พิมฺพิสารสมาคมกถาวณฺณนา

[55] อิทานิ ‘‘อถ โข ภควา คยาสีเส ยถาภิรนฺตํ วิหริตฺวา’’ติอาทีสุ ยา สา อนุตฺตานปทวณฺณนา, ตํ ทสฺเสตุํ ‘‘ลฏฺฐิวเนติ ตาลุยฺยาเน’’ติอาทิ อารทฺธํฯ ตตฺถ ตาลุยฺยาเนติ ตาลรุกฺขานํ พหุภาวโต เอวํลทฺธนาเม อุยฺยาเนฯ อปฺเปกจฺเจ เยน ภควา เตนญฺชลิํ ปณาเมตฺวาติอาทีสุ อญฺชลิํ ปณาเมตฺวาติ เย อุภโตปกฺขิกา, เต สนฺธาเยตํ วุตฺตํฯ เต กิร เอวํ จินฺตยิํสุ ‘‘สเจ โน มิจฺฉาทิฏฺฐิกา โจเทสฺสนฺติ ‘กสฺมา ตุมฺเห สมณํ โคตมํ วนฺทิตฺถา’ติ, เตสํ ‘กิํ อญฺชลิมตฺตกรเณนปิ วนฺทิตํ โหตี’ติ วกฺขามฯ สเจ โน สมฺมาทิฏฺฐิกา โจเทสฺสนฺติ ‘กสฺมา ภควนฺตํ น วนฺทิตฺถา’ติ, ‘กิํ สีเสน ภูมิํ ปหรนฺเตเนว วนฺทิตํ โหติ, นนุ อญฺชลิกมฺมมฺปิ วนฺทนา เอวา’ติ วกฺขามา’’ติฯ นามโคตฺตํ สาเวตฺวาติ ‘‘โภ โคตม, อหํ อสุกสฺส ปุตฺโต ทตฺโต นาม มิตฺโต นาม อิธ อาคโต’’ติ วทนฺตา นามํ สาเวนฺติ นาม, ‘‘โภ โคตม, อหํ วาเสฏฺโฐ นาม กจฺจาโน นาม อิธาคโต’’ติ วทนฺตา โคตฺตํ สาเวนฺติ นามฯ เอเต กิร ทลิทฺทา ชิณฺณกุลปุตฺตา ปริสมชฺเฌ นามโคตฺตวเสน ปากฏา ภวิสฺสามาติ เอวํ อกํสุฯ เย ปน ตุณฺหีภูตา นิสีทิํสุ, เต เกราฏิกา เจว อนฺธพาลา จฯ ตตฺถ เกราฏิกา ‘‘เอกํ ทฺเว กถาสลฺลาเป กโรนฺเต วิสฺสาสิโก โหติ, อถ วิสฺสาเส สติ เอกํ ทฺเว ภิกฺขา อทาตุํ น ยุตฺต’’นฺติ ตโต อตฺตานํ โมเจนฺตา ตุณฺหี นิสีทนฺติฯ อนฺธพาลา อญฺญาณตาเยว อวกฺขิตฺตา มตฺติกาปิณฺโฑ วิย ยตฺถ กตฺถจิ ตุณฺหีภูตา นิสีทนฺติฯ

กิสโกวทาโนติ เอตฺถ กิสกานํ โอวทาโน กิสโกวทาโนติ อิมํ ตาว อตฺถวิกปฺปํ ทสฺเสตุํ ‘‘ตาปสจริยาย กิสสรีรตฺตา’’ติอาทิ วุตฺตํฯ อคฺคิหุตฺตนฺติ อคฺคิปริจรณํฯ รูปาทโยว อิธ กามนียฏฺเฐน ‘‘กามา’’ติ วุตฺตาติ อาห ‘‘เอเต รูปาทโย กาเม’’ติฯ ยญฺญา อภิวทนฺตีติ ยาคเหตุ อิชฺฌนฺตีติ วทนฺติฯ อุปธีสูติ เอตฺถ จตฺตาโร อุปธี กามุปธิ ขนฺธุปธิ กิเลสุปธิ อภิสงฺขารุปธีติฯ กามาปิ หิ ‘‘ยํ ปญฺจ กามคุเณ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ สุขํ โสมนสฺสํ, อยํ กามานํ อสฺสาโท’’ติ (ม. นิ. 1.167) เอวํ วุตฺตสฺส สุขสฺส อธิฏฺฐานภาวโต อุปธียติ เอตฺถ สุขนฺติ อิมินา วจนตฺเถน ‘‘อุปธี’’ติ วุจฺจนฺติฯ ขนฺธาปิ ขนฺธมูลกสฺส ทุกฺขสฺส อธิฏฺฐานภาวโต, กิเลสาปิ อปายทุกฺขสฺส อธิฏฺฐานภาวโต, อภิสงฺขาราปิ ภวทุกฺขสฺส อธิฏฺฐานภาวโต ‘‘อุปธี’’ติ วุจฺจนฺติ, เตสุ ขนฺธุปธิ อิธาธิปฺเปโตติ อาห ‘‘ขนฺธุปธีสุ มลนฺติ ญตฺวา’’ติฯ ยญฺญา มลเมว วทนฺตีติ ยาคเหตุ มลเมว อิชฺฌตีติ วทนฺติฯ ยิฏฺเฐติ มหายาเคฯ หุเตติ ทิวเส ทิวเส กตฺตพฺพอคฺคิปริจรเณฯ กามภเว อสตฺตนฺติ กามภเว อลคฺคํ, ตพฺพินิมุตฺตนฺติ วุตฺตํ โหติฯ

[57-58] อาสีสนาติ ปตฺถนาฯ ทิพฺพสุวณฺเณสุปิ สิงฺคีสุวณฺณสฺส สพฺพเสฏฺฐตฺตา ‘‘สิงฺคีนิกฺขสวณฺโณ’’ติ วุตฺตํฯ ยเถว หิ มนุสฺสปริโภเค สุวณฺเณ ยุตฺติกตํ หีนํ, ตโต รสวิทฺธํ เสฏฺฐํ, รสวิทฺธโต อากรุปฺปนฺนํ, ตโต ยํ กิญฺจิ ทิพฺพํ เสฏฺฐํ, เอวํ ทิพฺพสุวณฺเณสุปิ จามีกรโต สาตกุมฺภํ, สาตกุมฺภโต ชมฺพุนทํ, ชมฺพุนทโต สิงฺคีสุวณฺณํ, ตสฺมา ตํ สพฺพเสฏฺฐํฯ สิงฺคีนิกฺขนฺติ จ นิกฺขปริมาเณน สิงฺคีสุวณฺเณน กตํ สุวณฺณปฏฺฏํฯ อูนกนิกฺเขน กตญฺหิ ฆฏฺฏนมชฺชนกฺขมํ น โหติ, อติเรเกน กตํ ฆฏฺฏนมชฺชนํ ขมติ, วณฺณวนฺตํ ปน น โหติ, ผรุสธาตุกํ ขายติ, นิกฺเขน กตํ ฆฏฺฏนมชฺชนญฺเจว ขมติ วณฺณวนฺตญฺจ โหติฯ