น หิ สีมา ตตฺตเกน อสีมา โหติ, ทฺเว ปน สีมา ปจฺฉา วฑฺฒิเตน รุกฺเขน อชฺโฌตฺถฏตฺตา เอกาพทฺธา โหนฺติ, ตสฺมา เอกตฺถ ฐตฺวา กมฺมํ กโรนฺเตหิ อิตรํ โสเธตฺวา กาตพฺพํฯ

คามสีมาทิกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

อุโปสถเภทาทิกถาวณฺณนา

[149] อธมฺเมน วคฺคํ อุโปสถกมฺมนฺติ เอตฺถ ยตฺถ จตฺตาโร วสนฺติ, ตตฺถ ปาติโมกฺขุทฺเทโส อนุญฺญาโตฯ ยตฺถ ทฺเว วา ตโย วา วสนฺติ, ตตฺถ ปาริสุทฺธิอุโปสโถฯ อิธ ปน ตถา อกตฺวา จตุนฺนํ วสนฏฺฐาเน ปาริสุทฺธิอุโปสถสฺส กตตฺตา ติณฺณํ วสนฏฺฐาเน จ ปาติโมกฺขสฺส อุทฺทิฏฺฐตฺตา ‘‘อธมฺเมนา’’ติ วุตฺตํฯ ยสฺมา สพฺเพว น สนฺนิปติํสุ, ฉนฺทปาริสุทฺธิ จ สงฺฆมชฺฌํเยว อาคจฺฉติ, น คณมชฺฌํ, ตสฺมา ‘‘วคฺค’’นฺติ วุตฺตํฯ

ปาติโมกฺขุทฺเทสกถาวณฺณนา

[150] เอวเมตํ ธารยามีติ ‘‘สุตา โข ปนายสฺมนฺเตหี’’ติ เอตฺถ ‘‘เอวเมตํ ธารยามี’’ติ วตฺวา ‘‘อุทฺทิฏฺฐํ โข อายสฺมนฺโต นิทานํ, สุตา โข ปนายสฺมนฺเตหิ จตฺตาโร ปาราชิกา ธมฺมา’’ติ วตฺตพฺพํฯ เตเนว มาติกาฏฺฐกถายํ (กงฺขา. อฏฺฐ. นิทานวณฺณนา) ‘‘ตตฺถายสฺมนฺเต ปุจฺฉามิ กจฺจิตฺถ ปริสุทฺธา, ทุติยมฺปิ ปุจฺฉามิ…เป.… ตสฺมา ตุณฺหี, เอวเมตํ ธารยามีติ วตฺวา ‘อุทฺทิฏฺฐํ โข อายสฺมนฺโต นิทาน’นฺติอาทินา นเยน อวเสเส สุเตน สาวิเต อุทฺทิฏฺโฐ โหตี’’ติ วุตฺตํฯ สุเตนาติ สุตปเทนฯ สวรภยนฺติ วนจรกภยํฯ เตนาห ‘‘อฏวิมนุสฺสภย’’นฺติฯ ‘‘อวเสสํ สุเตน สาเวตพฺพ’’นฺติ วจนโต นิทานุทฺเทเส อนิฏฺฐิเต สุเตน สาเวตพฺพํ นาม นตฺถีติ อาห ‘‘ทุติยาทีสุ อุทฺเทเสสู’’ติฯ อุทฺทิฏฺฐอุทฺเทสาเปกฺขญฺหิ อวเสสคฺคหณํ, ตสฺมา นิทาเน อุทฺทิฏฺเฐ ปาราชิกุทฺเทสาทีสุ ยสฺมิํ วิปฺปกเต อนฺตราโย อุปฺปชฺชติ, เตน สทฺธิํ อวเสสํ สุเตน สาเวตพฺพํฯ

ตีหิปิ วิธีหีติ โอสารณกถนสรภญฺเญหิฯ เอตฺถ จ อตฺถํ ภณิตุกามตาย สุตฺตสฺส โอสารณา โอสารณํ นามฯ ตสฺเสว อตฺถปฺปกาสนา กถนํ นามฯ สุตฺตสฺส ตทตฺถสฺส วา สเรน ภณนํ สรภญฺญํ นามฯ สชฺฌายํ อธิฏฺฐหิตฺวาติ ‘‘สชฺฌายํ กโรมี’’ติ จิตฺตํ อุปฺปาเทตฺวาฯ โอสาเรตฺวา ปน กเถนฺเตนาติ ปฐมํ อุสฺสาเรตฺวา ปจฺฉา อตฺถํ กเถนฺเตนฯ มนุสฺสานํ ปน ‘‘ภณาหี’’ติ วตฺตุํ วฏฺฏตีติ เอตฺถ อุจฺจตเร นิสินฺเนนปิ มนุสฺสานํ ภณาหีติ วิเสเสตฺวาเยว วตฺตุํ วฏฺฏติ, อวิเสเสตฺวา ปน น วฏฺฏติฯ สชฺฌายํ กโรนฺเตนาติ ยตฺถ กตฺถจิ นิสีทิตฺวา สชฺฌายํ กโรนฺเตนฯ เถโรติ โย โกจิ อตฺตนา วุฑฺฒตโรฯ เอกํ อาปุจฺฉิตฺวาติ เอกํ วุฑฺฒตรํ อาปุจฺฉิตฺวาฯ อปโร อาคจฺฉตีติ อปโร ตโตปิ วุฑฺฒตโร อาคจฺฉติฯ

ปาติโมกฺขุทฺเทสกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

ปาติโมกฺขุทฺเทสกอชฺเฌสนาทิกถาวณฺณนา

[155] โจทนาวตฺถุ นาม เอกํ นครํฯ สงฺฆอุโปสถาทิเภเทน นววิธนฺติ สงฺเฆ อุโปสโถ คเณ อุโปสโถ ปุคฺคเล อุโปสโถติ เอวํ การกวเสน ตโย, สุตฺตุทฺเทโส ปาริสุทฺธิอุโปสโถ อธิฏฺฐานุโปสโถติ เอวํ กตฺตพฺพาการวเสน ตโย, จาตุทฺทสิโก ปนฺนรสิโก สามคฺคีอุโปสโถติ เอวํ ทิวสวเสน ตโยติ นววิธํฯ จตุพฺพิธํ อุโปสถกมฺมนฺติ อธมฺเมน วคฺคํ อุโปสถกมฺมํ, อธมฺเมน สมคฺคํ อุโปสถกมฺมํ, ธมฺเมน วคฺคํ อุโปสถกมฺมํ, ธมฺเมน สมคฺคํ อุโปสถกมฺมนฺติ เอวํ จตุพฺพิธมฺปิ อุโปสถกมฺมํฯ ทุวิธํ ปาติโมกฺขนฺติ ภิกฺขุปาติโมกฺขํ ภิกฺขุนีปาติโมกฺขนฺติ ทุวิธํ ปาติโมกฺขํฯ นววิธํ ปาติโมกฺขุทฺเทสนฺติ ภิกฺขูนํ ปญฺจ อุทฺเทสา, ภิกฺขุนีนํ ฐเปตฺวา อนิยตุทฺเทสํ อวเสสา จตฺตาโรติ นววิธํ ปาติโมกฺขุทฺเทสํฯ

ปกฺขคณนาทิอุคฺคหณานุชานนกถาวณฺณนา

[158-161] สมนฺนาหรถาติ สลฺลกฺเขถฯ ปริเยสิตพฺพานีติ ภิกฺขาจาเรน ปริเยสิตพฺพานิฯ