วิกโฏติ ติริยํ คมนปาเทหิ สมนฺนาคโต, ยสฺส จ จงฺกมโต ชาณุกา พหิ คจฺฉนฺติฯ ปณฺโหติ ปจฺฉโต ปริวตฺตปาเทหิ สมนฺนาคโต, ยสฺส จงฺกมโต ชาณุกา อนฺโต ปวิสนฺติฯ

กุทณฺฑปาทตาย การณํ วิภาเวติ ‘‘มชฺเฌ สงฺกุฏิตปาทตฺตา’’ติฯ อคฺเค สงฺกุฏิตปาทตฺตาติ กุณฺฑปาทตาย การณนิทสฺสนํฯ กุณฺฑปาทสฺเสว คมนสภาวํ วิภาเวติ ‘‘ปิฏฺฐิปาทคฺเคน จงฺกมนฺโต’’ติฯ มมฺมนนฺติ ขลิตวจนํฯ โย เอกเมว อกฺขรํ จตุปญฺจกฺขตฺตุํ วทติ, ตสฺเสตํ อธิวจนํฯ

หตฺถจฺฉินฺนาทิวตฺถุกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

อลชฺชีนิสฺสยวตฺถุกถาวณฺณนา

[120] นิสฺสยปฏิสํยุตฺตวตฺถูสุ ภิกฺขูหิ สมาโน สีลาทิคุณภาโค อสฺสาติ ภิกฺขุสภาโค, ตสฺส ภาโว ภิกฺขุสภาคตาฯ ทฺเว ตีณิ ทิวสานิ วสิตฺวา คนฺตุกาเมน อนิสฺสิเตน วสิตพฺพนฺติ เอตฺถ ‘‘ยาว ภิกฺขุสภาคตํ ชานามี’’ติ อาโภคํ วินาปิ อนิสฺสิเตน วสิตุํ วฏฺฏตีติ อธิปฺปาโยฯ ภิกฺขุสภาคตํ ปน ชานนฺโต ‘‘สฺเว คมิสฺสามิ, กิํ เม นิสฺสเยนา’’ติ อรุณํ อุฏฺฐเปตุํ น ลภติฯ ‘‘ปุรารุณา อุฏฺฐหิตฺวาว คมิสฺสามี’’ติ อาโภเคน สยนฺตสฺส สเจ อรุโณ อุคฺคจฺฉติ, วฏฺฏติฯ ‘‘สตฺตาหํ วสิสฺสามี’’ติ อาลยํ กโรนฺเตน ปน นิสฺสโย คเหตพฺโพติ ‘‘สตฺตาหมตฺตํ วสิสฺสามิ, กิํ ภิกฺขุสภาคตาชานเนนา’’ติ ชานเน ธุรํ นิกฺขิปิตฺวา วสิตุํ น ลภติ, ภิกฺขุสภาคตํ อุปปริกฺขิตฺวา นิสฺสโย คเหตพฺโพติ อตฺโถฯ

คมิกาทินิสฺสยวตฺถุกถาวณฺณนา

[121] อนฺตรามคฺเค วิสฺสมนฺโต วา…เป.… อนาปตฺตีติ อสติ นิสฺสยทายเก อนาปตฺติฯ ตสฺส นิสฺสายาติ ปาฬิอนุรูปโต วุตฺตํ, ตํ นิสฺสายาติ อตฺโถฯ สเจ ปน อาสาฬฺหีมาเส…เป.… ตตฺถ คนฺตพฺพนฺติ เอตฺถ สเจ โส วสฺสูปนายิกาย อาสนฺนาย คนฺตุกาโม สุณาติ ‘‘อสุโก มหาเถโร อาคมิสฺสตี’’ติ, ตญฺเจ อาคเมติ, วฏฺฏติฯ อาคเมนฺตสฺเสว เจ วสฺสูปนายิกทิวโส โหติ, โหตุ, คนฺตพฺพํ ตตฺถ, ยตฺถ นิสฺสยทายกํ ลภติฯ เกจิ ปน ‘‘สเจ โส คจฺฉนฺโต ชีวิตนฺตรายํ พฺรหฺมจริยนฺตรายํ วา ปสฺสติ, ตตฺเถว วสิตพฺพ’’นฺติ วทนฺติฯ

โคตฺเตน อนุสฺสาวนานุชานนกถาวณฺณนา

[122] ‘‘อิตฺถนฺนาโม อิตฺถนฺนามสฺส อายสฺมโต’’ติ นามกิตฺตนสฺส อนุสฺสาวนาย อาคตตฺตา ‘‘นาหํ อุสฺสหามิ เถรสฺส นามํ คเหตุ’’นฺติ วุตฺตํ, ‘‘อายสฺมโต ปิปฺปลิสฺส อุปสมฺปทาเปกฺโข’’ติ เอวํ นามํ คเหตุํ น อุสฺสหามีติ อตฺโถฯ ‘‘โคตฺเตนปิ อนุสฺสาเวตุ’’นฺติ วจนโต เยน โวหาเรน โวหรติ, เตน วฏฺฏตีติ สิทฺธํฯ ‘‘โกนาโม เต อุปชฺฌาโย’’ติ ปุฏฺเฐนปิ โคตฺตเมว นามํ กตฺวา วตฺตพฺพนฺติ สิทฺธํ โหติ, ตสฺมา จตุพฺพิเธสุ นาเมสุ เยน เกนจิ นาเมน อนุสฺสาวนา กาตพฺพาติ วทนฺติฯ เอกสฺส พหูนิ นามานิ โหนฺติ, ตตฺถ เอกํ นามํ ญตฺติยา, เอกํ อนุสฺสาวนาย กาตุํ น วฏฺฏติ, อตฺถโต พฺยญฺชนโต จ อภินฺนาหิ อนุสฺสาวนาหิ ภวิตพฺพนฺติฯ กิญฺจาปิ ‘‘อิตฺถนฺนาโม อิตฺถนฺนามสฺส อายสฺมโต’’ติ ปาฬิยํ ‘‘อายสฺมโต’’ติ ปทํ ปจฺฉา วุตฺตํ, กมฺมวาจาปาฬิยํ ปน ‘‘อยํ พุทฺธรกฺขิโต อายสฺมโต ธมฺมรกฺขิตสฺสา’’ติ ปฐมํ ลิขิตนฺติ ตํ อุปฺปฏิปาฏิยา วุตฺตนฺติ น ปจฺเจตพฺพํฯ ปาฬิยญฺหิ ‘‘อิตฺถนฺนาโม อิตฺถนฺนามสฺส อายสฺมโต’’ติ อตฺถมตฺตํ ทสฺสิตํ, ตสฺมา ปาฬิยํ อวุตฺโตปิ ‘‘อยํ พุทฺธรกฺขิโต อายสฺมโต ธมฺมรกฺขิตสฺสา’’ติ กมฺมวาจาปาฬิยํ ปโยโค ทสฺสิโตฯ ‘‘น เม ทิฏฺโฐ อิโต ปุพฺเพ อิจฺจายสฺมา สาริปุตฺโต’’ติ จ ‘‘อายสฺมา สาริปุตฺโต อตฺถกุสโล’’ติ จ ปฐมํ ‘‘อายสฺมา’’ติ ปโยคสฺส ทสฺสนโตติ วทนฺติฯ กตฺถจิ ‘‘อายสฺมโต พุทฺธรกฺขิตตฺเถรสฺสา’’ติ วตฺวา กตฺถจิ เกวลํ ‘‘พุทฺธรกฺขิตสฺสา’’ติ สาเวติ, สาวนํ หาเปตีติ น วุจฺจติ นามสฺส อหาปิตตฺตาติ เอเกฯ สเจ กตฺถจิ ‘‘อายสฺมโต พุทฺธรกฺขิตสฺสา’’ติ วตฺวา กตฺถจิ ‘‘พุทฺธรอขตสฺสายสฺมโต’’ติ สาเวติ, ปาฐานุรูปตฺตา เขตฺตเมว โอติณฺณนฺติปิ เอเกฯ พฺยญฺชนเภทปฺปสงฺคโต อนุสฺสาวนานํ ตํ น วฏฺฏตีติ วทนฺติฯ สเจ ปน สพฺพฏฺฐาเนปิ เอเตเนว ปกาเรน วทติ, วฏฺฏติฯ