เอวรูเป กาเล อสาทิยนํ นาม น สพฺเพสํ วิสโยติ อาห ‘‘อิมญฺหิ เอวรูปํ อารทฺธวิปสฺสก’’นฺติอาทิ ฯ เอกาทสหิ อคฺคีหีติ ราคโทสโมหชาติชรามรณโสกปริเทวทุกฺขโทมนสฺสุปายาสสงฺขาเตหิ เอกาทสหิ อคฺคีหิฯ ราคาทโย หิ อนุฑหนฏฺเฐน ‘‘อคฺคี’’ติ วุจฺจนฺติฯ เต หิ ยสฺส สนฺติ , ตํ นิฑหนฺติ, มหาปริฬาหา จ โหนฺติ ทุนฺนิพฺพาปยา จฯ ภควตา จ ทุมฺมงฺกูนํ ปุคฺคลานํ นิคฺคโห อิจฺฉิโตเยวาติ อาห – ‘‘ปจฺจตฺถิกานญฺจสฺส มโนรถวิฆาตํ กโรนฺโต’’ติฯ อสฺสาติ อสาทิยนฺตสฺส ยถาวุตฺตคุณสมงฺคิสฺสฯ

ปฐมจตุกฺกกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

เอกูนสตฺตติทฺวิสตจตุกฺกกถาวณฺณนา

[59-60] อกฺขายิตนิมิตฺตา อกฺขายิต-สทฺเทน วุตฺตา อุตฺตรปทโลเปนาติ อาห ‘‘โสณสิงฺคาลาทีหิ อกฺขายิตนิมิตฺต’’นฺติฯ อกฺขายิตํ นิมิตฺตํ ยสฺสา สา อกฺขายิตนิมิตฺตาฯ ‘‘ชาครนฺติ’’นฺติอาทิ วิเสสนรหิตตฺตา ‘‘สุทฺธิกจตุกฺกานี’’ติ วุตฺตํฯ

สมานาจริยกา เถราติ เอกาจริยสฺส ปาฐกนฺเตวาสิกาฯ มหาภเยติ พฺราหฺมณติสฺสภเยฯ คงฺคาย อปรภาโค อปรคงฺคํฯ วต เรติ ครหตฺเถ นิปาโตฯ อวิสฺสชฺชนฺเตน กิํ กตฺตพฺพนฺติ อาห ‘‘นิจฺจกาลํ โสตพฺพ’’นฺติอาทิฯ เอวํ วินยครุกานนฺติ อิมินา อุปริ เตหิ วุจฺจมานวินิจฺฉยสฺส ครุกรณียตาย การณํ วุตฺตํฯ สพฺพํ ปริยาทิยิตฺวาติ สพฺพํ ปาราชิกกฺเขตฺตํ อนวเสสโต คเหตฺวาฯ โสตํ ฉินฺทิตฺวาติ ปาราชิกกฺเขตฺเต วีติกฺกมโสตํ ฉินฺทิตฺวาฯ อปญฺญตฺตภาวโต ยุตฺติอภาวโต จ ‘‘ปาราชิกจฺฉายา ปเนตฺถ น ทิสฺสตี’’ติ วุตฺตํฯ เกจิ ปน ‘‘อุปฑฺฒกฺขายิตภาวสฺส ทุพฺพินิจฺฉยตฺตา ตตฺถ ปาราชิกํ น ปญฺญเปสี’’ติ วทนฺติ, ตํ อการณํ, น จ ทุพฺพินิจฺฉยตา อปญฺญตฺติการณํ เยภุยฺยกฺขายิตาทีสุปิ ทุพฺพินิจฺฉยภาวสฺส สมานตฺตาฯ อุปฑฺฒกฺขายิตโต หิ กิญฺจิเทว อธิกํ อูนํ วา ยทิ ขายิตํ สิยา, ตมฺปิ เยภุยฺเยน ขายิตํ อกฺขายิตนฺติ สงฺขฺยํ คจฺฉตีติ อุปฑฺฒกฺขายิตมิว เยภุยฺยกฺขายิตาทีนิปิ ทุพฺพินิจฺฉยาเนวฯ