สพฺพนีลิกาทิปฏิกฺเขปกถาวณฺณนา

[246] อทฺทาริฏฺฐกวณฺณาติ อภินวาริฏฺฐผลวณฺณาฯ อุทเกน ตินฺตกากปตฺตวณฺณาติปิ วทนฺติฯ

อชฺฌาราเม อุปาหนปฏิกฺเขปกถาวณฺณนา

[248] อภิชีวนฺติ เอเตนาติ อภิชีวนิกํฯ กินฺตํ? สิปฺปํฯ เตนาห ‘‘เยน สิปฺเปนา’’ติอาทิฯ

กฏฺฐปาทุกาทิปฏิกฺเขปกถาวณฺณนา

[251] อุณฺณาหิ กตปาทุกาติ อุณฺณาโลมมยกมฺพเลหิ, อุณฺณาโลเมหิ เอว วา กตปาทุกาฯ น, ภิกฺขเว, คาวีนํ วิสาเณสุ คเหตพฺพนฺติอาทีสุ ‘‘โมกฺขาธิปฺปาเยน วิสาณาทีสุ คเหตุํ วฏฺฏตี’’ติ คณฺฐิปเทสุ วุตฺตํฯ

ยานาทิปฏิกฺเขปกถาวณฺณนา

[253] อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ปุริสยุตฺตํ หตฺถวฏฺฏกนฺติ เอตฺถ ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ปุริสยุตฺตํ, อนุชานามิ, ภิกฺขเว, หตฺถวฏฺฏก’’นฺติ เอวํ ปจฺเจกวากฺยปริสมาปนํ อธิปฺเปตนฺติ อาห ‘‘ปุริสยุตฺตํ อิตฺถิสารถิ วา…เป.… ปุริสา วา, วฏฺฏติเยวา’’ติฯ ปีฐกสิวิกนฺติ ปีฐกยานํฯ ปาฏงฺกินฺติ อนฺโทลิกาเยตํ อธิวจนํฯ

อุจฺจาสยนมหาสยนปฏิกฺเขปกถาวณฺณนา

[254] วาฬรูปานีติ อาหริมานิ วาฬรูปานิฯ ‘‘อกปฺปิยรูปากุโล อกปฺปิยมญฺโจ ปลฺลงฺโก’’ติ สารสมาเส วุตฺตํฯ ‘‘ทีฆโลมโก มหาโกชโวติ จตุรงฺคุลาธิกโลโม กาฬโกชโวฯ ‘‘จตุรงฺคุลาธิกานิ กิร ตสฺส โลมานี’’ติ วจนโต จตุรงฺคุลโต เหฏฺฐา วฏฺฏตีติ วทนฺติฯ วานจิตฺโร อุณฺณามยตฺถรโณติ ภิตฺติจฺเฉทาทิวเสน วิจิตฺโร อุณฺณามยตฺถรโณฯ ฆนปุปฺผโก อุณฺณามยตฺถรโณติ อุณฺณามยโลหิตตฺถรโณฯ ปกติตูลิกาติ รุกฺขตูลลตาตูลโปฏกีตูลสงฺขาตานํ ติณฺณํ ตูลานํ อญฺญตรปุณฺณา ตูลิกาฯ ‘‘อุทฺทโลมีติ อุภโตทสํ อุณฺณามยตฺถรณํฯ เอกนฺตโลมีติ เอกโตทสํ อุณฺณามยตฺถรณ’’นฺติ ทีฆนิกายฏฺฐกถายํ (ที. นิ. อฏฺฐ. 1.15) วุตฺตํ, สารสมาเส ปน ‘‘อุทฺทโลมีติ เอกโต อุคฺคตปุปฺผํฯ เอกนฺตโลมีติ อุภโต อุคฺคตปุปฺผ’’นฺติ วุตฺตํฯ ‘‘โกเสยฺยกฏฺฏิสฺสมยนฺติ โกเสยฺยกสฏมย’’นฺติ อาจริยธมฺมปาลตฺเถเรน วุตฺตํฯ สุทฺธโกเสยฺยนฺติ รตนปริสิพฺพนรหิตํฯ ทีฆนิกายฏฺฐกถายํ ปเนตฺถ ‘‘ฐเปตฺวา ตูลิกํ สพฺพาเนว โคนกาทีนิ รตนปริสิพฺพิตานิ วฏฺฏนฺตี’’ติ วุตฺตํฯ ตตฺถ ‘‘ฐเปตฺวา ตูลิก’’นฺติ เอเตน รตนปริสิพฺพนรหิตาปิ ตูลิกา น วฏฺฏตีติ ทีเปติฯ ‘‘รตนปริสิพฺพิตานิ วฏฺฏนฺตี’’ติ อิมินา ปน ยานิ รตนปริสิพฺพิตานิ, ตานิ ภูมตฺถรณวเสน ยถานุรูปํ มญฺจาทีสุ จ อุปเนตุํ วฏฺฏตีติ ทีปิตนฺติ เวทิตพฺพํฯ เอตฺถ จ วินยปริยายํ ปตฺวา ครุเก ฐาตพฺพตฺตา อิธ วุตฺตนเยเนเวตฺถ วินิจฺฉโย เวทิตพฺโพฯ สุตฺตนฺติกเทสนายํ ปน คหฏฺฐานมฺปิ วเสน วุตฺตตฺตา เตสํ สงฺคณฺหนตฺถํ ‘‘ฐเปตฺวา ตูลิกํ…เป.… วฏฺฏนฺตี’’ติ วุตฺตนฺติ อปเรฯ

อชินจมฺเมหีติ อชินมิคจมฺเมหิฯ ตานิ กิร จมฺมานิ สุขุมตรานิ, ตสฺมา ทุปฏฺฏติปฏฺฏานิ กตฺวา สิพฺพนฺติฯ เตน วุตฺตํ ‘‘อชินปเวณี’’ติฯ อุตฺตรํ อุปริภาคํ ฉาเทตีติ อุตฺตรจฺฉโท, วิตานํ, ตญฺจ โลหิตวิตานํ อิธาธิปฺเปตนฺติ อาห ‘‘อุปริพทฺเธน รตฺตวิตาเนนา’’ติฯ ‘‘รตฺตวิตาเนสุ จ กาสาวํ วฏฺฏติ, กุสุมฺภาทิรตฺตเมว น วฏฺฏตี’’ติ คณฺฐิปเทสุ วุตฺตํฯ มหาอุปธานนฺติ ปมาณาติกฺกนฺตํ อุปธานํฯ เอตฺถ จ กิญฺจาปิ ทีฆนิกายฏฺฐกถายํ (ที. นิ อฏฺฐ. 1.15) ‘‘อโลหิตกานิ ทฺเวปิ วฏฺฏนฺติเยว, ตโต อุตฺตริ ลภิตฺวา อญฺเญสํ ทาตพฺพานิ, ทาตุํ อสกฺโกนฺโต มญฺเจ ติริยํ อตฺถริตฺวา อุปริ ปจฺจตฺถรณํ ทตฺวา นิปชฺชิตุมฺปิ ลภตี’’ติ อวิเสเสน วุตฺตํ, เสนาสนกฺขนฺธกวณฺณนายํ (จูฬว. อฏฺฐ. 297) ปน ‘‘อคิลานสฺส สีสุปธานญฺจ ปาทุปธานญฺจาติ ทฺวยเมว วฏฺฏติ, คิลานสฺส พิมฺโพหนานิ สนฺถริตฺวา อุปริ ปจฺจตฺถรณํ ทตฺวา นิปชฺชิตุมฺปิ วฏฺฏตี’’ติ วุตฺตตฺตา คิลาโนเยว มญฺเจ ติริยํ อตฺถริตฺวา นิปชฺชิตุํ ลภตีติ เวทิตพฺพํฯ

อุจฺจาสยนมหาสยนปฏิกฺเขปกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ