สพฺเพปิ หิ ทิฏฺฐิคติกา สญฺชายมานา อิมาสุเยว ทฺวาสฏฺฐิยา ทิฏฺฐีสุ สญฺชายนฺติ, สโมสรมานาปิ เอตาสุเยว สโมสรนฺติ สนฺนิปตนฺติ, ทิฏฺฐิคติกภาเว จ เนสํ อิมาเยว ทฺวาสฏฺฐิ ทิฏฺฐิโย การณํ, ตสฺมา ยถาวุตฺตํ ติตฺถเมว สญฺชาติอาทินา อตฺเถน อายตนนฺติ ติตฺถายตนํ, เตเนวตฺเถน ติตฺถีนํ อายตนนฺติปิ ติตฺถายตนํฯ

อายสฺมโต นิสฺสาย วจฺฉามีติ เอตฺถ อายสฺมโตติ อุปโยคตฺเถ สามิวจนํ, อายสฺมนฺตํ นิสฺสาย วสิสฺสามีติ อตฺโถฯ พฺยตฺโต…เป.… วุตฺตลกฺขโณเยวาติ ปริสุปฏฺฐาปกพหุสฺสุตํ สนฺธาย วทติฯ ปญฺจหุปาลิ องฺเคหีติอาทีสุ ยํ วตฺตพฺพํ, ตํ ปรโต อาวิ ภวิสฺสติฯ

อาจริยวตฺตกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

ปณามนาขมาปนากถาวณฺณนา

[80] ยํ ปุพฺเพ ลกฺขณํ วุตฺตนฺติ สมฺพนฺโธ, ‘‘เตเนว ลกฺขเณน นิสฺสยนฺเตวาสิกสฺส อาปตฺติ เวทิตพฺพา’’ติ โปตฺถเกสุ ปาโฐ ทิสฺสติ, ‘‘น เตเนว ลกฺขเณน นิสฺสยนฺเตวาสิกสฺส อาปตฺติ เวทิตพฺพา’’ติ เอวํ ปเนตฺถ ปาโฐ เวทิตพฺโพฯ สทฺธิวิหาริกสฺส วุตฺตลกฺขเณน นิสฺสยนฺเตวาสิกสฺส อาปตฺติ น เวทิตพฺพาติ เอวํ ปเนตฺถ อตฺโถปิ เวทิตพฺโพฯ อญฺญถา ‘‘นิสฺสยนฺเตวาสิเกน หิ ยาว อาจริยํ นิสฺสาย วสติ, ตาว สพฺพํ อาจริยวตฺตํ กาตพฺพ’’นฺติ อิทํ วิรุชฺเฌยฺยฯ อิทญฺหิ วจนํ นิสฺสยนฺเตวาสิกสฺส อมุตฺตนิสฺสยสฺเสว วตฺตํ อกโรนฺตสฺส อาปตฺตีติ ทีเปติฯ ตสฺมา สทฺธิวิหาริกสฺส ยถาวุตฺตวตฺตํ อกโรนฺตสฺส นิสฺสยมุตฺตกสฺส อมุตฺตกสฺสปิ อาปตฺติ, นิสฺสยนฺเตวาสิกสฺส ปน อมุตฺตนิสฺสยสฺเสว อาปตฺตีติ คเหตพฺพํฯ เตเนว วิสุทฺธิมคฺเคปิ (วิสุทฺธิ. 1.41) ญาติปลิโพธกถายํ –

‘‘ญาตีติ วิหาเร อาจริยุปชฺฌายสทฺธิวิหาริกอนฺเตวาสิกสมานุปชฺฌายกสมานาจริยกา, ฆเร มาตา ปิตา ภคินี ภาตาติ เอวมาทิกาฯ เต คิลานา อิมสฺส ปลิโพธา โหนฺติ, ตสฺมา โส ปลิโพโธ อุปฏฺฐหิตฺวา เตสํ ปากติกกรเณน อุปจฺฉินฺทิตพฺโพฯ ตตฺถ อุปชฺฌาโย ตาว คิลาโน สเจ ลหุํ น วุฏฺฐาติ, ยาวชีวํ ปฏิชคฺคิตพฺโพฯ

ตถา ปพฺพชฺชาจริโย อุปสมฺปทาจริโย สทฺธิวิหาริโก อุปสมฺปาทิตปพฺพาชิตอนฺเตวาสิกสมานุปชฺฌายกา จฯ นิสฺสยาจริย อุทฺเทสาจริย นิสฺสยนฺเตวาสิก อุทฺเทสนฺเตวาสิกสมานาจริยกา ปน ยาว นิสฺสยอุทฺเทสา อนุปจฺฉินฺนา, ตาว ปฏิชคฺคิตพฺพา’’ติ –

วิภาเคน วุตฺตํฯ อยญฺจ วิภาโค ‘‘เตเนว ลกฺขเณน นิสฺสยนฺเตวาสิกสฺส อาปตฺติ เวทิตพฺพา’’ติ เอวํ ปาเฐ สติ น ยุชฺเชยฺยฯ อยญฺหิ ปาโฐ สทฺธิวิหาริกสฺส วิย นิสฺสยนฺเตวาสิกสฺสปิ ยถาวุตฺตวตฺตํ อกโรนฺตสฺส นิสฺสยมุตฺตกสฺส อมุตฺตกสฺสปิ อาปตฺตีติ อิมมตฺถํ ทีเปติ, ตสฺมา วุตฺตนเยเนเวตฺถ ปาโฐ คเหตพฺโพฯ

ปพฺพชฺชอุปสมฺปทธมฺมนฺเตวาสิเกหิ ปน…เป.… ตาว วตฺตํ กาตพฺพนฺติ ปพฺพชฺชาจริยอุปสมฺปทาจริยธมฺมาจริยานํ

เอเตหิ ยถาวุตฺตวตฺตํ กาตพฺพํฯ ตตฺถ เยน สิกฺขาปทานิ ทินฺนานิ, อยํ ปพฺพชฺชาจริโยฯ เยน อุปสมฺปทกมฺมวาจา วุตฺตา, อยํ อุปสมฺปทาจริโยฯ โย อุทฺเทสํ ปริปุจฺฉํ วา เทติ, อยํ ธมฺมาจริโยติ เวทิตพฺพํฯ เสสเมตฺถ อุตฺตานเมวฯ

ปณามนาขมาปนากถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

นิสฺสยปฏิปฺปสฺสทฺธิกถาวณฺณนา

[83] นิสฺสยปฏิปฺปสฺสทฺธิกถายํ ทิสํ คโตติ ปุน อาคนฺตุกาโม อนาคนฺตุกาโม วา หุตฺวา วาสตฺถาย กญฺจิ ทิสํ คโตฯ ภิกฺขุโน สภาคตนฺติ เปสลภาวํฯ โอโลเกตฺวาติ อุปปริกฺขิตฺวาฯ วิพฺภนฺเต…เป.… ตตฺถ คนฺตพฺพนฺติ เอตฺถ สเจ เกนจิ กรณีเยน ตทเหว คนฺตุํ อสกฺโกนฺโต กติปาเหน คมิสฺสามีติ คมเน สอุสฺสาโห โหติ, รกฺขตีติ วทนฺติฯ มา อิธ ปฏิกฺกมีติ มา อิธ ปวิสิฯ ตตฺเรว วสิตพฺพนฺติ ตตฺเถว นิสฺสยํ คเหตฺวา วสิตพฺพํฯ ตํเยว วิหารํ…เป.… วสิตุํ วฏฺฏตีติ เอตฺถ อุปชฺฌาเยน ปริจฺจตฺตตฺตา อุปชฺฌายสโมธานปริหาโร นตฺถิ, ตสฺมา อุปชฺฌาเยน สโมธานคตสฺสปิ อาจริยสฺส สนฺติเก คหิตนิสฺสโย น ปฏิปฺปสฺสมฺภติฯ