มูลปญฺญตฺติวณฺณนา

[55] นิทฺทิสิตพฺพสฺสาติ วิวริตพฺพสฺส ปกาเสตพฺพสฺสฯ กิเลเสหีติ อหิริกาทีหิ กิเลเสหิฯ อิโต ปฏฺฐายาติ ทุฏฺฐุลฺล-ปทโต ปฏฺฐายฯ ตสฺส กมฺมสฺสาติ เมถุนธมฺมปฏิเสวนสงฺขาตสฺส กมฺมสฺสฯ ทสฺสนนฺติอาทิ วุตฺตนยเมวฯ อสฺสาติ เมถุนธมฺมสฺสฯ

ทฺวีหิ ทฺวีหิ สมาปชฺชิตพฺพา ทฺวยํทฺวยสมาปตฺตีติ อาห ‘‘ทฺวเยน ทฺวเยน สมาปชฺชิตพฺพโต’’ติฯ ราคปริยุฏฺฐาเนน สทิสภาวปฺปตฺติยา มิถุนานํ อิทํ เมถุนํ, เมถุนเมว ธมฺโม เมถุนธมฺโมติ อาห ‘‘อุภินฺนํ รตฺตาน’’นฺติอาทิฯ ตตฺถ รตฺตานนฺติ เมถุนราเคน รตฺตานํฯ สารตฺตานนฺติ เตเนว ราเคน อติวิย รตฺตานํฯ อวสฺสุตานนฺติ โลกสฺสาทมิตฺตสนฺถววเสน อุปฺปนฺนเมถุนราเคน ตินฺตานํฯ ปริยุฏฺฐิตานนฺติ เมถุนราคุปฺปตฺติยา ปริโยนทฺธจิตฺตานํฯ สทิสานนฺติ รตฺตตาทีหิ สทิสานํฯ

ยสฺมา ‘‘ปฏิเสวติ นามา’’ติ ปทํ มาติกาย นตฺถิ, ตสฺมา ‘‘ปฏิเสวติ นามาติ กสฺมา อุทฺธฏ’’นฺติ โย มญฺญติ, ตสฺส การณํ ทสฺเสนฺโต ‘‘ปฏิเสเวยฺยาติ เอตฺถ…เป.… มาติกาปท’’นฺติ อาหฯ อิตฺถิยา นิมิตฺเตนาติ อิทํ ‘‘มคฺเคน คจฺฉตี’’ติอาทิ วิย ทฏฺฐพฺพํฯ ยถา หิ ‘‘มคฺเคน คจฺฉตี’’ติ วุตฺเต ‘‘มคฺคํ คจฺฉติ, มคฺเค วา คจฺฉตี’’ติ อยมตฺโถ ลพฺภติ, เอวํ ‘‘อิตฺถิยา นิมิตฺเตน ปเวเสตี’’ติ วุตฺเต ‘‘อิตฺถิยา นิมิตฺตํ ปเวเสติ, นิมิตฺเต วา ปเวเสตี’’ติ อยมตฺโถ ลพฺภติฯ อิทญฺจ เยภุยฺเยน ปุริสปโยคทสฺสนตฺถํ วุตฺตํฯ นิมิตฺตํ องฺคชาตนฺติ อตฺถโต เอกํฯ ปเวสนํ นาม น พหิ ฉุปนมตฺตนฺติ อาห ‘‘วาเตน อสมฺผุฏฺเฐ อลฺโลกาเส’’ติฯ อพฺภนฺตรญฺหิ ปเวเสนฺโต ‘‘ปเวเสตี’’ติ วุจฺจติ, น พหิ ฉุปนฺโตฯ อพฺภนฺตรนฺติ จ ปกติยา สพฺพโส ปิหิตสฺส นิมิตฺตสฺส วาเตน อสมฺผุฏฺโฐกาโส วุจฺจตีติฯ

อิทานิ สพฺพถา เลโสกาสปิทหนตฺถํ อิตฺถินิมิตฺเต ปุริสนิมิตฺเต จ ลพฺภมานํ ปเวสกาเล อญฺญมญฺญํ ผสฺสารหํ ปเทสวิเสสํ วิภชิตฺวา ทสฺเสนฺโต ‘‘อิตฺถินิมิตฺเต จตฺตาริ ปสฺสานี’’ติอาทิมาหฯ วาเตน หิ อสมฺผุฏฺเฐ อลฺโลกาเส ยตฺถ กตฺถจิ เอเกนปิ ปเทเสน ฉุปิตฺวา ปเวเสนฺโต ‘‘ปเวเสตี’’ติ วุจฺจติฯ