ราคปาโส หิ อนฺตลิกฺขจเรสุปิ กิจฺจสาธนโต ‘‘อนฺตลิกฺขจโร’’ติ วุจฺจติ, เตเนว นํ มาโรปิ อนฺตลิกฺขจโรติ มญฺญติฯ มนสิ ชาโตติ มานโส, มนสมฺปยุตฺโตติ อตฺโถฯ เสสเมตฺถ อุตฺตานตฺถเมวฯ

มารกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

ปพฺพชฺชูปสมฺปทากถาวณฺณนา

[34] ‘‘อนุชานามิ ภิกฺขเว’’ติอาทิกาย ปน ปาฬิยา โย ปพฺพชฺชูปสมฺปทาวินิจฺฉโย วตฺตพฺโพ, ตํ วิตฺถารโต ทสฺเสตุํ ‘‘ปพฺพชฺชาเปกฺขํ กุลปุตฺตํ ปพฺพาเชนฺเตนา’’ติอาทิมาหฯ ตตฺถ เย ปุคฺคลา ปฏิกฺขิตฺตาติ สมฺพนฺโธฯ สยํ ปพฺพาเชตพฺโพติ เกสจฺเฉทนาทีนิ สยํ กโรนฺเตน ปพฺพาเชตพฺโพฯ เกสจฺเฉทนํ กาสายจฺฉาทนํ สรณทานนฺติ หิ อิมานิ ตีณิ กโรนฺโต ‘‘ปพฺพาเชตี’’ติ วุจฺจติฯ เอเตสุ เอกํ ทฺเว วาปิ กโรนฺโต ตถา โวหรียติเยว, ตสฺมา เอตํ ปพฺพาเชหีติ เกสจฺเฉทนํ กาสายจฺฉาทนญฺจ สนฺธาย วุตฺตํฯ อุปชฺฌายํ อุทฺทิสฺส ปพฺพาเชตีติ เอตฺถาปิ เอเสว นโยฯ ขณฺฑสีมํ เนตฺวาติ ภณฺฑุกมฺมาโรจนปริหรณตฺถํ วุตฺตํฯ เตน สภิกฺขุเก วิหาเร อญฺญมฺปิ ‘‘เอตสฺส เกเส ฉินฺทา’’ติ วตฺตุํ น วฏฺฏติฯ ปพฺพาเชตฺวาติ เกสจฺเฉทนํ สนฺธาย วทติฯ ภิกฺขุโต อญฺโญ ปพฺพาเชตุํ น ลภตีติ สรณทานํ สนฺธาย วุตฺตํฯ เตเนวาห ‘‘สามเณโร ปนา’’ติอาทิฯ ภพฺพรูโปติ ภพฺพสภาโวฯ ตเมวตฺถํ ปริยายนฺตเรน วิภาเวติ ‘‘สเหตุโก’’ติฯ ญาโตติ ปากโฏฯ ยสสฺสีติ ปริวารสมฺปตฺติยา สมนฺนาคโตฯ

วณฺณสณฺฐานคนฺธาสโยกาสวเสน อสุจิเชคุจฺฉปฏิกูลภาวํ ปากฏํ กโรนฺเตนาติ สมฺพนฺโธฯ ตตฺถ เกสา นาเมเต วณฺณโตปิ ปฏิกูลา, สณฺฐานโตปิ คนฺธโตปิ อาสยโตปิ โอกาสโตปิ ปฏิกูลาฯ มนุญฺเญปิ (วิสุทฺธิ. 1.183; วิภ. อฏฺฐ. 356; สารตฺถ. ฏี. ปาราชิกกณฺฑ 2.162) หิ ยาคุปตฺเต วา ภตฺตปตฺเต วา เกสวณฺณํ กิญฺจิ ทิสฺวา ‘‘เกสมิสฺสกมิทํ, หรถ น’’นฺติ ชิคุจฺฉนฺติ, เอวํ เกสา วณฺณโต ปฏิกูลาฯ

รตฺติํ ภุญฺชนฺตาปิ เกสสณฺฐานํ อกฺกวากํ วา มกจิวากํ วา ฉุปิตฺวา ตเถว ชิคุจฺฉนฺติ, เอวํ สณฺฐานโต ปฏิกูลาฯ เตลมกฺขนปุปฺผธูมาทิสงฺขารวิรหิตานญฺจ เกสานํ คนฺโธ ปรมเชคุจฺโฉ โหติ, ตโต เชคุจฺฉตโร อคฺคิมฺหิ ปกฺขิตฺตานํฯ เกสา หิ วณฺณสณฺฐานโต อปฺปฏิกูลาปิ สิยุํ, คนฺเธน ปน ปฏิกูลาเยวฯ ยถา หิ ทหรสฺส กุมารกสฺส วจฺจํ วณฺณโต หลิทฺทิวณฺณํ, สณฺฐานโตปิ หลิทฺทิปิณฺฑิสณฺฐานํฯ สงฺการฏฺฐาเน ฉฑฺฑิตญฺจ อุทฺธุมาตกกาฬสุนขสรีรํ วณฺณโต ตาลปกฺกวณฺณํ, สณฺฐานโต วฏฺเฏตฺวา วิสฺสฏฺฐมุทิงฺคสณฺฐานํ, ทาฐาปิสฺส สุมนมกุฬสทิสา, ตํ อุภยมฺปิ วณฺณสณฺฐานโต สิยา อปฺปฏิกูลํ, คนฺเธน ปน ปฏิกูลเมว, เอวํ เกสาปิ สิยุํ วณฺณสณฺฐานโต อปฺปฏิกูลา, คนฺเธน ปน ปฏิกูลาเยวาติฯ ยถา ปน อสุจิฏฺฐาเน คามนิสฺสนฺเทน ชาตานิ สูเปยฺยปณฺณานิ นาคริกมนุสฺสานํ เชคุจฺฉานิ โหนฺติ อปริโภคานิ, เอวํ เกสาปิ ปุพฺพโลหิตมุตฺตกรีสปิตฺตเสมฺหาทินิสฺสนฺเทน ชาตตฺตา ปรมเชคุจฺฉาติ เอวํ อาสยโต ปฏิกูลาฯ อิเม จ เกสา นาม คูถราสิมฺหิ อุฏฺฐิตกณฺณกํ วิย เอกติํสโกฏฺฐาสราสิมฺหิ ชาตา, เต สุสานสงฺการฏฺฐานาทีสุ ชาตสากํ วิย ปริขาทีสุ ชาตกมลกุวลยาทิปุปฺผํ วิย จ อสุจิฏฺฐาเน ชาตตฺตา ปรมเชคุจฺฉาติ เอวํ โอกาสโต ปฏิกูลาติอาทินา นเยน ตจปญฺจกสฺส วณฺณาทิวเสน ปฏิกูลภาวํ ปกาเสนฺเตนาติ อตฺโถฯ

นิชฺชีวนิสฺสตฺตภาวํ วา ปากฏํ กโรนฺเตนาติ อิเม เกสา นาม สีสกฏาหปลิเวฐนจมฺเม ชาตาฯ ตตฺถ ยถา วมฺมิกมตฺถเก ชาเตสุ กุนฺถติเณสุ น วมฺมิกมตฺถโก ชานาติ ‘‘มยิ กุนฺถติณานิ ชาตานี’’ติ, นาปิ กุนฺถติณานิ ชานนฺติ ‘‘มยํ วมฺมิกมตฺถเก ชาตานี’’ติ, เอวเมว น สีสกฏาหปลิเวฐนจมฺมํ ชานาติ ‘‘มยิ เกสา ชาตา’’ติ, นาปิ เกสา ชานนฺติ ‘‘มยํ สีสกฏาหปลิเวฐนจมฺเม ชาตา’’ติฯ อญฺญมญฺญํ อาโภคปจฺจเวกฺขณรหิตา เอเต ธมฺมาฯ อิติ เกสา นาม อิมสฺมิํ สรีเร ปาฏิเยกฺโก โกฏฺฐาโส อเจตโน อพฺยากโต สุญฺโญ นิสฺสตฺโต ถทฺโธ ปถวีธาตูติอาทินา นเยน นิชฺชีวนิสฺสตฺตภาวํ ปกาเสนฺเตนฯ ปุพฺเพติ ปุริมพุทฺธานํ สนฺติเกฯ มทฺทิตสงฺขาโรติ นามรูปววตฺถาเนน เจว ปจฺจยปริคฺคหวเสน จ ญาเณน ปริมทฺทิตสงฺขาโรฯ ภาวิตภาวโนติ กลาปสมฺมสนาทินา สพฺพโส กุสลภาวนาย ปูรเณน ภาวิตภาวโนฯ

อทินฺนํ น วฏฺฏตีติ เอตฺถ ปพฺพชฺชา น รุหตีติ วทนฺติฯ อนุญฺญาตอุปสมฺปทาติ ญตฺติจตุตฺถกมฺเมน อนุญฺญาตอุปสมฺปทาฯ ฐานกรณสมฺปทนฺติ เอตฺถ อุราทีนิ ฐานานิ, สํวุตาทีนิ กรณานีติ เวทิตพฺพานิฯ อนุนาสิกนฺตํ กตฺวา ทานกาเล อนฺตรา วิจฺเฉทํ อกตฺวา ทาตพฺพานีติ ทสฺเสตุํ ‘‘เอกสมฺพนฺธานี’’ติ วุตฺตํฯ วิจฺฉินฺทิตฺวาติ ม-การนฺตํ กตฺวา ทานสมเย วิจฺเฉทํ กตฺวาฯ สพฺพมสฺส กปฺปิยากปฺปิยํ อาจิกฺขิตพฺพนฺติ ทสสิกฺขาปทวินิมุตฺตํ ปรามาสาปรามาสาทิเภทํ กปฺปิยากปฺปิยํ อาจิกฺขิตพฺพํฯ อาภิสมาจาริเกสุ วิเนตพฺโพติ อิมินา เสขิยอุปชฺฌายวตฺตาทิอาภิสมาจาริกสีลมเนน ปูเรตพฺพํ, ตตฺถ จ กตฺตพฺพสฺส อกรเณ อกตฺตพฺพสฺส จ กรเณ ทณฺฑกมฺมารโห โหตีติ ทีเปติฯ

ปพฺพชฺชูปสมฺปทากถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

ทุติยมารกถาวณฺณนา

[35] อถ โข ภควา วสฺสํวุฏฺโฐติอาทิกาย ปน ปาฬิยา อยํ อปุพฺพปทวณฺณนาฯ โยนิโสมนสิการาติ อุปายมนสิกาเรน, อนิจฺจาทีสุ อนิจฺจาทิโต มนสิกรเณนาติ อตฺโถฯ โยนิโส สมฺมปฺปธานาติ อุปายวีริเยน, อนุปฺปนฺนากุสลานุปฺปาทนาทิวิธินา ปวตฺตวีริเยนาติ อตฺโถฯ วิมุตฺตีติ อุกฺกฏฺฐนิทฺเทเสน อรหตฺตผลวิมุตฺติ วุตฺตาฯ อชฺฌภาสีติ ‘‘อยํ อตฺตนา วีริยํ กตฺวา อรหตฺตํ ปตฺวาปิ น ตุสฺสติ, อิทานิ อญฺเญสมฺปิ ‘ปาปุณาถา’ติ อุสฺสาหํ กโรติ, ปฏิพาเหสฺสามิ น’’นฺติ จินฺเตตฺวา อภาสิฯ มารปาเสนาติ กิเลสปาเสนฯ เสสเมตฺถ วุตฺตนยเมวฯ

ทุติยมารกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ