2. ทุติยสงฺฆาทิเสสสิกฺขาปทวณฺณนา

[683] ทุติเย มลฺลคณภฏิปุตฺตคณาทิกนฺติอาทีสุ มลฺลคโณ นาม นารายนภตฺติโก ตตฺถ ตตฺถ ปานียฏฺฐปนโปกฺขรณีขณนาทิปุญฺญกมฺมการโก คโณ, ภฏิปุตฺตคโณ นาม กุมารภตฺติกคโณฯ ธมฺมคโณติ สาสนภตฺติคโณ อเนกปฺปการปุญฺญกมฺมการกคโณ วุจฺจติฯ คนฺธิกเสณีติ อเนกปฺปการสุคนฺธิวิกติการโก คโณฯ ทุสฺสิกเสณีติ เปสการกคโณฯ กปฺปคติกนฺติ กปฺปิยภาวํ คตํฯ

วุฏฺฐาเปนฺติยาติ อุปสมฺปาเทนฺติยาฯ ‘‘โจริํ วุตฺตนเยน อนาปุจฺฉา ปพฺพาเชนฺติยา ทุกฺกฏ’’นฺติ วทนฺติฯ ปณฺณตฺติํ อชานนฺตา อริยาปิ วุฏฺฐาเปนฺตีติ วา กมฺมวาจาปริโยสาเน อาปตฺติกฺขเณ วิปากาพฺยากตสมงฺคิตาวเสน วา ‘‘ติจิตฺต’’นฺติ วุตฺตนฺติ เวทิตพฺพํฯ เสสเมตฺถ อุตฺตานเมวฯ โจริตา, โจริสญฺญา, อญฺญตฺร อนุญฺญาตการณา วุฏฺฐาปนนฺติ อิมานิ ปเนตฺถ ตีณิ องฺคานิฯ

ทุติยสงฺฆาทิเสสสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

3. ตติยสงฺฆาทิเสสสิกฺขาปทวณฺณนา

[692] ตติเย ปริกฺเขปํ อติกฺกาเมนฺติยาติ สกคามโต อญฺญสฺส คามสฺส ปริกฺเขปํ อติกฺกาเมนฺติยาฯ ‘‘คามนฺตรํ คจฺเฉยฺยา’’ติ หิ วจนโต อญฺญสฺส คามสฺส ปริกฺเขปํ อติกฺกาเมนฺติยา เอว อาปตฺติ, น สกคามสฺสฯ อญฺโญ หิ คาโม คามนฺตรํฯ อปริกฺขิตฺตสฺส คามสฺส อุปจารนฺติ เอตฺถ อุปจาร-สทฺเทน ฆรูปจารโต ปฐมเลฑฺฑุปาตสงฺขาตํ ปริกฺเขปารหฏฺฐานํ คหิตํ, น ตโต ทุติยเลฑฺฑุปาตสงฺขาโต อุปจาโรติ อาห ‘‘ปริกฺเขปารหฏฺฐาน’’นฺติฯ เตเนว ปาฬิยํ ‘‘อุปจารํ อติกฺกาเมนฺติยา’’ติ วุตฺตํฯ อญฺญถา ยถา วิกาลคามปฺปวิสนสิกฺขาปเท ‘‘ปริกฺขิตฺตสฺส คามสฺส ปริกฺเขปํ อติกฺกมนฺตสฺส, อปริกฺขิตฺตสฺส คามสฺส อุปจารํ โอกฺกมนฺตสฺสา’’ติ (ปาจิ. 513) วุตฺตํ, เอวมิธาปิ ‘‘ปริกฺขิตฺตสฺส คามสฺส ปริกฺเขปํ อติกฺกาเมนฺติยา อปริกฺขิตฺตสฺส คามสฺส อุปจารํ โอกฺกมนฺติยา’’ติ วเทยฺยฯ สงฺเขปโต วุตฺตมตฺถํ วิภชิตฺวา ทสฺเสนฺโต ‘‘อปิเจตฺถา’’ติอาทิมาหฯ วิหารสฺส จตุคามสาธารณตฺตาติ อิมินา ‘‘วิหารโต เอกํ คามํ คนฺตุํ วฏฺฏตี’’ติ เอตฺถ การณมาหฯ วิหารสฺส จตุคามสาธารณตฺตาเยว หิ จตูสุ คาเมสุ ยํกิญฺจิ เอกํ คามํ คนฺตุํ วฏฺฏติฯ

ยตฺถาติ ยสฺสํ นทิยํฯ ‘‘ปฐมํ ปาทํ อุตฺตาเรนฺติยา อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺส, ทุติยํ ปาทํ อุตฺตาเรนฺติยา อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺสา’’ติ วจนโต นทิํ โอตริตฺวา ปทสา อุตฺตรนฺติยา เอว อาปตฺตีติ อาห ‘‘เสตุนา คจฺฉติ, อนาปตฺตี’’ติอาทิฯ ปรตีรเมว อกฺกมนฺติยา อนาปตฺตีติ นทิํ อโนตริตฺวา ยานนาวาทีสุ อญฺญตเรน คนฺตฺวา ปรตีรเมว อกฺกมนฺติยา อนาปตฺติฯ อุภยตีเรสุ วิจรนฺติ, วฏฺฏตีติ อิทํ อสติปิ นทีปารคมเน อุปริ วกฺขมานสฺส วินิจฺฉยสฺส ผลมตฺตทสฺสนตฺถํ วุตฺตนฺติ เวทิตพฺพํฯ โอริมตีรเมว อาคจฺฉติ, อาปตฺตีติ ปรตีรํ คนฺตุกามตาย โอติณฺณตฺตา วุตฺตํฯ ตเมว ตีรนฺติ ตเมว โอริมตีรํฯ อนาปตฺตีติ ปรตีรํ คนฺตุกามตาย อภาวโต อนาปตฺติฯ

ตาทิเส อรญฺเญติ ‘‘พหิอินฺทขีลา สพฺพเมตํ อรญฺญ’’นฺติ (วิภ. 529) เอวํ วุตฺตลกฺขเณ อรญฺเญฯ อถ ตาทิสสฺเสว อรญฺญสฺส คหิตภาโว กถํ วิญฺญายตีติ อาห ‘‘เตเนวา’’ติอาทิฯ อิมินา หิ อฏฺฐกถาวจเนน อีทิเสปิ คามสมีเป ทสฺสนูปจาเร วิชหิเต สติปิ สวนูปจาเร อาปตฺติ โหตีติ วิญฺญายติฯ มคฺคมูฬฺหา อุจฺจาสทฺทํ กโรนฺตีติ อาห ‘‘มคฺคมูฬฺหสทฺเทน วิยา’’ติฯ สทฺทายนฺติยาติ สทฺทํ กโรนฺติยาฯ ปุริมาโยติ ปุเรตรํ คจฺฉนฺติโยฯ อญฺญํ มคฺคํ คณฺหาตีติ มคฺคมูฬฺหตฺตา, น โอหาตุํ, ตสฺมา ทฺวินฺนมฺปิ อนาปตฺติฯ เสสเมตฺถ อุตฺตานเมวฯ อนนฺตราเยน เอกภาโว, คามนฺตรคมนาทีสุ อญฺญตรตาปชฺชนํ, อาปทาย อภาโวติ อิมานิ ปเนตฺถ ตีณิ องฺคานิฯ

ตติยสงฺฆาทิเสสสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ