ตสฺส ภิกฺขุโน ผาสุ โหตีติ อวิปฺปฏิสารมูลกานํ ปาโมชฺชาทีนํ วเสน ตสฺส ภิกฺขุโน สุขา ปฏิปทา สมฺปชฺชตีติ อตฺโถฯ

สนฺนิปาตานุชานนาทิกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

สีมานุชานนกถาวณฺณนา

[138] อิตโรปีติ สุทฺธปํสุปพฺพตาทิํ สนฺธาย วทติฯ หตฺถิปฺปมาโณ นาม ปพฺพโต เหฏฺฐิมโกฏิยา อฑฺฒฏฺฐมรตนุพฺเพโธฯ ตสฺมาติ ยสฺมา เอเกน น วฏฺฏติ, ตสฺมาฯ ทฺวตฺติํสปลคุฬปิณฺฑปฺปมาณตา ถูลตาย คเหตพฺพา, น ตุลคณนายฯ อนฺโตสารมิสฺสกานนฺติ อนฺโตสารรุกฺเขหิ มิสฺสกานํฯ สูจิทณฺฑกปฺปมาโณติ สีหฬทีเป เลขนทณฺฑปฺปมาโณติ วทนฺติ, โส จ กนิฏฺฐงฺคุลิปริมาโณติ ทฏฺฐพฺพํฯ เอตนฺติ นวมูลสาขานิคฺคมนํฯ ปรภาเค กิตฺเตตุํ วฏฺฏตีติ พหิ นิกฺขมิตฺวา ฐิเตสุ อฏฺฐสุ มคฺเคสุ เอกิสฺสา ทิสาย เอกํ, อปราย เอกนฺติ เอวํ จตูสุ ฐาเนสุ กิตฺเตตุํ วฏฺฏติฯ

ยตฺถ กตฺถจิ อุตฺตรนฺติยา ภิกฺขุนิยา อนฺตรวาสโก เตมิยตีติ สิกฺขากรณียํ อาคตลกฺขเณน ติมณฺฑลํ ปฏิจฺฉาเทตฺวา อนฺตรวาสกํ อนุกฺขิปิตฺวา ติตฺเถน วา อติตฺเถน วา อุตฺตรนฺติยา ภิกฺขุนิยา เอกทฺวงฺคุลมตฺตมฺปิ อนฺตรวาสโก เตมิยติฯ ภิกฺขุนิยา เอว คหณญฺเจตฺถ ภิกฺขุนีวิภงฺเค ภิกฺขุนิยา วเสน นทีลกฺขณสฺส ปาฬิยํ อาคตตฺตา เตเนว นเยน ทสฺสนตฺถํ กตํฯ สีมํ พนฺธนฺตานํ นิมิตฺตํ โหตีติ อยํ วุตฺตลกฺขณา นที สมุทฺทํ วา ปวิสตุ ตฬากํ วา, ปภวโต ปฏฺฐาย นิมิตฺตํ โหติฯ อชฺโฌตฺถริตฺวา อาวรณํ ปวตฺตติเยวาติ อาวรณํ อชฺโฌตฺถริตฺวา สนฺทติเยวฯ อปฺปวตฺตมานาติ อสนฺทมานุทกาฯ อาวรณญฺหิ ปตฺวา นทิยา ยตฺตเก ปเทเส อุทกํ อสนฺทมานํ สนฺติฏฺฐติ, ตตฺถ นทีนิมิตฺตํ กาตุํ น วฏฺฏติฯ อุปริ สนฺทมานฏฺฐาเนเยว วฏฺฏติ, อสนฺทมานฏฺฐาเน ปน อุทกนิมิตฺตํ กาตุํ วฏฺฏติฯ ฐิตเมว หิ อุทกนิมิตฺเต วฏฺฏติ, น สนฺทมานํฯ เตเนวาห ‘‘ปวตฺตนฏฺฐาเน นทีนิมิตฺตํ, อปฺปวตฺตนฏฺฐาเน อุทกนิมิตฺตํ กาตุํ วฏฺฏตี’’ติฯ นทิํ ภินฺทิตฺวาติ มาติกามุขทฺวาเรน นทีกูลํ ภินฺทิตฺวาฯ อุกฺเขปิมนฺติ กูปโต วิย อุกฺขิปิตฺวา คเหตพฺพํฯ

สิงฺฆาฏกสณฺฐานาติ ติโกณรจฺฉาสณฺฐานาฯ มุทิงฺคสณฺฐานาติ มุทิงฺคเภรี วิย มชฺเฌ วิตฺถตา อุโภสุ โกฏีสุ สงฺโกฏิตา โหติฯ อุปจารํ ฐเปตฺวาติ ปจฺฉา สีมํ พนฺธนฺตานํ สีมาย โอกาสํ ฐเปตฺวาฯ อนฺโตนิมิตฺตคเตหิ ปนาติ เอกสฺส คามสฺส อุปฑฺฒํ อนฺโต กตฺตุกามตาย สติ สพฺเพสํ อาคมเน ปโยชนํ นตฺถีติ กตฺวา วุตฺตํฯ อาคนฺตพฺพนฺติ จ สามีจิวเสน วุตฺตํ, นายํ นิยโม ‘‘อาคนฺตพฺพเมวา’’ติฯ เตเนวาห ‘‘อาคมนมฺปิ อนาคมนมฺปิ วฏฺฏตี’’ติฯ อพทฺธาย หิ สีมาย นานาคามเขตฺตานํ นานาสีมสภาวตฺตา เตสํ อนาคมเนปิ วคฺคกมฺมํ น โหติ, ตสฺมา อนาคมนมฺปิ วฏฺฏติฯ พทฺธาย ปน สีมาย เอกสีมภาวโต ปุน อญฺญสฺมิํ กมฺเม กริยมาเน อนฺโต สีมคเตหิ อาคนฺตพฺพเมวาติ อาห ‘‘อวิปฺปวาสสีมา…เป.… อาคนฺตพฺพ’’นฺติฯ นิมิตฺตกิตฺตนกาเล อโสธิตายปิ สีมาย เนวตฺถิ โทโส นิมิตฺตกิตฺตนสฺส อปโลกนาทีสุ อญฺญตราภาวโตฯ

ภณฺฑุกมฺมาปุจฺฉนํ สนฺธาย ปพฺพชฺชา-คหณํฯ สุขกรณตฺถนฺติ สพฺเพสํ สนฺนิปาตนปริสฺสมํ ปหาย อปฺปตเรหิ สุขกรณตฺถํฯ เอกวีสติ ภิกฺขู คณฺหาตีติ วีสติวคฺคกรณียปรมตฺตา สงฺฆกมฺมสฺส กมฺมารเหน สทฺธิํ เอกวีสติ ภิกฺขู คณฺหาติฯ อิทญฺจ นิสินฺนานํ วเสน วุตฺตํฯ เหฏฺฐิมนฺตโต หิ ยตฺถ เอกวีสติ ภิกฺขู นิสีทิตุํ สกฺโกนฺติ, ตตฺตเก ปเทเส สีมํ พนฺธิตุํ วฏฺฏติฯ น สกฺขิสฺสนฺตีติ อวิปฺปวาสสีมาย พทฺธภาวํ อสลฺลกฺเขตฺวา ‘‘สมานสํวาสกเมว สมูหนิสฺสามา’’ติ วายมนฺตา น สกฺขิสฺสนฺติฯ พทฺธาย หิ อวิปฺปวาสสีมาย ตํ อสมูหนิตฺวา ‘‘สมานสํวาสกสีมํ สมูหนิสฺสามา’’ติ กตายปิ กมฺมวาจาย อสมูหตาว โหติ สีมาฯ ปฐมญฺหิ อวิปฺปวาสํ สมูหนิตฺวา ปจฺฉา สีมา สมูหนิตพฺพาฯ เอกรตนปฺปมาณา สุวิญฺเญยฺยตรา โหตีติ กตฺวา วุตฺตํ ‘‘เอกรตนปฺปมาณา วฏฺฏตี’’ติฯ เอกงฺคุลมตฺตาปิ สีมนฺตริกา วฏฺฏติเยวฯ ตตฺตเกนปิ หิ สีมา อสมฺภินฺนาว โหติฯ

อวเสสนิมิตฺตานีติ มหาสีมาย พาหิรปสฺเส นิมิตฺตานิฯ ขณฺฑสีมโต ปฏฺฐาย พนฺธนํ อาจิณฺณํ, อาจิณฺณกรเณเนว จ สมฺโมโห น โหตีติ อาห ‘‘ขณฺฑสีมโตว ปฏฺฐาย พนฺธิตพฺพา’’ติฯ กุฏิเคเหติ กุฏิฆเร, ภูมิฆเรติ อตฺโถฯ อุทุกฺขลนฺติ ขุทฺทกาวาฏํฯ นิมิตฺตํ น กาตพฺพนฺติ ตํ ราชิํ วา อุทุกฺขลํ วา นิมิตฺตํ น กาตพฺพํฯ

เหฏฺฐา น โอตรตีติ ภิตฺติโต โอรํ นิมิตฺตานิ ฐเปตฺวา กิตฺติตตฺตา เหฏฺฐา อากาสปฺปเทสํ น โอตรติฯ เหฏฺฐาปิ โอตรตีติ สเจ เหฏฺฐา อนฺโตภิตฺติยํ เอกวีสติยา ภิกฺขูนํ โอกาโส โหติ, โอตรติฯ โอตรมานา จ อุปริสีมปฺปมาเณน น โอตรติ, สมนฺตา ภิตฺติปฺปมาเณน โอตรติฯ โอตรณาโนตรณํ วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพนฺติ สเจ เหฏฺฐา เอกวีสติยา ภิกฺขูนํ โอกาโส โหติ, โอตรติฯ โน เจ, น โอตรตีติ อธิปฺปาโยฯ สพฺโพ ปาสาโท สีมฏฺโฐ โหตีติ อุปริมตเลน สทฺธิํ เอกาพทฺธภิตฺติโก วา โหตุ มา วา, สพฺโพปิ ปาสาโท สีมฏฺโฐว โหติฯ

ตาลมูลกปพฺพเตติ ตาลมูลสทิเส ปพฺพเตฯ โส จ เหฏฺฐา มหนฺโต หุตฺวา อนุปุพฺเพน ตนุโก โหตีติ ทฏฺฐพฺพํฯ ปณวสณฺฐาโน มชฺเฌ ตนุโก โหติ มูเล อคฺเค จ วิตฺถโตฯ เหฏฺฐา วา มชฺเฌ วาติ มุทิงฺคสณฺฐานสฺส เหฏฺฐา ปณวสณฺฐานสฺส มชฺเฌฯ อากาสปพฺภารนฺติ ภิตฺติยา อปริกฺขิตฺตปพฺภารํฯ อนฺโตเลณํ โหตีติ ปพฺพตสฺส อนฺโต เลณํ โหติฯ สีมามาฬเกติ ขณฺฑสีมามาฬเกฯ มหาสีมํ โสเธตฺวา วา กมฺมํ กาตพฺพนฺติ มหาสีมคตา ภิกฺขู หตฺถปาสํ วา อาเนตพฺพา, สีมโต วา พหิ กาตพฺพาติ อธิปฺปาโยฯ คณฺฐิปเทสุ ปน ‘‘มหาสีมคเตหิ ภิกฺขูหิ ตํ สาขํ วา ปาโรหํ วา อนามสิตฺวา ฐาตพฺพนฺติ อธิปฺปาโย’’ติ วุตฺตํ, ตํ น คเหตพฺพํฯ ปุริมนเยปีติ ขณฺฑสีมาย อุฏฺฐหิตฺวา มหาสีมาย โอณตรุกฺเขปิฯ อุกฺขิปาเปตฺวา กาตุํ น วฏฺฏตีติ ขณฺฑสีมาย อนฺโต ฐิตตฺตา รุกฺขสฺส ตตฺถ ฐิโต หตฺถปาสํเยว อาเนตพฺโพติ อุกฺขิปาเปตฺวา กาตุํ น วฏฺฏติฯ

[140] ปารยตีติ อชฺโฌตฺถรติฯ ปาราติ สีมาเปกฺโข อิตฺถิลิงฺคนิทฺเทโสฯ อสฺสาติ ภเวยฺยฯ อิธาธิปฺเปตนาวาย ปมาณํ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘ยา สพฺพนฺติเมน ปริจฺเฉเทน…เป.… ตโย ชเน วหตี’’ติฯ อิมินา จ วุตฺตปฺปมาณโต ขุทฺทกา นาวา วิชฺชมานาปิ อิธ อสนฺตปกฺขํ ภชตีติ ทีเปติฯ อวสฺสํ ลพฺภเนยฺยา ธุวนาวาว โหตีติ สมฺพนฺโธฯ รุกฺขํ ฉินฺทิตฺวา กโตติ ปาฐเสโสฯ ปรตีเร สมฺมุขฏฺฐาเนติ โอริมตีเร สพฺพปริยนฺตนิมิตฺตสฺส สมฺมุขฏฺฐาเนฯ

สพฺพนิมิตฺตานํ อนฺโต ฐิเต ภิกฺขู หตฺถปาสคเต กตฺวาติ เอตฺถ สเจ เอกํ คามเขตฺตํ โหติ, อุโภสุ ตีเรสุ สพฺพนิมิตฺตานํ อนฺโต ฐิเต ภิกฺขู หตฺถปาสคเต กตฺวา สมฺมนฺนิตพฺพาฯ นานาคามกฺเขตฺตํ เจ, สมานสํวาสกสีมาพนฺธนกาเล อนาคนฺตุมฺปิ วฏฺฏติฯ อวิปฺปวาสสีมาสมฺมุติยํ ปน อาคนฺตพฺพเมวฯ ยสฺมา อุโภสุ ตีเรสุ นิมิตฺตกิตฺตนมตฺเตน ทีปโก สงฺคหิโต นาม น โหติ, ตสฺมา ทีปเกปิ นิมิตฺตานิ วิสุํ กิตฺเตตพฺพาเนวาติ อาห ‘‘ทีปกสฺส โอริมนฺเต จ ปาริมนฺเต จ นิมิตฺตํ กิตฺเตตพฺพ’’นฺติฯ ทีปกสิขรนฺติ ทีปกมตฺถกํฯ ปพฺพตสณฺฐานาติ ทีปกสฺส เอกโต อธิกตรตฺตา วุตฺตํฯ

สีมานุชานนกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

อุโปสถาคาราทิกถาวณฺณนา

[142] วตฺถุวเสน วุตฺตนฺติ ‘‘มยญฺจมฺหา อสมฺมตาย ภูมิยา นิสินฺนา ปาติโมกฺขํ อสฺสุมฺหา’’ติ วตฺถุมฺหิ ปาติโมกฺขสวนสฺส อาคตตฺตา วุตฺตํฯ อุโปสถปฺปมุขํ นาม อุโปสถาคารสฺส สมฺมุขฏฺฐานํฯ ปาฬิยํ ‘‘ปฐมํ นิมิตฺตา กิตฺเตตพฺพา’’ติ เอตฺตกเมว วตฺวา สีมาสมฺมุติยํ วิย ‘‘ปพฺพตนิมิตฺตํ ปาสาณนิมิตฺต’’นฺติอาทินา วิเสเสตฺวา นิมิตฺตานํ อทสฺสิตตฺตา ‘‘ขุทฺทกานิ วา…เป.… ยานิ กานิจิ นิมิตฺตานี’’ติ วุตฺตํฯ กิตฺเตตุํ วฏฺฏตีติ อิมินา สมฺพนฺโธฯ

อวิปฺปวาสสีมานุชานนกถาวณฺณนา

[144] อสฺสาติ ภิกฺขุนิสงฺฆสฺสฯ ทฺเวปิ สีมาโยติ ปฐมํ วุตฺตา อวิปฺปวาสสีมา สมานสํวาสกสีมา จฯ น กมฺมวาจํ วคฺคํ กโรนฺตีติ กมฺมวาจํ น ภินฺทนฺติ, กมฺมํ น โกเปนฺตีติ อธิปฺปาโยฯ เอตฺถาติ ‘‘ฐเปตฺวา คามญฺจ คามูปจารญฺจา’’ติ เอตฺถฯ คามญฺจ คามูปจารญฺจ น โอตฺถรตีติ ‘‘ฐเปตฺวา คามญฺจ คามูปจารญฺจา’’ติ วุตฺตตฺตาฯ สีมาสงฺขฺยเมว คจฺฉตีติ อวิปฺปวาสสีมาสงฺขํ คจฺฉติฯ เอกมฺปิ กุลํ ปวิฏฺฐํ วาติ อภินวกตเคเหสุ สพฺพปฐมํ เอกมฺปิ กุลํ ปวิฏฺฐํ อตฺถิฯ อคตํ วาติ โปราณกคาเม อญฺเญสุ เคหานิ ฉฑฺเฑตฺวา คเตสุ เอกมฺปิ กุลํ อคตํ อตฺถิฯ

อวิปฺปวาสสีมา น สมูหนฺตพฺพาติ มหาสีมํ สนฺธาย วทติฯ นิราสงฺกฏฺฐาเนสุ ฐตฺวาติ เจติยงฺคณาทีนํ ขณฺฑสีมาย อโนกาสตฺตา วุตฺตํฯ