นิมิตฺเตน นิมิตฺตํ ฉุปติ, ถุลฺลจฺจยนฺติ อิทํ ‘‘น จ, ภิกฺขเว, รตฺตจิตฺเตน องฺคชาตํ ฉุปิตพฺพํ, โย ฉุเปยฺย, อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺสา’’ติ (มหาว. 252) อิมสฺส สุตฺตสฺส วเสน วุตฺตํฯ ตตฺถ จ เกสญฺจิ อญฺญถาปิ อตฺถวิกปฺปสฺส วิธิํ ทสฺเสนฺโต ‘‘มหาอฏฺฐกถายํ ปนา’’ติอาทิมาหฯ ตตฺถ กิญฺจาปิ ‘‘กตฺวา มหาอฏฺฐกถํ สรีร’’นฺติ (ปารา. อฏฺฐ. 1.คนฺถารมฺภกถา) วุตฺตํ, ตถาปิ เสสอฏฺฐกถาสุ ‘‘เมถุนราเคน มุเขนา’’ติ วจนสฺส อภาวํ ทสฺเสตุํ ‘‘มหาอฏฺฐกถายํ ปนา’’ติ วุตฺตํฯ ‘‘องฺคชาเตนา’’ติ อวุตฺตตฺตา ‘‘อวิเสเสนา’’ติ วุตฺตํฯ

อิทานิ มหาอฏฺฐกถํ ปาฬิยา สํสนฺทิตฺวา ทสฺเสนฺโต ‘‘ยํ ตาว มหาอฏฺฐกถาย’’นฺติอาทิมาหฯ อิตรถา หิ ทุกฺกฏํ สิยาติ ปกติมุเขน ฉุปนฺตสฺส วิสาณาทิคฺคหเณ วิย ทุกฺกฏํ สิยาฯ เอวํ มหาอฏฺฐกถํ ปาฬิยา สํสนฺทิตฺวา อิทานิ ตตฺถ เกสญฺจิ อญฺญถา อตฺถวิกปฺปํ ทสฺเสนฺโต ‘‘เกจิ ปนา’’ติอาทิมาหฯ สงฺฆาทิเสโสติ กายสํสคฺคสิกฺขาปเทน สงฺฆาทิเสโสฯ วุตฺตนเยเนวาติ เมถุนราเคเนวฯ ‘‘นิมิตฺตมุเขนา’’ติ วุตฺตตฺตา ติรจฺฉานคติตฺถิยา ปสฺสาวมคฺคํ เมถุนราเคน ปกติมุเขน ฉุปนฺตสฺส ทุกฺกฏนฺติ เวทิตพฺพํฯ กายสํสคฺคราเคน ทุกฺกฏนฺติ นิมิตฺตมุเขน วา ปกติมุเขน วา กายสํสคฺคราเคน ฉุปนฺตสฺส ทุกฺกฏเมวฯ

เอกูนสตฺตติทฺวิสตจตุกฺกกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

สนฺถตจตุกฺกเภทกถาวณฺณนา

[61-2] ปฏิปนฺนกสฺสาติ อารทฺธวิปสฺสกสฺสฯ อุปาทินฺนกนฺติ กายินฺทฺริยํ สนฺธาย วุตฺตํฯ อุปาทินฺนเกน ผุสตีติ อุปาทินฺนเกน ผุสียติ ฆฏฺฏียตีติ เอวํ กมฺมนิ ย-การโลเปน อตฺโถ เวทิตพฺโพฯ อถ วา เอวํ กโรนฺโต กิญฺจิ อุปาทินฺนกํ อุปาทินฺนเกน น ผุสติ น ฆฏฺเฏตีติ เอวเมตฺถ อตฺโถ ทฏฺฐพฺโพฯ เลสํ โอฑฺเฑสฺสนฺตีติ เลสํ สมุฏฺฐาเปสฺสนฺติ, ปริกปฺเปสฺสนฺตีติ วุตฺตํ โหติฯ สนฺถตาทิเภเทหิ ภินฺทิตฺวาติ สนฺถตาทิวิเสสเนหิ วิเสเสตฺวา, สนฺถตาทีหิ จตูหิ โยเชตฺวาติ วุตฺตํ โหติฯ

สนฺถตายาติ เอกเทเส สมุทายโวหาโร ‘‘ปโฏ ทฑฺโฒ’’ติอาทีสุ วิยฯ