นิสฺสยมุจฺจนกกถาวณฺณนา

[103] นิสฺสยมุจฺจนกสฺส วตฺเตสุ ปญฺจกฉกฺเกสุ ปน อุภยานิ โข ปน…เป.… อนุพฺยญฺชนโสติ เอตฺถ ‘‘สพฺโพปิ จายํ ปเภโท มาติกาฏฺฐกถายํ ญาตายํ ญาโต โหตี’’ติ ตีสุปิ คณฺฐิปเทสุ วุตฺตํฯ อาปตฺติํ ชานาตีติอาทีสุ จ ‘‘ปาเฐ อวตฺตมาเนปิ ‘อิทํ นาม กตฺวา อิทํ อาปชฺชตี’ติ ชานาติ เจ, วฏฺฏตี’’ติ ตตฺเถว วุตฺตํฯ ตญฺจ โข ปุพฺเพ ปาเฐ ปคุเณ กเตติ คเหตพฺพนฺติ จ อาจริยุปชฺฌายานมฺปิ เอเสว นโยติ จ เกจิ วทนฺติฯ เสสเมตฺถ อุตฺตานเมวฯ

นิสฺสยมุจฺจนกกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

ราหุลวตฺถุกถาวณฺณนา

[105] ราหุลวตฺถุมฺหิ ตตฺเถว วิหริํสูติ สพฺเพปิ เต อรหตฺตํ ปตฺตกาลโต ปฏฺฐาย อริยา นาม มชฺฌตฺตาว โหนฺตีติ รญฺโญ ปหิตสาสนํ ทสพลสฺส อนาโรเจตฺวาว ตตฺถ วิหริํสุฯ เอกทิวสํ ชาตํ กาฬุทายิํ นาม อมจฺจนฺติ อยํ กิร (อ. นิ. อฏฺฐ. 1.1.225) ปทุมุตฺตรพุทฺธกาเล หํสวตีนคเร กุลเคเห นิพฺพตฺโต สตฺถุ ธมฺมเทสนํ สุณนฺโต สตฺถารํ เอกํ ภิกฺขุํ กุลปฺปสาทกานํ อคฺคฏฺฐาเน ฐเปนฺตํ ทิสฺวา อธิการกมฺมํ กตฺวา ตํ ฐานนฺตรํ ปตฺเถสิฯ โส ยาวชีวํ กุสลํ กตฺวา เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺโต อมฺหากํ โพธิสตฺตสฺส มาตุกุจฺฉิยํ ปฏิสนฺธิคฺคหณทิวเส กปิลวตฺถุสฺมิํเยว อมจฺจเคเห ปฏิสนฺธิํ คณฺหิฯ ชาตทิวเส โพธิสตฺเตน สทฺธิํเยว ชาโตติ ตํ ทิวสํเยว ทุกูลจุมฺพฏเก นิปชฺชาเปตฺวา โพธิสตฺตสฺส อุปฏฺฐานตฺถาย นยิํสุฯ โพธิสตฺเตน หิ สทฺธิํ โพธิรุกฺโข ราหุลมาตา จตสฺโส นิธิกุมฺภิโย อาโรหนิยหตฺถี กณฺฑโก ฉนฺโน กาฬุทายีติ อิเม สตฺต เอกทิวเส ชาตตฺตา สหชาตา นาม อเหสุํฯ อถสฺส นามคฺคหณทิวเส สกลนครสฺส อุทคฺคจิตฺตทิวเส ชาโตติ อุทายีตฺเวว นามํ อกํสุฯ โถกํ กาฬธาตุกตฺตา ปน กาฬุทายี นาม ชาโตฯ โส โพธิสตฺเตน สทฺธิํ กุมารกีฬํ กีฬนฺโต วุทฺธิํ อคมาสิฯ

สฏฺฐิมตฺตาหิ คาถาหีติ –

‘‘องฺคาริโน ทานิ ทุมา ภทนฺเต;

ผเลสิโน ฉทนํ วิปฺปหาย;

เต อจฺจิมนฺโตว ปภาสยนฺติ;

สมโย มหาวีร ภาคีรสานํฯ (เถรคา. 527)

‘‘นาติสีตํ นาติอุณฺหํ, นาติทุพฺภิกฺขฉาตกํ;

สทฺทลา หริตา ภูมิ, เอส กาโล มหามุนี’’ติฯ –

อาทิกาหิ สฏฺฐิมตฺตาหิ คาถาหิฯ ‘‘โปกฺขรวสฺสนฺติ โปกฺขรปตฺตวณฺณมุทก’’นฺติ คณฺฐิปเทสุ วุตฺตํฯ โปกฺขรปตฺตปฺปมาณํ มชฺเฌ อุฏฺฐหิตฺวา อนุกฺกเมน สตปฏลํ สหสฺสปฏลํ หุตฺวา วสฺสนกวสฺสนฺติปิ วทนฺติฯ ตสฺมิํ กิร วสฺสนฺเต เตเมตุกามาว เตเมนฺติ, น อิตเรฯ เอโกปิ ราชา วา…เป.… คโต นตฺถีติ ธมฺมเทสนํ สุตฺวา ปกฺกนฺเตสุ ญาตีสุ เอโกปิ ราชา วา ราชมหามตฺโต วา ‘‘สฺเว อมฺหากํ ภิกฺขํ คณฺหถา’’ติ นิมนฺเตตฺวา คโต นตฺถิฯ ปิตาปิสฺส สุทฺโธทนมหาราชา ‘‘มยฺหํ ปุตฺโต มม เคหํ อนาคนฺตฺวา กหํ คมิสฺสตี’’ติ อนิมนฺเตตฺวาว อคมาสิ, คนฺตฺวา ปน เคเห วีสติยา ภิกฺขุสหสฺสานํ ยาคุอาทีนิ ปฏิยาทาเปตฺวา อาสนานิ ปญฺญาเปสิฯ

กุลนคเรติ ญาติกุลสฺส นคเรฯ อุณฺหีสโต ปฏฺฐายาติ สีสโต ปฏฺฐายฯ อุณฺหีสนฺติ หิ อุณฺหีสสทิสตฺตา ภควโต ปริปุณฺณนลาฏสฺส ปริปุณฺณสีสสฺส จ เอตํ อธิวจนํฯ ภควโต หิ ทกฺขิณกณฺณจูฬิกโต ปฏฺฐาย มํสปฏลํ อุฏฺฐหิตฺวา สกลนลาฏํ ฉาทยมานํ ปูรยมานํ คนฺตฺวา วามกณฺณจูฬิกาย ปติฏฺฐิตํ สณฺหตมตาย สุวณฺณวณฺณตาย ปภสฺสรตาย ปริปุณฺณตาย จ รญฺโญ พทฺธอุณฺหีสปฏฺโฏ วิย วิโรจติฯ ภควโต กิร อิมํ ลกฺขณํ ทิสฺวา ราชูนํ อุณฺหีสปฏฺฏํ อกํสุฯ อญฺเญ ปน ชนา อปริปุณฺณสีสา โหนฺติ, เกจิ กปฺปสีสา, เกจิ ผลสีสา, เกจิ อฏฺฐิสีสา, เกจิ ตุมฺพสีสา, เกจิ กุมฺภสีสา, เกจิ ปพฺภารสีสา, ภควโต ปน อารคฺเคน วฏฺเฏตฺวา ฐปิตํ วิย สุปริปุณฺณํ อุทกปุพฺพุฬสทิสมฺปิ โหติฯ เตเนว อุณฺหีสเวฐิตสีสสทิสตฺตา อุณฺหีสํ วิย สพฺพตฺถ ปริมณฺฑลสีสตฺตา จ อุณฺหีสสีโสติ ภควา วุจฺจติฯ

นรสีหคาถาหิ นาม อฏฺฐหิ คาถาหีติ –

‘‘สินิทฺธนีลมุทุกุญฺจิตเกโส;

สูริยนิมฺมลตลาภินลาโฏ;

ยุตฺตตุงฺคมุทุกายตนาโส;

รํสิชาลวิตโต นรสีโห’’ติฯ (ชา. อฏฺฐ. 1.สนฺติเกนิทานกถา; อป. อฏฺฐ. 1.สนฺติเกนิทานกถา) –

เอวมาทิกาหิ อฏฺฐหิ คาถาหิฯ คณฺฐิปเทสุ ปน –

‘‘จกฺกวรงฺกิตรตฺตสุปาโท;

ลกฺขณมณฺฑิตอายตปณฺหิ;

จามรฉตฺตวิภูสิตปาโท;

เอส หิ ตุยฺห ปิตา นรสีโหฯ

‘‘สกฺยกุมารวโร สุขุมาโล;

ลกฺขณจิตฺติกปุณฺณสรีโร;

โลกหิตาย คโต นรวีโร;

เอส หิ ตุยฺห ปิตา นรสีโหฯ

‘‘ปุณฺณสสงฺกนิโภ มุขวณฺโณ;

เทวนราน ปิโย นรนาโค;

มตฺตคชินฺทวิลาสิตคามี;

เอส หิ ตุยฺห ปิตา นรสีโหฯ

‘‘ขตฺติยสมฺภวอคฺคกุลีโน;

เทวมนุสฺสนมสฺสิตปาโท;

สีลสมาธิปติฏฺฐิตจิตฺโต;

เอส หิ ตุยฺห ปิตา นรสีโหฯ

‘‘อายตยุตฺตสุสณฺฐิตนาโส;

โคปขุโม อภินีลสุเนตฺโต;

อินฺทธนูอภินีลภมูโก;

เอส หิ ตุยฺห ปิตา นรสีโหฯ

‘‘วฏฺฏสุวฏฺฏสุสณฺฐิตคีโว ;

สีหหนู มิคราชสรีโร;

กญฺจนสุจฺฉวิอุตฺตมวณฺโณ;

เอส หิ ตุยฺห ปิตา นรสีโหฯ

‘‘สินิทฺธสุคมฺภิรมญฺชุสโฆโส;

หิงฺคุลพนฺธุกรตฺตสุชิวฺโห;

วีสติวีสติเสตสุทนฺโต;

เอส หิ ตุยฺห ปิตา นรสีโหฯ

‘‘อญฺชนวณฺณสุนีลสุเกโส ;

กญฺจนปฏฺฏวิสุทฺธนลาโฏ;

โอสธิปณฺฑรสุทฺธสุอุณฺโณ;

เอส หิ ตุยฺห ปิตา นรสีโหฯ

‘‘คจฺฉตินิลปเถ วิย จนฺโท;

ตารคณาปริเวฐิตรูโป;

สาวกมชฺฌคโต สมณินฺโท;

เอส หิ ตุยฺห ปิตา นรสีโห’’ติฯ (ชา. อฏฺฐ. 1.สนฺติเกนิทานกถา) –

อิมา นว คาถาโยปิ เอตฺถ ทสฺสิตา, ตา ปน ‘‘อฏฺฐหิ คาถาหี’’ติ วจเนน น สเมนฺติฯ อุณฺหีสโต ปฏฺฐาย ยาว ปาทตลาติ วุตฺตานุกฺกโมปิ ตตฺถ น ทิสฺสติฯ ภิกฺขาย จรตีติ ภิกฺขาจาโรฯ

อุตฺติฏฺเฐติ อุตฺติฏฺฐิตฺวา ปเรสํ ฆรทฺวาเร ฐตฺวา คเหตพฺพปิณฺเฑฯ นปฺปมชฺเฌยฺยาติ ปิณฺฑจาริกวตฺตํ หาเปตฺวา ปณีตโภชนานิ ปริเยสนฺโต อุตฺติฏฺเฐ ปมชฺชติ นาม, สปทานํ ปิณฺฑาย จรนฺโต ปน นปฺปมชฺชติ นาม, เอวํ กโรนฺโต อุตฺติฏฺเฐ นปฺปมชฺเชยฺยฯ ธมฺมนฺติ อเนสนํ ปหาย สปทานํ จรนฺโต ตเมว ภิกฺขาจริยธมฺมํ สุจริตํ จเรฯ สุขํ เสตีติ เทสนามตฺตเมตํ, เอวํ ปเนตํ ภิกฺขาย จริยธมฺมํ จรนฺโต ธมฺมจารี อิธโลเก จ ปรโลเก จ จตูหิปิ อิริยาปเถหิ สุขํ วิหรตีติ อตฺโถฯ

ทุติยคาถาย น นํ ทุจฺจริตนฺติ เวสิยาทิเภเท อโคจเร จรนฺโต นํ ภิกฺขาจริยธมฺมํ ทุจฺจริตํ จรติ นาม, เอวํ อจริตฺวา ตํ ธมฺมํ จเร สุจริตํ, น นํ ทุจฺจริตํ จเรฯ เสสเมตฺถ วุตฺตตฺถเมวฯ อิมํ ปน ทุติยคาถํ ปิตุ นิเวสนํ คนฺตฺวา อภาสีติ เวทิตพฺพํฯ เตเนว เถรคาถาสํวณฺณนายํ (เถรคา. อฏฺฐ. 1.156 นนฺทตฺเถรคาถาวณฺณนา) อาจริยธมฺมปาลตฺเถเรน วุตฺตํ ‘‘ทุติยทิวเส ปิณฺฑาย ปวิฏฺโฐ ‘อุตฺติฏฺเฐ นปฺปมชฺเชยฺยา’ติ คาถาย ปิตรํ โสตาปตฺติผเล ปติฏฺฐาเปตฺวา นิเวสนํ คนฺตฺวา ‘ธมฺมํ จเร สุจริต’นฺติ คาถาย มหาปชาปติํ โสตาปตฺติผเล ราชานญฺจ สกทาคามิผเล ปติฏฺฐาเปสี’’ติฯ ธมฺมปทฏฺฐกถายมฺปิ (ธ. ป. อฏฺฐ. 1.12 นนฺทตฺเถรวตฺถุ) วุตฺตํ ‘‘ปุนทิวเส ปิณฺฑาย ปวิฏฺโฐ ‘อุตฺติฏฺเฐ นปฺปมชฺเชยฺยา’ติ คาถาย ปิตรํ โสตาปตฺติผเล ปติฏฺฐาเปตฺวา ‘ธมฺมํ จเร’ติ คาถาย มหาปชาปติํ โสตาปตฺติผเล ราชานญฺจ สกทาคามิผเล ปติฏฺฐาเปสี’’ติฯ

ธมฺมปาลชาตกํ สุตฺวา อนาคามิผเล ปติฏฺฐาสีติ ปุเนกทิวสํ ราชนิเวสเน กตปาตราโส เอกมนฺตํ นิสินฺเนน รญฺญา ‘‘ภนฺเต, ตุมฺหากํ ทุกฺกรการิกกาเล เอกา เทวตา มํ อุปสงฺกมิตฺวา ‘ปุตฺโต เต กาลกโต’ติ อาหฯ อหํ ตสฺสา วจนํ อสทฺทหนฺโต ‘น มยฺหํ ปุตฺโต โพธิํ อปฺปตฺวา กาลํ กโรตี’ติ ปฏิกฺขิปินฺติ วุตฺเต อิทานิ กถํ สทฺทหิสฺสถ, ปุพฺเพปิ อฏฺฐิกานิ ทสฺเสตฺวา ‘ปุตฺโต เต มโต’ติ วุตฺเต น สทฺทหิตฺถา’’ติ อิมิสฺสา อฏฺฐุปฺปตฺติยา มหาธมฺมปาลชาตกํ กเถสิฯ ตํ สุตฺวา ราชา อนาคามิผเล ปติฏฺฐหิฯ

เกสวิสฺสชฺชนนฺติ กุลมริยาทวเสน เกโสโรปนํฯ ปฏฺฏพนฺโธติ ยุวราชปฏฺฏพนฺโธฯ อภินวฆรปฺปเวสนมโห ฆรมงฺคลํ, วิวาหกรณมโห อาวาหมงฺคลํฯ ฉตฺตมงฺคลนฺติ ยุวราชฉตฺตมงฺคลํฯ ชนปทกลฺยาณีติ (อุทา. อฏฺฐ. 22) ชนปทมฺหิ กลฺยาณี อุตฺตมา ฉสรีรโทสรหิตา ปญฺจกลฺยาณสมนฺนาคตาฯ สา หิ ยสฺมา นาติทีฆา นาติรสฺสา นาติกิสา นาติถูลา นาติกาฬา นาจฺโจทาตาติ อติกฺกนฺตา มานุสํ วณฺณํ, อปฺปตฺตา ทิพฺพํ วณฺณํ, ตสฺมา ฉสรีรโทสรหิตาฯ ฉวิกลฺยาณํ มํสกลฺยาณํ นหารุกลฺยาณํ อฏฺฐิกลฺยาณํ วยกลฺยาณนฺติ อิเมหิ ปน ปญฺจหิ กลฺยาเณหิ สมนฺนาคตตฺตา ปญฺจกลฺยาณสมนฺนาคตา นามฯ ตสฺสา หิ อาคนฺตุโกภาสกิจฺจํ นตฺถิฯ

อตฺตโน สรีโรภาเสเนว ทฺวาทสหตฺถฏฺฐาเน อาโลกํ กโรติ, ปิยงฺคุสามา วา โหติ สุวณฺณสามา วา, อยมสฺสา ฉวิกลฺยาณตาฯ จตฺตาโร ปนสฺสา หตฺถปาทา มุขปริโยสานญฺจ ลาขารสปริกมฺมกตํ วิย รตฺตปวาฬรตฺตกมฺพลสทิสํ โหติ, อยมสฺสา มํสกลฺยาณตาฯ วีสติ ปน นขปตฺตานิ มํสโต อมุตฺตฏฺฐาเน ลาขารสปูริตานิ วิย มุตฺตฏฺฐาเน ขีรธาราสทิสานิ โหนฺติ, อยมสฺสา นหารุกลฺยาณตาฯ ทฺวตฺติํส ทนฺตา สุผุสิตา สุโธตวชิรปนฺติ วิย ขายนฺติ, อยมสฺสา อฏฺฐิกลฺยาณตาฯ วีสติวสฺสสติกาปิ สมานา โสฬสวสฺสุทฺเทสิกา วิย โหติ นิวลิปลิตา, อยมสฺสา วยกลฺยาณตาฯ อิติ อิเมหิ ปญฺจหิ กลฺยาเณหิ สมนฺนาคตตฺตา ชนปทกลฺยาณีติ วุจฺจติฯ

ตุวฏนฺติ สีฆํฯ โสปิ ภควนฺตํ ‘‘ปตฺตํ คณฺหถา’’ติ วตฺตุํ อวิสหมาโน วิหารํเยว อคมาสีติฯ โส กิร ตถาคเต คารเวน ‘‘ปตฺตํ โว ภนฺเต คณฺหถา’’ติ วตฺตุํ นาสกฺขิฯ เอวํ ปน จินฺเตสิ ‘‘โสปานสีเส ปตฺตํ คณฺหิสฺสตี’’ติฯ สตฺถา ตสฺมิมฺปิ ฐาเน น คณฺหิฯ อิตโร ‘‘โสปานปาทมูเล คณฺหิสฺสตี’’ติ จินฺเตสิฯ สตฺถา ตตฺถาปิ น คณฺหิฯ อิตโร ‘‘ราชงฺคเณ คณฺหิสฺสตี’’ติ จินฺเตสิฯ สตฺถา ตตฺถาปิ น คณฺหิฯ กุมาโร นิวตฺติตุกาโม อรุจิยา คจฺฉนฺโต สตฺถุ คารเวน ‘‘ปตฺตํ คณฺหถา’’ติ วตฺตุมฺปิ อสกฺโกนฺโต ‘‘อิธ คณฺหิสฺสติ, เอตฺถ คณฺหิสฺสตี’’ติ จินฺเตนฺโต คจฺฉติฯ ชนปทกลฺยาณิยา จ วุตฺตวจนํ ตสฺส หทเย ติริยํ ปติตฺวา วิย ฐิตํฯ นนฺทกุมารญฺหิ อภิเสกมงฺคลํ น ตถา ปีเฬสิ, ยถา ชนปทกลฺยาณิยา วุตฺตวจนํ, เตนสฺส จิตฺตสนฺตาโป พลวา อโหสิฯ อถ นํ ‘‘อิมสฺมิํ ฐาเน นิวตฺติสฺสติ, อิมสฺมิํ ฐาเน นิวตฺติสฺสตี’’ติ จินฺเตนฺตเมว สตฺถา วิหารํ เนตฺวา ‘‘ปพฺพชิสฺสสิ นนฺทา’’ติ อาหฯ โส พุทฺธคารเวน ‘‘น ปพฺพชิสฺสามี’’ติ อวตฺวา ‘‘อาม ปพฺพชิสฺสามี’’ติ อาหฯ สตฺถา ‘‘เตน หิ นนฺทํ ปพฺพาเชถา’’ติ วตฺวา ปพฺพาเชสิฯ เตน วุตฺตํ ‘‘อนิจฺฉมานํเยว ภควา ปพฺพาเชสี’’ติฯ ‘‘สตฺถา กปิลปุรํ คนฺตฺวา ตติยทิวเส นนฺทํ ปพฺพาเชสี’’ติ ธมฺมปทฏฺฐกถายํ (ธ. ป. อฏฺฐ. 1.12 นนฺทตฺเถรวตฺถุ) วุตฺตํ, องฺคุตฺตรนิกายฏฺฐกถายํ (อ. นิ. อฏฺฐ. 1.1.230) ปน –

‘‘มหาสตฺโตปิ สพฺพญฺญุตํ ปตฺวา ปวตฺติตวรธมฺมจกฺโก โลกานุคฺคหํ กโรนฺโต ราชคหโต กปิลวตฺถุํ คนฺตฺวา ปฐมทสฺสเนเนว ปิตรํ โสตาปตฺติผเล ปติฏฺฐาเปสิ, ปุนทิวเส ปิตุ นิเวสนํ คนฺตฺวา ราหุลมาตาย โอวาทํ กตฺวา เสสชนสฺสปิ ธมฺมํ กเถสิ, ปุนทิวเส นนฺทกุมารสฺส อภิเสกเคหปฺปเวสนอาวาหมงฺคเลสุ วตฺตมาเนสุ ตสฺส นิเวสนํ คนฺตฺวา กุมารํ ปตฺตํ คาหาเปตฺวา ปพฺพาเชตุํ วิหาราภิมุโข ปายาสี’’ติ –

วุตฺตํ, อิธ ปน ‘‘ภควา กปิลปุรํ อาคนฺตฺวา ทุติยทิวเส นนฺทํ ปพฺพาเชสี’’ติ วุตฺตํ, สพฺพมฺเปตํ อาจริเยน ตํตํภาณกานํ ตถา ตถา อนุสฺสววเสน ปริหริตฺวา อาคตภาวโต ตตฺถ ตตฺถ ตถา ตถา วุตฺตนฺติ นตฺเถตฺถ อาจริยวจเน ปุพฺพาปรวิโรโธฯ

พฺรหฺมรูปวณฺณนฺติ พฺรหฺมรูปสมานรูปํฯ ตฺยสฺสาติ เต อสฺสฯ วฏฺฏานุคตนฺติ วฏฺฏปริยาปนฺนํฯ สวิฆาตนฺติ ทุกฺขสหิตตฺตา สวิฆาตํ, สทุกฺขนฺติ อตฺโถฯ สตฺตวิธํ อริยธนนฺติ –

‘‘สทฺธาธนํ สีลธนํ, หิริโอตฺตปฺปิยํ ธนํ;

สุตธนญฺจ จาโค จ, ปญฺญา เว สตฺตมํ ธน’’นฺติฯ (อ. นิ. 7.5-6) –

เอวํ วุตฺตํ สตฺตวิธํ อริยธนํฯ อุญฺฉาจริยายาติ ภิกฺขาจริยายฯ ปุตฺตสิเนโห อุปฺปชฺชมาโน สกลสรีรํ โขเภตฺวา อฏฺฐิมิญฺชํ อาหจฺจ ติฏฺฐตีติ อาห ‘‘ปุตฺตเปมํ ภนฺเต…เป.… อฏฺฐิมิญฺชํ อาหจฺจ ติฏฺฐตี’’ติฯ ปุตฺตสิเนโห หิ พลวภาวโต สหชาตปีติเวคสฺส สวิปฺผารตาย ตํสมุฏฺฐานรูปธมฺเมหิ ผรณวเสน สกลสรีรํ อาโลเฬตฺวา อฏฺฐิมิญฺชํ อาหจฺจ ติฏฺฐติฯ ยตฺร หิ นามาติ โย นามฯ เสสเมตฺถ อุตฺตานเมวฯ

ราหุลวตฺถุกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

สิกฺขาปททณฺฑกมฺมวตฺถุกถาวณฺณนา

[106] อนุชานามิ, ภิกฺขเว, สามเณรานํ ทส สิกฺขาปทานีติอาทีสุ สิกฺขิตพฺพานิ ปทานิ สิกฺขาปทานิ, สิกฺขาโกฏฺฐาสาติ อตฺโถฯ สิกฺขาย วา ปทานิ สิกฺขาปทานิ, อธิสีลอธิจิตฺตอธิปญฺญาสิกฺขาย อธิคมุปายาติ อตฺโถฯ อตฺถโต ปน กามาวจรกุสลจิตฺตสมฺปยุตฺตา วิรติโย, ตํสมฺปยุตฺตธมฺมา ปเนตฺถ ตคฺคหเณเนว คเหตพฺพาฯ สรเสเนว ปตนสภาวสฺส อนฺตรา เอว อติปาตนํ อติปาโต, สณิกํ ปติตุํ อทตฺวา สีฆํ ปาตนนฺติ อตฺโถฯ อติกฺกมฺม วา สตฺถาทีหิ อภิภวิตฺวา ปาตนํ อติปาโต, ปาณสฺส อติปาโต ปาณาติปาโต, ปาณวโธ ปาณฆาโตติ วุตฺตํ โหติฯ ปาโณติ เจตฺถ โวหารโต สตฺโต, ปรมตฺถโต ชีวิตินฺทฺริยํฯ ตสฺมิํ ปน ปาเณ ปาณสญฺญิโน ชีวิตินฺทฺริยุปจฺเฉทกอุปกฺกมสมุฏฺฐาปิกา กายวจีทฺวารานํ อญฺญตรปฺปวตฺตา วธกเจตนา ปาณาติปาโต, ตโต ปาณาติปาตาฯ

เวรมณีติ เวรเหตุตาย เวรสญฺญิตํ ปาณาติปาตาทิปาปธมฺมํ มณติ, ‘‘มยิ อิธ ฐิตาย กถมาคจฺฉสี’’ติ วา ตชฺเชนฺตี วิย นีหรตีติ เวรมณีฯ วิรมติ เอตายาติ วา วิรมณีติ วตฺตพฺเพ นิรุตฺตินเยน ‘‘เวรมณี’’ติ วุตฺตํฯ อตฺถโต ปน เวรมณีติ กามาวจรกุสลจิตฺตสมฺปยุตฺตา วิรติโยฯ สา ‘‘ปาณาติปาตาทิํ วิรมนฺตสฺส ยา ตสฺมิํ สมเย ปาณาติปาตา อารติ วิรติ ปฏิวิรติ เวรมณี อกิริยา อกรณํ อนชฺฌาปตฺติ เวลานติกฺกโม เสตุฆาโต’’ติ เอวมาทินา นเยน วิภงฺเค (วิภ. 704) วุตฺตาฯ กามญฺเจสา เวรมณี นาม โลกุตฺตราปิ อตฺถิ, อิธ ปน สมาทานวสปฺปวตฺตา วิรติ อธิปฺเปตาติ โลกุตฺตราย วิรติยา สมาทานวเสน ปวตฺติอสมฺภวโต กามาวจรกุสลจิตฺตสมฺปยุตฺตา วิรติโย คเหตพฺพาฯ

อทินฺนาทานา เวรมณีติอาทีสุ อทินฺนสฺส อาทานํ อทินฺนาทานํ, ปรสฺสหรณํ, เถยฺยํ โจริกาติ วุตฺตํ โหติฯ ตตฺถ อทินฺนนฺติ ปรปริคฺคหิตํฯ ยตฺถ ปโร ยถากามการิตํ อาปชฺชนฺโต อทณฺฑารโห อนุปวชฺโช จ โหติ, ตสฺมิํ ปน ปรปริคฺคหิเต ปรปริคฺคหิตสอญโน ตทาทายกอุปกฺกมสมุฏฺฐาปิกา เถยฺยเจตนา อทินฺนาทานํฯ

อพฺรหฺมจริยํ นาม อเสฏฺฐจริยํ ทฺวยํทฺวยสมาปตฺติฯ