ยถา พีเช สติ พีชํ ปฏิจฺจ พีชปจฺจยา รุกฺโข วฑฺฒิตฺวา สาขาวิฏปสมฺปนฺโน หุตฺวา อากาสํ ปูเรตฺวา ติฏฺฐติ, เอวเมว อิตฺถิภาวสงฺขาเต อิตฺถินฺทฺริเย สติ อิตฺถิลิงฺคาทีนิ โหนฺติฯ พีชํ วิย หิ อิตฺถินฺทฺริยํ, พีชํ ปฏิจฺจ วฑฺฒิตฺวา อากาสํ ปูเรตฺวา ฐิตรุกฺโข วิย อิตฺถินฺทฺริยํ ปฏิจฺจ อิตฺถิลิงฺคาทีนิ ปวตฺเต สมุฏฺฐหนฺติฯ ตตฺถ อิตฺถินฺทฺริยํ น จกฺขุวิญฺเญยฺยํ, มโนวิญฺเญยฺยเมวฯ อิตฺถิลิงฺคาทีนิ จกฺขุวิญฺเญยฺยานิปิ มโนวิญฺเญยฺยานิปี’’ติฯ

เตเนวาห ‘‘ตตฺถ วิจารณกฺกโม วิตฺถารโต อฏฺฐสาลินิยา ธมฺมสงฺคหฏฺฐกถาย เวทิตพฺโพ’’ติฯ

อุภโตพฺยญฺชนกวตฺถุกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

อนุปชฺฌายกาทิวตฺถุกถาวณฺณนา

[117] สิกฺขาปทํ อปญฺญตฺตํ โหตีติ อิเธว ปญฺญตฺตํ สิกฺขาปทํ สนฺธาย วุตฺตํฯ อุปชฺฌํ อคฺคาหาเปตฺวาติ ‘‘อุปชฺฌาโย เม, ภนฺเต, โหหี’’ติ เอวํ อุปชฺฌํ อคฺคาหาเปตฺวาฯ กมฺมวาจาย ปน อุปชฺฌายกิตฺตนํ กตํเยวาติ ทฏฺฐพฺพํฯ อญฺญถา ‘‘ปุคฺคลํ น ปรามสตี’’ติ วุตฺตกมฺมวิปตฺติสมฺภวโต กมฺมํ กุปฺเปยฺย, เตเนว ‘‘อุปชฺฌายํ อกิตฺเตตฺวา’’ติ อวตฺวา ‘‘อุปชฺฌํ อคฺคาหาเปตฺวา’’อิจฺเจว วุตฺตํฯ ยถา จ อปริปุณฺณปตฺตจีวรสฺส อุปสมฺปาทนกาเล กมฺมวาจาย ‘‘ปริปุณฺณสฺส ปตฺตจีวร’’นฺติ อสนฺตวตฺถุํ กิตฺเตตฺวา กมฺมวาจาย กตายปิ อุปสมฺปทา รุหติ, เอวํ ‘‘อยํ พุทฺธรกฺขิโต อายสฺมโต ธมฺมรกฺขิตสฺส อุปสมฺปทาเปกฺโข’’ติ อสนฺตํ ปุคฺคลํ กิตฺเตตฺวา เกวลํ สนฺตปทนีหาเรน กมฺมวาจาย กตาย อุปสมฺปทา รุหติเยวาติ ทฏฺฐพฺพํฯ เตเนวาห ‘‘กมฺมํ ปน น กุปฺปตี’’ติฯ ‘‘น, ภิกฺขเว, อนุปชฺฌายโก อุปสมฺปาเทตพฺโพ, โย อุปสมฺปาเทยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ เอตฺตกเมว วตฺวา ‘‘โส จ ปุคฺคโล อนุปสมฺปนฺโน’’ติ อวุตฺตตฺตา กมฺมวิปตฺติลกฺขณสฺส จ อสมฺภวโต ‘‘ตํ น คเหตพฺพ’’นฺติ วุตฺตํฯ ‘‘ปญฺจวคฺคกรณญฺเจ, ภิกฺขเว, กมฺมํ ปณฺฑกปญฺจโม กมฺมํ กเรยฺย, อกมฺมํ น จ กรณีย’’นฺติอาทิวจนโต (มหาว. 390) ปณฺฑกาทีนมฺปิ อุภโตพฺยญฺชนกปริยนฺตานํ คณปูรกภาเวเยว กมฺมํ กุปฺปติ, น อญฺญถาติ อาห ‘‘อุภโตพฺยญฺชนกุปชฺฌายปริโยสาเนสุปิ เอเสว นโย’’ติฯ

อนุปชฺฌายกาทิวตฺถุกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ