เมนู

ทฺเวอุปสมฺปทาเปกฺขาทิวตฺถุกถาวณฺณนา

[123] เอกานุสฺสาวเนติ เอตฺถ เอกโต อนุสฺสาวนํ เอเตสนฺติ เอกานุสฺสาวนาติ อสมานาธิกรณวิสโย พาหิรตฺถสมาโสติ ทฏฺฐพฺพํฯ เตเนวาห ‘‘ทฺเว เอกโตอนุสฺสาวเน’’ติฯ ตตฺถ เอกโตติ เอกกฺขเณติ อตฺโถ, วิภตฺติอโลเปน จายํ นิทฺเทโสฯ ปุริมนเยเนว เอกโตอนุสฺสาวเน กาตุนฺติ ‘‘เอเกน เอกสฺส, อญฺเญน อิตรสฺสา’’ติอาทินา ปุพฺเพ วุตฺตนเยน ทฺวีหิ วา ตีหิ วา อาจริเยหิ เอเกน วา เอกโตอนุสฺสาวเน กาตุํฯ

อุปสมฺปทาวิธิกถาวณฺณนา

[126] วชฺชาวชฺชํ อุปนิชฺฌายตีติ อุปชฺฌาติ อิมินา อุปชฺฌายสทฺทสมานตฺโถ อุปชฺฌาสทฺโทปีติ ทสฺเสติฯ

จตฺตาโรนิสฺสยาทิกถาวณฺณนา

[130] สมฺโภเคติ ธมฺมสมฺโภเค อามิสสมฺโภเค จฯ อนาปตฺติ สมฺโภเค สํวาเสติ เอตฺถ จ อยมธิปฺปาโย – ยสฺมา อยํ โอสารณกมฺมสฺส กตตฺตา ปกตตฺตฏฺฐาเน ฐิโต, ตสฺมา น อุกฺขิตฺตเกน สทฺธิํ สมฺโภคาทิปจฺจยา ปาจิตฺติยํ, นาปิ อลชฺชินา สทฺธิํ ปริโภคปจฺจยา ทุกฺกฏํ อลชฺชีลกฺขณานุปปตฺติโตฯ โย หิ อุจฺฉุรสกสฏานํ สตฺตาหกาลิกยาวชีวิกตฺตา วฏฺฏติ วิกาเล อุจฺฉุ ขาทิตุนฺติ สญฺญํ อุปฺปาเทตฺวา ตํ ขาทิตฺวา ตปฺปจฺจยา ปาจิตฺติยํ น ปสฺสติ ‘‘วฏฺฏตี’’ติ ตถาสญฺญิตาย, โย วา ปน อาปตฺติมาปนฺนภาวํ ปฏิชานิตฺวา ‘‘น ปฏิกโรมี’’ติ อภินิวิสติ, อยํ –

‘‘สญฺจิจฺจ อาปตฺติํ อาปชฺชติ, อาปตฺติํ ปริคูหติ;

อคติคมนญฺจ คจฺฉติ, เอทิโส วุจฺจติ อลชฺชีปุคฺคโล’’ติฯ (ปริ. 359) –

วุตฺตลกฺขเณ อปตนโต อลชฺชี นาม น โหติฯ

ตสฺมา ยถา ปุพฺเพ ยาว อุกฺเขปนียกมฺมํ กตํ, ตาว เตน สทฺธิํ สมฺโภเค สํวาเส จ อนาปตฺติ, เอวมิธาปีติ สพฺพถา อนาปตฺติฏฺฐาเนเยว อนาปตฺติ วุตฺตาติ เวทิตพฺพํ ฯ น หิ ภควา อลชฺชินา สทฺธิํ สมฺโภคปจฺจยา อาปตฺติสมฺภเว สติ ‘‘อนาปตฺติ สมฺโภเค สํวาเส’’ติ วทติฯ ตโต ยเมตฺถ เกนจิ ‘‘อนาปตฺติ สมฺโภเค สํวาเส’’ติ อิมินา ปาจิตฺติเยน อนาปตฺติ วุตฺตา, ‘‘อลชฺชีปริโภคปจฺจยา ทุกฺกฏํ ปน อาปชฺชติเยวา’’ติ วตฺวา พหุธา ปปญฺจิตํ, น ตํ สารโต ปจฺเจตพฺพํฯ เสสเมตฺถ อุตฺตานเมวฯ

อิติ สมนฺตปาสาทิกาย วินยฏฺฐกถาย สารตฺถทีปนิยํ

มหาขนฺธกวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

2. อุโปสถกฺขนฺธกํ

สนฺนิปาตานุชานนาทิกถาวณฺณนา

[132] อุโปสถกฺขนฺธเก ตรนฺติ ปฺลวนฺติ เอตฺถ พาลาติ ติตฺถํฯ อิโตติ อิมสฺมิํ สาสเน ลทฺธิโตฯ ตํ กเถนฺตีติ ‘‘อิมสฺมิํ นาม ทิวเส มุหุตฺเต วา อิทํ กตฺตพฺพ’’นฺติอาทินา กเถนฺติฯ

[134] ‘‘สุณาตุ เม ภนฺเต’’ติอาทีสุ ยํ วตฺตพฺพํ, ตํ มาติกาฏฺฐกถายํ (กงฺขา. อฏฺฐ. นิทานวณฺณนา) วิตฺถารโต อาคตเมวาติ น อิธ วิตฺถารยิสฺสาม, อตฺถิเกหิ ปน ตโตเยว คเหตพฺพํฯ

[135] อาปชฺชิตฺวา วา วุฏฺฐิโตติ เอตฺถ อาโรจิตาปิ อาปตฺติ อสนฺตี นาม โหตีติ เวทิตพฺพํฯ เตเนว มาติกาฏฺฐกถายํ (กงฺขา. อฏฺฐ. นิทานวณฺณนา) วุตฺตํ ‘‘ยสฺส ปน เอวํ อนาปนฺนา วา อาปตฺติ อาปชฺชิตฺวา จ ปน วุฏฺฐิตา วา เทสิตา วา อาโรจิตา วา, ตสฺส สา อาปตฺติ อสนฺตี นาม โหตี’’ติฯ มุสาวาโท นาม วจีเภทปจฺจยา โหตีติ อาห ‘‘น มุสาวาทลกฺขเณนา’’ติฯ ภควโต ปน วจเนนาติ สมฺปชานมุสาวาเท กิํ โหติ? ‘‘ทุกฺกฏํ โหตี’’ติ อิมินา วจเนนฯ วจีทฺวาเร อกิริยสมุฏฺฐานา อาปตฺติ โหตีติ ยสฺมา ยสฺส ภิกฺขุโน อธมฺมิกาย ปฏิญฺญาย ตุณฺหีภูตสฺส นิสินฺนสฺส มโนทฺวาเร อาปตฺติ นาม นตฺถิ, ยสฺมา ปน อาวิ กาตพฺพํ น อาวิ อกาสิ, เตนสฺส วจีทฺวาเร อกิริยสมุฏฺฐานา อาปตฺติ โหติฯ

วาจาติ วาจาย, ย-การโลเปนายํ นิทฺเทโสฯ เกนจิ มนุเชน วาจาย อนาลปนฺโตติ โยเชตพฺพํฯ คิรํ โน จ ปเร ภเณยฺยาติ ‘‘อิเม โสสฺสนฺตี’’ติ ปรปุคฺคเล สนฺธาย สทฺทมฺปิ น นิจฺฉาเรยฺยฯ อาปชฺเชยฺย วาจสิกนฺติ วาจโต สมุฏฺฐิตํ อาปตฺติํ อาปชฺเชยฺยฯ

อนฺตรายกโรติ วิปฺปฏิสารวตฺถุตาย ปาโมชฺชาทิสมฺภวํ นิวาเรตฺวา ปฐมชฺฌานาทีนํ อธิคมาย อนฺตรายกโรฯ