[634] วิลีวจฺฉตฺตนฺติ เวณุวิลีเวหิ กตํ ฉตฺตํฯ ตตฺถชาตกทณฺฑเกน กตนฺติ ตาลปณฺณํ สห ทณฺฑเกน ฉินฺทิตฺวา ตเมว ฉตฺตทณฺฑํ กโรนฺติ โคปาลกาทโย วิย, ตํ สนฺธาเยตํ วุตฺตํฯ ฉตฺตปาทุกาย วา ฐิตํ โหตีติ เอตฺถ ฉตฺตปาทุกา วุจฺจติ ฉตฺตาธาโรฯ ยสฺมิํ ฉตฺตํ อปตมานํ กตฺวา ฐเปนฺติ, ตาทิสิกาย ฉตฺตปาทุกาย ฐิตํ ฉตฺตํ ‘‘ฉตฺต’’นฺติ อชฺฌาหริตพฺพํฯ ‘‘ฉตฺตํ ฉตฺตปาทุกาย ฐิต’’นฺติปิ ปฐนฺติ, ตตฺถาปิ อยเมวตฺโถฯ

[637] จาโปติ มชฺเฌ วงฺกา กาจทณฺฑสทิสา ธนุวิกติฯ โกทณฺโฑติ วฏฺฏลทณฺฑา ธนุวิกติฯ ปฏิมุกฺกนฺติ ปเวสิตํ ลคฺคิตํฯ

สุรุสุรุวคฺควณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

7. ปาทุกวคฺควณฺณนา

[647] สตฺตมวคฺเค ปฏิจฺฉนฺโน หุตฺวาติ โส กิร รตฺติภาเค อุยฺยานํ คนฺตฺวา อมฺพํ อภิรุหิตฺวา สาขาย สาขํ อมฺพํ โอโลเกนฺโต วิจริฯ ตสฺส ตถา กโรนฺตสฺเสว รตฺติ วิภายิฯ โส จินฺเตสิ ‘‘สเจ อิทานิ โอตริตฺวา คมิสฺสามิ, ทิสฺวา มํ โจโรติ คเหสฺสนฺติ, รตฺติภาเค คมิสฺสามี’’ติฯ อเถกํ วิฏปํ อภิรุหิตฺวา นิลีโน อจฺฉิฯ ตํ สนฺธาเยตํ วุตฺตํฯ โส รุกฺขโต โอตรนฺโต เอกํ โอลมฺพินิสาขํ คเหตฺวา เตสํ อุภินฺนมฺปิ อนฺตเร ปติฏฺฐาสิฯ ตํ สนฺธาย วุตฺตํ ‘‘เตสํ ทฺวินฺนมฺปิ อนฺตรา รุกฺขโต ปติโต’’ติฯ ปาฬิยา อตฺถํ น ชานนฺตีติ อตฺตโน คหณสฺส อตฺถํ น ชานนฺติฯ

ชาตกปาฬิยํ (ชา. 1.4.33) ปน อยํ คาถา –

‘‘สพฺพมิทํ จริมํ กตํ, อุโภ ธมฺมํ น ปสฺสเร;

อุโภ ปกติยา จุตา, โย จายํ มนฺเตชฺฌาเปติ;

โย จ มนฺตํ อธียตี’’ติฯ –

เอวมาคตาฯ ตสฺสายมตฺโถ (ชา. อฏฺฐ. 3.4.33) – สพฺพมิทํ จริมํ กตนฺติ ยํ อมฺเหหิ ตีหิ ชเนหิ กตํ, สพฺพมิทํ กิจฺจํ ลามกํ นิมฺมริยาทํ อธมฺมิกํฯ

เอวํ อตฺตโน โจรภาวํ เตสญฺจ มนฺเตสุ อคารวํ ครหิตฺวา ปุน อิตเร ทฺเวเยว ครหนฺโต ‘‘อุโภ ธมฺมํ น ปสฺสเร’’ติอาทิมาหฯ ตตฺถ อุโภติ อิเม ทฺเวปิ ชนา ครุการารหํ โปราณกธมฺมํ น ปสฺสนฺติ, ตโตว ธมฺมปกติโต จุตาฯ ธมฺโม หิ ปฐมุปฺปตฺติวเสน ปกติ นามฯ วุตฺตมฺปิ เจตํ –

‘‘ธมฺโม หเว ปาตุรโหสิ ปุพฺเพ,

ปจฺฉา อธมฺโม อุทปาทิ โลเก’’ติฯ (ชา. 1.11.28);

โย จายนฺติ โย จ อยํ นีเจ นิสีทิตฺวา มนฺเต อชฺฌาเปติ, โย จ อุจฺเจ นิสีทิตฺวา อธียตีติฯ

สาลีนนฺติ อยํ คาถาปิ –

‘‘สาลีนํ โอทนํ ภุญฺเช, สุจิํ มํสูปเสจนํ;

ตสฺมา เอตํ น เสวามิ, ธมฺมํ อิสีหิ เสวิต’’นฺติฯ (ชา. 1.4.34) –

เอวํ ชาตเก อาคตาฯ ตตฺถ สุจินฺติ ปณฺฑรํ ปริสุทฺธํฯ มํสูปเสจนนฺติ นานปฺปการาย มํสวิกติยา สิตฺตํ ภุญฺเช, ภุญฺชามีติ อตฺโถฯ เสสํ ปากฏเมวฯ

ธิรตฺถูติ ธิ อตฺถุ, นินฺทา ภวตูติ อตฺโถ, ครหาม ตํ มยนฺติ วุตฺตํ โหติฯ ลทฺธลาโภติ ธนลาภํ ยสลาภญฺจ สนฺธาย วทติฯ วินิปาตนเหตุนาติ วินิปาตนสฺส เหตุภาเวนฯ วุตฺติ นาม โหตีติ ยถาวุตฺโต ทุวิโธปิ ลาโภ อปายสํวตฺตนิกตาย สมฺปราเย วินิปาตนเหตุภาเวน ปวตฺตนโต สมฺปติ อธมฺมจรเณน ปวตฺตนโต จ วุตฺติ นาม โหตีติ อตฺโถฯ เอวรูปา ยา วุตฺตีติ เอวรูปา ธนลาภยสลาภสงฺขาตา ยา วุตฺติฯ อธมฺมจรเณน วาติ วา-สทฺโท สมฺปิณฺฑนตฺโถฯ ตฺวนฺติ อุปโยคตฺเถ ปจฺจตฺตวจนํ, ตํ อิจฺเจว วา ปาโฐฯ อสฺมาติ ปาสาณาธิวจนเมตํฯ

ปาทุกวคฺควณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

เสสํ อุตฺตานเมวฯ

เสขิยกณฺฑํ นิฏฺฐิตํฯ

อธิกรณสมเถสุ ยํ วตฺตพฺพํ, ตํ อฏฺฐกถายํ อาคตฏฺฐาเนเยว ทสฺสยิสฺสามฯ

อิติ สมนฺตปาสาทิกาย วินยฏฺฐกถาย สารตฺถทีปนิยํ

ภิกฺขุวิภงฺควณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

มหาวิภงฺโค นิฏฺฐิโตฯ

ฯ นโม ตสฺส ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺสฯ

ภิกฺขุนีวิภงฺควณฺณนา