มคฺคพฺรหฺมจริยสฺส อาทิภูตาติ อาทิพฺรหฺมจริยกา, อุภโตวิภงฺคปริยาปนฺนสิกฺขาเยตํ อธิวจนํฯ เตเนว ‘‘อุภโตวิภงฺคปริยาปนฺนํ อาทิพฺรหฺมจริยกํ, ขนฺธกวตฺตปริยาปนฺนํ อาภิสมาจาริก’’นฺติ วิสุทฺธิมคฺเค (วิสุทฺธิ. 1.11) วุตฺตํฯ ตสฺมา เสกฺขปณฺณตฺติยนฺติ เอตฺถ สิกฺขิตพฺพโต สพฺพาปิ อุภโตวิภงฺคปริยาปนฺนา ปณฺณตฺตีติ คเหตพฺพาฯ เตเนว คณฺฐิปเทปิ วุตฺตํ ‘‘เสกฺขปณฺณตฺติยนฺติ ปาราชิกมาทิํ กตฺวา สิกฺขิตพฺพสิกฺขาปทปญฺญตฺติย’’นฺติฯ เสสเมตฺถ อุตฺตานตฺถเมวฯ

อุปสมฺปาเทตพฺพปญฺจกกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

อญฺญติตฺถิยปุพฺพวตฺถุกถาวณฺณนา

[86] อญฺญติตฺถิยวตฺถุมฺหิ อาชีวโก อเจลโกติ ทุวิโธ นคฺคปริพฺพาชโกติ อาห ‘‘นคฺคปริพฺพาชกสฺเสว อาชีวกสฺส วา’’ติอาทิฯ ตตฺถ อาชีวโก อุปริ เอกเมว วตฺถํ อุปกจฺฉเก ปเวเสตฺวา ปริทหติ, เหฏฺฐา นคฺโคฯ อเจลโก สพฺเพน สพฺพํ นคฺโคเยวฯ

[87] อามิสกิญฺจิกฺขสมฺปทานํ นาม อปฺปมตฺตกสฺเสว เทยฺยธมฺมสฺส อนุปฺปทานํฯ รูปูปชีวิกาติ อตฺตโน รูปํเยว นิสฺสาย ชีวนฺติโยฯ เวสิยา โคจโร มิตฺตสนฺถววเสน อุปสงฺกมิตพฺพฏฺฐานํ อสฺสาติ เวสิยาโคจโรฯ เอส นโย สพฺพตฺถฯ โยพฺพนปฺปตฺตา โยพฺพนาตีตา วาติ อุภเยนปิ มหลฺลิกา อนิวิทฺธกุมาริโยว วทติฯ ภิกฺขุนิโย นาม อุสฺสนฺนพฺรหฺมจริยา, ตถา ภิกฺขูปิฯ เตสํ อญฺญมญฺญวิสภาควตฺถุภาวโต สนฺถววเสน อุปสงฺกมเน กติปาเหเนว พฺรหฺมจริยนฺตราโย สิยาติ อาห ‘‘ตาหิ สทฺธิํ ขิปฺปเมว วิสฺสาโส โหติ, ตโต สีลํ ภิชฺชตี’’ติฯ เสสเมตฺถ อุตฺตานเมวฯ

อญฺญติตฺถิยปุพฺพวตฺถุกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

ปญฺจาพาธวตฺถุกถาวณฺณนา

[88] ปญฺจาพาธวตฺถุมฺหิ นขปิฏฺฐิปฺปมาณนฺติ เอตฺถ ‘‘กนิฏฺฐงฺคุลินขปิฏฺฐิ อธิปฺเปตา’’ติ ตีสุปิ คณฺฐิปเทสุ วุตฺตํฯ ‘‘ตญฺเจ นขปิฏฺฐิปฺปมาณมฺปิ วฑฺฒนกปกฺเข ฐิตํ โหติ, น ปพฺพาเชตพฺโพ’’ติ อิมินา สามญฺญโต ลกฺขณํ ทสฺสิตํ, ตสฺมา ยตฺถ กตฺถจิ สรีราวยเวสุ นขปิฏฺฐิปฺปมาณํ วฑฺฒนกปกฺเข ฐิตญฺเจ, น วฏฺฏตีติ สิทฺธํฯ เอวญฺจ สติ นขปิฏฺฐิปฺปมาณมฺปิ อวฑฺฒนกปกฺเข ฐิตญฺเจ, สพฺพตฺถ วฏฺฏตีติ อาปนฺนํ, ตญฺจ น สามญฺญโต อธิปฺเปตนฺติ ปเทสวิเสเสเยว นิยเมตฺวา ทสฺเสนฺโต ‘‘สเจ ปนา’’ติอาทิมาหฯ สเจ หิ อวิเสเสน นขปิฏฺฐิปฺปมาณํ อวฑฺฒนกปกฺเข ฐิตํ วฏฺเฏยฺย, ‘‘นิวาสนปารุปเนหิ ปกติปอจฺฉนฺเน ฐาเน’’ติ ปเทสนิยมํ น กเรยฺย, ตสฺมา นิวาสนปารุปเนหิ ปกติปฏิจฺฉนฺนฏฺฐานโต อญฺญตฺถ นขปิฏฺฐิปฺปมาณํ อวฑฺฒนกปกฺเข ฐิตมฺปิ น วฏฺฏตีติ สิทฺธํ, นขปิฏฺฐิปฺปมาณโต ขุทฺทกตรํ ปน อวฑฺฒนกปกฺเข วฑฺฒนกปกฺเข วา ฐิตํ โหตุ, วฏฺฏติ นขปิฏฺฐิปฺปมาณโต ขุทฺทกตรสฺส วฑฺฒนกปกฺเข อวฑฺฒนกปกฺเข วา ฐิตสฺส มุขาทีสุเยว ปฏิกฺขิตฺตตฺตาฯ

คณฺเฑปิ อิมินาว นเยน วินิจฺฉโย เวทิตพฺโพฯ ตตฺถ ปน มุขาทีสุ โกลฏฺฐิมตฺตโต ขุทฺทกตโรปิ คณฺโฑ น วฏฺฏตีติ วิสุํ น ทสฺสิโตฯ ‘‘มุขาทิเก อปฺปฏิจฺฉนฺนฏฺฐาเน อวฑฺฒนกปกฺเข ฐิโตปิ น วฏฺฏตี’’ติ เอตฺตกเมว หิ ตตฺถ วุตฺตํ, ตถาปิ กุฏฺเฐ วุตฺตนเยน มุขาทีสุ โกลฏฺฐิปฺปมาณโต ขุทฺทกตโรปิ คณฺโฑ น วฏฺฏตีติ วิญฺญายติ, ตสฺมา อวฑฺฒนกปกฺเข ฐิโตปีติ เอตฺถ ปิ-สทฺโท อวุตฺตสมฺปิณฺฑนตฺโถฯ เตน โกลฏฺฐิมตฺตโต ขุทฺทกตโรปิ น วฏฺฏตีติ อยมตฺโถ ทสฺสิโตเยวาติ อยมมฺหากํ ขนฺติฯ ปกติวณฺเณ ชาเตติ โรคเหตุกสฺส วิการวณฺณสฺส อภาวํ สนฺธาย วุตฺตํฯ โกลฏฺฐิมตฺตโกติ พทรฏฺฐิปฺปมาโณฯ สุฉวิํ กาเรตฺวาติ สญฺชาตฉวิํ กาเรตฺวาฯ ‘‘สญฺฉวิํ กาเรตฺวา’’ติปิ ปาโฐ, วิชฺชมานฉวิํ กาเรตฺวาติ อตฺโถฯ ปทุมปุณฺฑรีกปตฺตวณฺณนฺติ รตฺตปทุมเสตปทุมวเสน ปทุมปตฺตวณฺณํฯ โสสพฺยาธีติ ขยโรโคฯ

ปญฺจาพาธวตฺถุกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ