺตาติ อุปปริกฺขนฺตาฯ ปตฺตุณฺณเทเส สญฺชาตวตฺถํ ปตฺตุณฺณํฯ โกเสยฺยวิเสโสติ หิ อภิธานโกเส วุตฺตํฯ จีนเทเส โสมารเทเส จ สญฺชาตวตฺถานิ จีนโสมารปฏานิฯ ปตฺตุณฺณาทีนิ ตีณิ โกเสยฺยสฺส อนุโลมานิ ปาณเกหิ กตสุตฺตมยตฺตาฯ อิทฺธิมยิกํ เอหิภิกฺขูนํ ปุญฺญิทฺธิยา นิพฺพตฺตจีวรํฯ ตํ โขมาทีนํ อญฺญตรํ โหตีติ เตสํเยว อนุโลมํฯ เทวตาหิ ทินฺนจีวรํ เทวทตฺติยํฯ ตํ กปฺปรุกฺเข นิพฺพตฺตํ ชาลินีเทวกญฺญาย อนุรุทฺธตฺเถรสฺส ทินฺนวตฺถสทิสํฯ ตมฺปิ โขมาทีนญฺเญว อนุโลมํ โหติ เตสุ อญฺญตรภาวโตฯ ทฺเว ปฏา เทสนาเมเนว วุตฺตาติ เตสํ สรูปทสฺสนปรเมตํ, นาญฺญํ นิวตฺตนปรํ ปตฺตุณฺณปฏสฺสปิ เทสนาเมเนว วุตฺตตฺตาฯ ตุมฺพาติ ภาชนานิ ฯ ผลตุมฺโพติ ลาพุอาทิฯ อุทกตุมฺโพติ อุทกุกฺขิปนกกุฏโกฯ กิลญฺชจฺฉตฺตนฺติ เวฬุวิลีเวหิ วายิตฺวา กตฉตฺตํฯ สมฺภินฺนรสนฺติ สมฺมิสฺสิตรสํฯ ปานกํ ปฏิคฺคหิตํ โหตีติ อมฺพปานาทิปานกํ ปฏิคฺคหิตํ โหติ, ตํ วิกาเลปิ กปฺปติ อสมฺภินฺนรสตฺตาฯ เตน ตทหุปฏิคฺคหิเตน สทฺธินฺติ เตน สตฺตาหกาลิเกน ตทหุปฏิคฺคหิเตน สทฺธิํฯ เสสเมตฺถ สุวิญฺเญยฺยเมวฯ

จตุมหาปเทสกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

เภสชฺชกฺขนฺธกวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ