เมนู

ปญฺจาพาธวตฺถุกถาวณฺณนา

[88] ปญฺจาพาธวตฺถุมฺหิ นขปิฏฺฐิปฺปมาณนฺติ เอตฺถ ‘‘กนิฏฺฐงฺคุลินขปิฏฺฐิ อธิปฺเปตา’’ติ ตีสุปิ คณฺฐิปเทสุ วุตฺตํฯ ‘‘ตญฺเจ นขปิฏฺฐิปฺปมาณมฺปิ วฑฺฒนกปกฺเข ฐิตํ โหติ, น ปพฺพาเชตพฺโพ’’ติ อิมินา สามญฺญโต ลกฺขณํ ทสฺสิตํ, ตสฺมา ยตฺถ กตฺถจิ สรีราวยเวสุ นขปิฏฺฐิปฺปมาณํ วฑฺฒนกปกฺเข ฐิตญฺเจ, น วฏฺฏตีติ สิทฺธํฯ เอวญฺจ สติ นขปิฏฺฐิปฺปมาณมฺปิ อวฑฺฒนกปกฺเข ฐิตญฺเจ, สพฺพตฺถ วฏฺฏตีติ อาปนฺนํ, ตญฺจ น สามญฺญโต อธิปฺเปตนฺติ ปเทสวิเสเสเยว นิยเมตฺวา ทสฺเสนฺโต ‘‘สเจ ปนา’’ติอาทิมาหฯ สเจ หิ อวิเสเสน นขปิฏฺฐิปฺปมาณํ อวฑฺฒนกปกฺเข ฐิตํ วฏฺเฏยฺย, ‘‘นิวาสนปารุปเนหิ ปกติปอจฺฉนฺเน ฐาเน’’ติ ปเทสนิยมํ น กเรยฺย, ตสฺมา นิวาสนปารุปเนหิ ปกติปฏิจฺฉนฺนฏฺฐานโต อญฺญตฺถ นขปิฏฺฐิปฺปมาณํ อวฑฺฒนกปกฺเข ฐิตมฺปิ น วฏฺฏตีติ สิทฺธํ, นขปิฏฺฐิปฺปมาณโต ขุทฺทกตรํ ปน อวฑฺฒนกปกฺเข วฑฺฒนกปกฺเข วา ฐิตํ โหตุ, วฏฺฏติ นขปิฏฺฐิปฺปมาณโต ขุทฺทกตรสฺส วฑฺฒนกปกฺเข อวฑฺฒนกปกฺเข วา ฐิตสฺส มุขาทีสุเยว ปฏิกฺขิตฺตตฺตาฯ

คณฺเฑปิ อิมินาว นเยน วินิจฺฉโย เวทิตพฺโพฯ ตตฺถ ปน มุขาทีสุ โกลฏฺฐิมตฺตโต ขุทฺทกตโรปิ คณฺโฑ น วฏฺฏตีติ วิสุํ น ทสฺสิโตฯ ‘‘มุขาทิเก อปฺปฏิจฺฉนฺนฏฺฐาเน อวฑฺฒนกปกฺเข ฐิโตปิ น วฏฺฏตี’’ติ เอตฺตกเมว หิ ตตฺถ วุตฺตํ, ตถาปิ กุฏฺเฐ วุตฺตนเยน มุขาทีสุ โกลฏฺฐิปฺปมาณโต ขุทฺทกตโรปิ คณฺโฑ น วฏฺฏตีติ วิญฺญายติ, ตสฺมา อวฑฺฒนกปกฺเข ฐิโตปีติ เอตฺถ ปิ-สทฺโท อวุตฺตสมฺปิณฺฑนตฺโถฯ เตน โกลฏฺฐิมตฺตโต ขุทฺทกตโรปิ น วฏฺฏตีติ อยมตฺโถ ทสฺสิโตเยวาติ อยมมฺหากํ ขนฺติฯ ปกติวณฺเณ ชาเตติ โรคเหตุกสฺส วิการวณฺณสฺส อภาวํ สนฺธาย วุตฺตํฯ โกลฏฺฐิมตฺตโกติ พทรฏฺฐิปฺปมาโณฯ สุฉวิํ กาเรตฺวาติ สญฺชาตฉวิํ กาเรตฺวาฯ ‘‘สญฺฉวิํ กาเรตฺวา’’ติปิ ปาโฐ, วิชฺชมานฉวิํ กาเรตฺวาติ อตฺโถฯ ปทุมปุณฺฑรีกปตฺตวณฺณนฺติ รตฺตปทุมเสตปทุมวเสน ปทุมปตฺตวณฺณํฯ โสสพฺยาธีติ ขยโรโคฯ

ปญฺจาพาธวตฺถุกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

ราชภฏาทิวตฺถุกถาวณฺณนา

[90-96] ราชภฏาทิวตฺถูสุ อาหํสูติ มนุสฺสา วทิํสุฯ ตสฺมา…เป.… เอวมาหาติ ยสฺมา สยํ ธมฺมสฺสามี, ตสฺมา ภิกฺขูหิ อปพฺพาชิตพฺพํ โจรํ องฺคุลิมาลํ ปพฺพาเชตฺวา อายติํ อกรณตฺถาย ภิกฺขูนํ สิกฺขาปทํ ปญฺญเปนฺโต ‘‘น, ภิกฺขเว, ธชพนฺโธ โจโร ปพฺพาเชตพฺโพ, โย ปพฺพาเชยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ อาหฯ อุปรมนฺตีติ วิรมนฺติ นิวตฺตนฺติฯ ภินฺทิตฺวาติ อนฺทุพนฺธนํ ภินฺทิตฺวาฯ ฉินฺทิตฺวาติ สงฺขลิกพนฺธนํ ฉินฺทิตฺวาฯ มุญฺจิตฺวาติ รชฺชุพนฺธนํ มุญฺจิตฺวาฯ วิวริตฺวาติ คามพนฺธนาทีสุ คามทฺวาราทีนิ วิวริตฺวาฯ อปสฺสมานานํ วา ปลายตีติ ปุริสคุตฺติยํ ปุริสานํ อปสฺสมานานํ ปลายติฯ อุปฑฺฒุปฑฺฒนฺติ โถกํ โถกํฯ

[97] อภิเสกาทีสุ พนฺธนาคาราทีนิ โสเธนฺติ, ตํ สนฺธายาห ‘‘สพฺพสาธารเณน วา นเยนา’’ติฯ สเจ สยเมว ปณฺณํ อาโรเปนฺติ, น วฏฺฏตีติ ตา ภุชิสฺสิตฺถิโย ‘‘มยมฺปิ ทาสิโย โหมา’’ติ สยเมว ทาสิปณฺณํ ลิขาเปนฺติ, น วฏฺฏติฯ ตกฺกํ สีเส อาสิตฺตกสทิสาว โหนฺตีติ ยถา อทาเส กโรนฺตา ตกฺเกน สีสํ โธวิตฺวา อทาสํ กโรนฺติ, เอวํ อารามิกวจเนน ทินฺนตฺตา อทาสาว เตติ อธิปฺปาโยฯ ตกฺกาสิญฺจนํ ปน สีหฬทีเป จาริตฺตนฺติ วทนฺติฯ เนว ปพฺพาเชตพฺโพติ วุตฺตนฺติ กปฺปิยวจเนน ทินฺเนปิ สงฺฆสฺส อารามิกทาสตฺตา เอวํ วุตฺตํฯ นิสฺสามิกทาโส นาม ยสฺส สามิกา สปุตฺตทาราทโย มตา โหนฺติ, น โกจิ ตสฺส ปริคฺคาหโก, โสปิ ปพฺพาเชตุํ น วฏฺฏติ, ตํ ปน อตฺตนาปิ ภุชิสฺสํ กาตุํ วฏฺฏติฯ เย วา ปน ตสฺมิํ รฏฺเฐ สามิโน, เตหิปิ การาเปตุํ วฏฺฏติฯ ‘‘เทวทาสิปุตฺตํ ปพฺพาเชตุํ วฏฺฏตี’’ติ ตีสุ คณฺฐิปเทสุ วุตฺตํฯ ทาสสฺส ปพฺพชิตฺวา อตฺตโน สามิเก ทิสฺวา ปลายนฺตสฺส อาปตฺติ นตฺถีติ วทนฺติฯ เสสํ สพฺพตฺถ อุตฺตานเมวฯ

ราชภฏาทิวตฺถุกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ