ปณฺฑกวตฺถุกถาวณฺณนา

[109] ปณฺฑกวตฺถุมฺหิ ‘‘โย กาฬปกฺเข อิตฺถี โหติ, ชุณฺหปกฺเข ปุริโส, อยํ ปกฺขปณฺฑโก’’ติ เกจิ วทนฺติ, อฏฺฐกถายํ ปน ‘‘กาฬปกฺเข ปณฺฑโก โหติ, ชุณฺหปกฺเข ปนสฺส ปริฬาโห วูปสมฺมตี’’ติ อปณฺฑกปกฺเข ปริฬาหวูปสมสฺเสว วุตฺตตฺตา ปณฺฑกปกฺเข อุสฺสนฺนปริฬาหตา ปณฺฑกภาวาปตฺตีติ วิญฺญายติ, ตสฺมา อิทเมเวตฺถ สารโต ปจฺเจตพฺพํฯ อิตฺถิภาโว ปุมฺภาโว วา นตฺถิ เอตสฺสาติ อภาวโกฯ ตสฺมิํ เยวสฺส ปกฺเข ปพฺพชฺชา วาริตาติ เอตฺถ ‘‘อปณฺฑกปกฺเข ปพฺพาเชตฺวา ปณฺฑกปกฺเข นาเสตพฺโพ’’ติ ตีสุปิ คณฺฐิปเทสุ วุตฺตํฯ เกจิ ปน ‘‘อปณฺฑกปกฺเข ปพฺพชิโต สเจ กิเลสกฺขยํ ปาปุณาติ, น นาเสตพฺโพ’’ติ วทนฺติ, ตํ เตสํ มติมตฺตํ ปณฺฑกสฺส กิเลสกฺขยาสมฺภวโต ขีณกิเลสสฺส จ ปณฺฑกภาวานุปปตฺติโตฯ อเหตุกปฏิสนฺธิกถายญฺหิ อวิเสเสน ปณฺฑกสฺส อเหตุกปฏิสนฺธิตา วุตฺตาฯ อาสิตฺตอุสูยปกฺขปณฺฑกานญฺจ ปฏิสนฺธิโต ปฏฺฐาเยว ปณฺฑกสภาโว, น ปวตฺติยํเยวาติ วทนฺติฯ เตเนว อเหตุกปฏิสนฺธินิทฺเทเส ชจฺจนฺธพธิราทโย วิย ปณฺฑโก ชาติสทฺเทน วิเสเสตฺวา น นิทฺทิฏฺโฐฯ อิธาปิ จตุตฺถปาราชิกสํวณฺณนายํ (ปารา. อฏฺฐ. 2.233) ‘‘อภพฺพปุคฺคเล ทสฺเสนฺเตน ปณฺฑกติรจฺฉานคตอุภโตพฺยญฺชนกา ตโย วตฺถุวิปนฺนา อเหตุกปฏิสนฺธิกา, เตสํ สคฺโค อวาริโต, มคฺโค ปน วาริโต’’ติ อวิเสเสน วุตฺตํฯ

ปณฺฑกวตฺถุกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

เถยฺยสํวาสกวตฺถุกถาวณฺณนา

[110] เถยฺยสํวาสกวตฺถุมฺหิ โกลญฺญาติ มาตุวํเส ปิตุวํเส จ ชาตา มาตาปิตุปฺปภุติสพฺพญาตโยฯ เถยฺยาย สํวาโส เอตสฺสาติ เถยฺยสํวาสโกฯ โส จ น สํวาสมตฺตสฺเสว เถนโก อิธาธิปฺเปโต, อถ โข ลิงฺคสฺส ตทุภยสฺส จ เถนโกปีติ อาห ‘‘ตโย เถยฺยสํวาสกา’’ติอาทิฯ น ยถาวุฑฺฒํ วนฺทนํ สาทิยตีติ ยถาวุฑฺฒํ ภิกฺขูนํ วา สามเณรานํ วา วนฺทนํ น สาทิยติฯ ยถาวุฑฺฒํ วนฺทนํ สาทิยตีติ อตฺตนา มุสาวาทํ กตฺวา ทสฺสิตวสฺสานุรูปํ ยถาวุฑฺฒํ วนฺทนํ สาทิยติฯ ภิกฺขุวสฺสคณนาทิโกติ อิมินา น เอกกมฺมาทิโกว อิธ สํวาโส นามาติ ทสฺเสติฯ

ราช…เป.… ภเยนาติ เอตฺถ ภย-สทฺโท ปจฺเจกํ โยเชตพฺโพ ‘‘ราชภเยน ทุพฺภิกฺขภเยนา’’ติอาทินา ฯ สํวาสํ นาธิวาเสติ, ยาว โส สุทฺธมานโสติ ราชภยาทีหิ คหิตลิงฺคตาย โส สุทฺธมานโส ยาว สํวาสํ นาธิวาเสตีติ อตฺโถฯ โย หิ ราชภยาทิํ วินา เกวลํ ภิกฺขู วญฺเจตฺวา เตหิ สทฺธิํ สํวสิตุกามตาย ลิงฺคํ คณฺหาติ, โส อสุทฺธจิตฺตตาย ลิงฺคคฺคหเณเนว เถยฺยสํวาสโก นาม โหติฯ อยํ ปน ตาทิเสน อสุทฺธจิตฺเตน ภิกฺขู วญฺเจตุกามตาย อภาวโต ยาว สํวาสํ นาธิวาเสติ, ตาว เถยฺยสํวาสโก นาม น โหติฯ เตเนว ‘‘ราชภยาทีหิ คหิตลิงฺคานํ ‘คิหี มํ สมโณติ ชานนฺตู’ติ วญฺจนาจิตฺเต สติปิ ภิกฺขูนํ วญฺเจตุกามตาย อภาวา โทโส น ชาโต’’ติ ตีสุปิ คณฺฐิปเทสุ วุตฺตํฯ

เกจิ ปน ‘‘วูปสนฺตภยตา อิธ สุทฺธจิตฺตตา’’ติ วทนฺติ, เอวญฺจ สติ โส วูปสนฺตภโย ยาว สํวาสํ นาธิวาเสติ, ตาว เถยฺยสํวาสโก น โหตีติ อยมตฺโถ วิญฺญายติฯ อิมสฺมิญฺจ อตฺเถ วิญฺญายมาเน อวูปสนฺตภยสฺส สํวาสสาทิยเนปิ เถยฺยสํวาสกตา น โหตีติ อาปชฺเชยฺย, น จ อฏฺฐกถายํ อวูปสนฺตภยสฺส สํวาสสาทิยเนปิ อเถยฺยสํวาสกตา ทสฺสิตาฯ สพฺพปาสณฺฑิยภตฺตานิ ภุญฺชนฺโตติ จ อิมินา อวูปสนฺตตเยนปิ สํวาสํ อสาทิยนฺเตเนว วสิตพฺพนฺติ ทีเปติฯ เตเนว ตีสุปิ คณฺฐิปเทสุ วุตฺตํ ‘‘ยสฺมา วิหารํ อาคนฺตฺวา สงฺฆิกํ คณฺหนฺตสฺส สํวาสํ ปริหริตุํ ทุกฺกรํ, ตสฺมา สพฺพปาสณฺฑิยภตฺตานิ ภุญฺชนฺโตติ อิทํ วุตฺต’’นฺติ, ตสฺมา ราชภยาทีหิ คหิตลิงฺคตาเยเวตฺถ สุทฺธจิตฺตตาติ คเหตพฺพํฯ

สพฺพปาสณฺฑิยภตฺตานีติ สพฺพสามยิกานํ สาธารณํ กตฺวา วีถิจตุกฺกาทีสุ ฐเปตฺวา ทาตพฺพภตฺตานิฯ กายปริหาริยานีติ กาเยน ปริหริตพฺพานิฯ อพฺภุคฺคจฺฉนฺตีติ อภิมุขํ คจฺฉนฺติฯ กมฺมนฺตานุฏฺฐาเนนาติ กสิโครกฺขาทิกมฺมกรเณนฯ ตเทว ปตฺตจีวรํ อาทาย วิหารํ คจฺฉตีติ จีวรานิ นิวาสนปารุปนวเสน อาทาย ปตฺตญฺจ อํสกูเฏ ลคฺเคตฺวา วิหารํ คจฺฉติฯ นาปิ สยํ ชานาตีติ ‘‘โย เอวํ ปพฺพชติ, โส เถยฺยสํวาสโก นาม โหตี’’ติ วา ‘‘เอวํ กาตุํ น ลภตี’’ติ วา ‘‘เอวํ ปพฺพชิโต สมโณ น โหตี’’ติ วา น ชานาติฯ โย เอวํ ปพฺพชติ, โส เถยฺยสํวาสโก นาม โหตีติ อิทํ ปน นิทสฺสนมตฺตํฯ อนุปสมฺปนฺนกาเลเยวาติ อิมินา อุปสมฺปนฺนกาเล สุตฺวา สเจปิ นาโรเจติ, เถยฺยสํวาสโก น โหตีติ ทีเปติฯ

สิกฺขํ อปฺปจฺจกฺขาย…เป.… เถยฺยสํวาสโก น โหตีติ อิทํ ภิกฺขูหิ ทินฺนลิงฺคสฺส อปริจฺจตฺตตฺตา น ลิงฺคเถนโก โหติ, ลิงฺคานุรูปสฺส สํวาสสฺส สาทิตตฺตา นาปิ สํวาสเถนโก โหตีติ วุตฺตํฯ เอโก ภิกฺขุ กาสาเย สอุสฺสาโหว โอทาตํ นิวาเสตฺวาติ เอตฺถาปิ อิทเมว การณํ ทฏฺฐพฺพํฯ ปรโต สามเณโร สลิงฺเค ฐิโตติอาทินา สามเณรสฺส วุตฺตวิธาเนสุปิ อเถยฺยสํวาสกปกฺเข อยเมว นโยฯ ภิกฺขุนิยาปิ เอเสว นโยติ วุตฺตเมวตฺถํ ‘‘สาปิ หิ คิหิภาวํ ปตฺถยมานา’’ติอาทินา วิภาเวติฯ

โย โกจิ วุฑฺฒปพฺพชิโตติ สามเณรํ สนฺธาย วุตฺตํฯ มหาเปฬาทีสูติ เอเตน คิหิสนฺตกํ ทสฺสิตํฯ สยํ สามเณโรว…เป.… เถยฺยสํวาสโก น โหตีติ เอตฺถ กิญฺจาปิ เถยฺยสํวาสโก น โหติ, ปาราชิกํ ปน อาปชฺชติเยวฯ เสสเมตฺถ อุตฺตานเมวฯ

เถยฺยสํวาสกวตฺถุกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

ติตฺถิยปกฺกนฺตกกถาวณฺณนา

ติตฺถิยปกฺกนฺตกกถายํ เตสํ ลิงฺเค อาทินฺนมตฺเต ติตฺถิยปกฺกนฺตโก โหตีติ ‘‘ติตฺถิโย ภวิสฺสามี’’ติ คตสฺส ลิงฺคคฺคหเณเนว เตสํ ลทฺธิปิ คหิตาเยว โหตีติ กตฺวา วุตฺตํฯ เกนจิ ปน ‘‘เตสํ ลิงฺเค อาทินฺนมตฺเต ลทฺธิยา คหิตายปิ อคฺคหิตายปิ ติตฺถิยปกฺกนฺตโก โหตี’’ติ วุตฺตํ, ตํ น คเหตพฺพํฯ น หิ ‘‘ติตฺถิโย ภวิสฺสามี’’ติ คตสฺส ลิงฺคสมฺปฏิจฺฉนโต อญฺญํ ลทฺธิคฺคหณํ นาม อตฺถิฯ ลิงฺคสมฺปฏิจฺฉเนเนว หิ โส คหิตลทฺธิโก โหติฯ เตเนว ‘‘วีมํสนตฺถํ กุสจีราทีนิ…เป.… ยาว น สมฺปฏิจฺฉติ, ตาว ตํ ลทฺธิ รกฺขติฯ สมฺปฏิจฺฉิตมตฺเต ติตฺถิยปกฺกนฺตโก โหตี’’ติ วุตฺตํฯ นคฺโคว อาชีวกานํ อุปสฺสยํ คจฺฉติ, ปทวาเร ปทวาเร ทุกฺกฏนฺติ ‘‘อาชีวโก ภวิสฺส’’นฺติ อสุทฺธจิตฺเตน คมนปจฺจยา ทุกฺกฏํ วุตฺตํฯ นคฺเคน หุตฺวา คมนปจฺจยาปิ ทุกฺกฏา น มุจฺจติเยวฯ กูฏวสฺสํ คเณนฺโตติ กูฏวสฺสํ คเณตฺวา สํวาสํ สาทิยนฺโตติ อธิปฺปาโยฯ

ติตฺถิยปกฺกนฺตกกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

[111] ติรจฺฉานคตวตฺถุ อุตฺตานเมวฯ