7. เสขิยกณฺฑํ

1. ปริมณฺฑลวคฺควณฺณนา

เสขิเยสุ สิกฺขิตสิกฺเขนาติ จตูหิ มคฺเคหิ ติสฺโส สิกฺขา สิกฺขิตฺวา ฐิเตน, สพฺพโส ปรินิฏฺฐิตกิจฺเจนาติ วุตฺตํ โหติฯ ตาทินาติ อฏฺฐหิ โลกธมฺเมหิ อกมฺปิยฏฺเฐน ตาทินาฯ

[576] สิกฺขา กรณียาติ ‘‘เอวํ นิวาเสสฺสามี’’ติ อาราเมปิ อนฺตรฆเรปิ สพฺพตฺถ สิกฺขา กตฺตพฺพาฯ เอตฺถ จ ยสฺมา วตฺตกฺขนฺธเก วุตฺตวตฺตานิปิ สิกฺขิตพฺพตฺตา เสขิยาเนว โหนฺติ, ตสฺมา ปาราชิกาทีสุ วิย ปริจฺเฉโท น กโต, จาริตฺตนยทสฺสนตฺถญฺจ ‘‘โย ปน ภิกฺขุ โอลมฺเพนฺโต นิวาเสยฺย, ทุกฺกฏ’’นฺติ เอวํ อาปตฺตินาเมน อวตฺวา ‘‘สิกฺขา กรณียา’’ติ เอวํ สพฺพสิกฺขาปเทสุ ปาฬิ อาโรปิตาฯ ปทภาชเน ปน ‘‘อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ วุตฺตตฺตา สพฺพตฺถ อนาทริยกรเณ ทุกฺกฏํ เวทิตพฺพํฯ วุตฺตนฺติ มหาอฏฺฐกถายํ วุตฺตํฯ ยสฺมา อฏฺฐงฺคุลมตฺตํ โอตาเรตฺวา นิวตฺถเมว นิสินฺนสฺส จตุรงฺคุลมตฺตํ โหติ, ตสฺมา อุโภเปเต อฏฺฐกถาวาทา เอกปริจฺเฉทาฯ เต สพฺเพติ นิวาสนโทสาฯ

ตํ ปนาติ ตํ อนาทริยํฯ กิญฺจาปิ กุรุนฺทิวาทํ ปจฺฉา วทนฺเตน ‘‘ปริมณฺฑลํ นิวาเสตุํ อชานนฺตสฺส อนาปตฺตี’’ติ อยมตฺโถ ปติฏฺฐาปิโต, ตถาปิ นิวาสนวตฺตํ สาธุกํ อุคฺคเหตพฺพเมวฯ สญฺจิจฺจ อนุคฺคณฺหนฺตสฺส อนาทริยํ สิยาฯ เตเนว มาติกาฏฺฐกถายํ (กงฺขา. อฏฺฐ. ปริมณฺฑลสิกฺขาปทวณฺณนา) วุตฺตํ ‘‘อชานนฺตสฺสาติ ปริมณฺฑลํ นิวาเสตุํ อชานนฺตสฺส อนาปตฺติ, อปิจ นิวาสนวตฺตํ อุคฺคเหตพฺพ’’นฺติฯ

สจิตฺตกนฺติ วตฺถุวิชานนจิตฺเตน ปณฺณตฺติวิชานนจิตฺเตน จ สจิตฺตกํ ‘‘อนาทริยํ ปฏิจฺจา’’ติ วุตฺตตฺตาฯ ‘‘ปาณาติปาตาทิ วิย นิวาสนโทโส โลกครหิโต น โหตีติ ปณฺณตฺติวชฺช’’นฺติ ผุสฺสเทวตฺเถโร อาหฯ

อุปติสฺสตฺเถโร ปน ‘‘ยสฺมา อนาทริยวเสเนว อาปชฺชิตพฺพตฺตา เกวลํ อกุสลเมว, ตญฺจ ปกติยา วชฺชํ, สญฺจิจฺจ วีติกฺกมนญฺจ โทมนสฺสิตสฺเสว โหติ, ตสฺมา โลกวชฺชํ อกุสลจิตฺตํ ทุกฺขเวทน’’นฺติ อาหฯ อนาทริยํ, อนาปตฺติการณาภาโว, อปริมณฺฑลนิวาสนนฺติ อิมานิ ปเนตฺถ ตีณิ องฺคานิฯ ยถา เจตฺถ, เอวํ สพฺพตฺถ ปุริมานิ ทฺเว ตตฺถ ตตฺถ วุตฺตปฏิปกฺขกรณญฺจาติ ตีณิเยว โหนฺติฯ

[577] ทุติยาทีสุ อเนกปฺปการํ คิหิปารุตนฺติ เสตปฏปารุตํ ปริพฺพาชกปารุตํ เอกสาฏกปารุตนฺติอาทิ อเนกปฺปเภทํ คิหิปารุตํฯ ตสฺสตฺโถ ขนฺธเกเยว อาวิ ภวิสฺสติฯ วิหาเรปีติ พุทฺธุปฏฺฐานาทิกาลํ สนฺธาย วุตฺตํฯ

[578] ‘‘สุปฺปฏิจฺฉนฺโน’’ติ วุตฺตตฺตา ‘‘สสีสํ ปารุโต สพฺพถา สุปฺปฏิจฺฉนฺนตฺตา สุปฺปฏิจฺฉนฺโน นาม โหตี’’ติ ยสฺส สิยา, ตํ สนฺธายาห ‘‘น สสีสํ ปารุเตนา’’ติอาทิฯ

[582] เอกสฺมิํ ปน ฐาเน ฐตฺวาติ เอตฺถ ‘‘คจฺฉนฺโตปิ ปริสฺสยาภาวํ โอโลเกตุํ ลภติเยว, ตถา คาเม ปูช’’นฺติ ตีสุปิ คณฺฐิปเทสุ วุตฺตํฯ

ปริมณฺฑลวคฺควณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

2. อุชฺชคฺฆิกวคฺควณฺณนา

[586] ทุติยวคฺเค หสนียสฺมิํ วตฺถุสฺมินฺติ หาสชนเก การเณฯ

อุชฺชคฺฆิกวคฺควณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

3. ขมฺภกตวคฺควณฺณนา

[603] ตติยวคฺเค ปตฺเต สญฺญา ปตฺตสญฺญา, สา อสฺส อตฺถีติ ปตฺตสญฺญี, อตฺตโน ภาชเน อุปนิพนฺธสญฺญี หุตฺวาติ อตฺโถฯ พฺยญฺชนํ ปน อนาทิยิตฺวา อตฺถมตฺตเมว ทสฺเสตุํ ‘‘ปตฺเต สญฺญํ กตฺวา’’ติ วุตฺตํฯ

[604] โอโลณีติ เอกา พฺยญฺชนวิกติฯ ‘‘โย โกจิ สุทฺโธ กญฺชิกตกฺกาทิรสโอ’’ติ เกจิฯ