สิกฺขาสาชีวปทภาชนียวณฺณนา

สิกฺขิตพฺพาติ อาเสวิตพฺพาฯ อุตฺตมนฺติ วิสิฏฺฐํฯ อธิสีลาทีสุ วิชฺชมาเนสุ สีลาทีหิปิ ภวิตพฺพํฯ ยถา หิ โอมกตรปฺปมาณํ ฉตฺตํ วา ธชํ วา อุปาทาย อติเรกปฺปมาณํ ‘‘อติฉตฺตํ อติธโช’’ติ วุจฺจติ, เอวมิหาปิ ‘‘อนุกฺกฏฺฐสีลํ อุปาทาย อธิสีเลน ภวิตพฺพํ, ตถา อนุกฺกฏฺฐํ จิตฺตํ ปญฺญญฺจ อุปาทาย อธิจิตฺเตน อธิปญฺญาย จ ภวิตพฺพ’’นฺติ มนสิ กตฺวา สีลาทิํ สรูปโต วิภาเวตุกาโม ‘‘กตมํ ปเนตฺถ สีล’’นฺติอาทิมาหฯ อฏฺฐงฺคสีลํ ทสงฺคสีเลสฺเวว อนฺโตคธตฺตา วิสุํ อคฺคเหตฺวา ‘‘ปญฺจงฺคทสงฺคสีล’’นฺติ เอตฺตกเมว วุตฺตํฯ ปาติโมกฺขสํวรสีลนฺติ จาริตฺตวาริตฺตวเสน ทุวิธํ วินยปิฏกปริยาปนฺนํ สิกฺขาปทสีลํฯ ตญฺหิ โย นํ ปาติ รกฺขติ, ตํ โมกฺเขติ โมเจติ อาปายิกาทีหิ ทุกฺเขหีติ ปาติโมกฺขนฺติ วุจฺจติฯ สํวรณํ สํวโร , กายวาจาหิ อวีติกฺกโมฯ ปาติโมกฺขเมว สํวโร ปาติโมกฺขสํวโรฯ โส เอว สีลนฏฺเฐน สีลนฺติ ปาติโมกฺขสํวรสีลํฯ

อปโร นโย (อุทา. อฏฺฐ. 31; อิติวุ. อฏฺฐ. 97) – กิเลสานํ พลวภาวโต ปาปกิริยาย สุกรภาวโต ปุญฺญกิริยาย จ ทุกฺกรภาวโต พหุกฺขตฺตุํ อปาเยสุ ปตนสีโลติ ปาตี, ปุถุชฺชโนฯ อนิจฺจตาย วา ภวาภวาทีสุ กมฺมเวคกฺขิตฺโต ฆฏิยนฺตํ วิย อนวฏฺฐาเนน ปริพฺภมนโต คมนสีโลติ ปาตี, มรณวเสน วา ตมฺหิ ตมฺหิ สตฺตนิกาเย อตฺตภาวสฺส ปตนสีโลติ ปาตี, สตฺตสนฺตาโน, จิตฺตเมว วาฯ ตํ ปาตินํ สํสารทุกฺขโต โมกฺเขตีติ ปาติโมกฺขํฯ จิตฺตสฺส หิ วิโมกฺเขน สตฺโต วิมุตฺโตติ วุจฺจติฯ วุตฺตญฺหิ ‘‘จิตฺตโวทานา วิสุชฺฌนฺตี’’ติ (สํ. นิ. 3.100), ‘‘อนุปาทาย อาสเวหิ จิตฺตํ วิมุตฺต’’นฺติ (มหาว. 28) จฯ

อถ วา อวิชฺชาทินา เหตุนา สํสาเร ปตติ คจฺฉติ ปวตฺตตีติ ปาติฯ ‘‘อวิชฺชานีวรณานํ สตฺตานํ ตณฺหาสํโยชนานํ สนฺธาวตํ สํสรต’’นฺติ (สํ. นิ. 2.124) หิ วุตฺตํฯ ตสฺส ปาติโน สตฺตสฺส ตณฺหาทิสํกิเลสตฺตยโต โมกฺโข เอเตนาติ ปาติโมกฺโขฯ ‘‘กณฺเฐกาโฬ’’ติอาทีนํ วิยสฺส สมาสสิทฺธิ เวทิตพฺพาฯ

อถ วา ปาเตติ วินิปาเตติ ทุกฺเขหีติ ปาติ, จิตฺตํฯ วุตฺตญฺหิ ‘‘จิตฺเตน นียติ โลโก, จิตฺเตน ปริกสฺสตี’’ติ (สํ. นิ. 1.62)ฯ ตสฺส ปาติโน โมกฺโข เอเตนาติ ปาติโมกฺโขฯ ปตติ วา เอเตน อปายทุกฺเข สํสารทุกฺเข จาติ ปาติ, ตณฺหาสํกิเลโสฯ วุตฺตญฺหิ ‘‘ตณฺหา ชเนติ ปุริสํ (สํ. นิ. 1.55-57), ตณฺหาทุติโย ปุริโส’’ติ (อ. นิ. 4.9; อิติวุ. 15, 105) จ อาทิฯ ตโต ปาติโต โมกฺโขติ ปาติโมกฺโขฯ

อถ วา ปตติ เอตฺถาติ ปาติ, ฉ อชฺฌตฺติกพาหิรานิ อายตนานิฯ วุตฺตญฺหิ ‘‘ฉสุ โลโก สมุปฺปนฺโน, ฉสุ กุพฺพติ สนฺถว’’นฺติ (สํ. นิ. 1.70; สุ. นิ. 171)ฯ ตโต ฉอชฺฌตฺติกพาหิรายตนสงฺขาตโต ปาติโต โมกฺโขติ ปาติโมกฺโขฯ

อถ วา ปาโต วินิปาโต อสฺส อตฺถีติ ปาตี, สํสาโรฯ ตโต โมกฺโขติ ปาติโมกฺโขฯ

อถ วา สพฺพโลกาธิปติภาวโต ธมฺมิสฺสโร ภควา ปตีติ วุจฺจติ, มุจฺจติ เอเตนาติ โมกฺโข, ปติโน โมกฺโข เตน ปญฺญตฺตตฺตาติ ปติโมกฺโข, ปติโมกฺโข เอว ปาติโมกฺโขฯ สพฺพคุณานํ วา มูลภาวโต อุตฺตมฏฺเฐน ปติ จ โส ยถาวุตฺเตน อตฺเถน โมกฺโข จาติ ปติโมกฺโข, ปติโมกฺโข เอว ปาติโมกฺโขฯ ตถา หิ วุตฺตํ ‘‘ปาติโมกฺขนฺติ มุขเมตํ ปมุขเมต’’นฺติ (มหาว. 135) วิตฺถาโรฯ

อถ วา ป-อิติ ปกาเร, อตีติ อจฺจนฺตตฺเถ นิปาโต, ตสฺมา ปกาเรหิ อจฺจนฺตํ โมกฺเขตีติ ปาติโมกฺโขฯ อิทญฺหิ สีลํ สยํ ตทงฺควเสน สมาธิสหิตํ ปญฺญาสหิตญฺจ วิกฺขมฺภนวเสน สมุจฺเฉทวเสน จ อจฺจนฺตํ โมกฺเขติ โมเจตีติ ปาติโมกฺโขฯ

ปติ ปติ โมกฺโขติ วา ปติโมกฺโข, ตมฺหา ตมฺหา วีติกฺกมโทสโต ปจฺเจกํ โมกฺเขตีติ อตฺโถ, ปติโมกฺโข เอว ปาติโมกฺโขฯ โมกฺโข วา นิพฺพานํ, ตสฺส โมกฺขสฺส ปฏิพิมฺพภูโตติ ปติโมกฺโขฯ สีลสํวโร หิ สูริยสฺส อรุณุคฺคมนํ วิย นิพฺพานสฺส อุทยภูโต ตปฺปฏิภาโค จ ยถารหํ กิเลสนิพฺพาปนโต, ปติโมกฺโขเยว ปาติโมกฺโขฯ ปติวตฺตติ โมกฺขาภิมุขนฺติ วา ปติโมกฺขํ, ปติโมกฺขเมว ปาติโมกฺขนฺติ เอวํ ตาเวตฺถ ปาติโมกฺขสทฺทสฺส อตฺโถ เวทิตพฺโพฯ

สํวรติ ปิทหติ เอเตนาติ สํวโร, ปาติโมกฺขเมว สํวโร ปาติโมกฺขสํวโรฯ โส เอว สีลํ ปาติโมกฺขสํวรสีลํ, อตฺถโต ปน ตโต ตโต วีติกฺกมิตพฺพโต วิรติโย เจว เจตนา จฯ

อธิสีลนฺติ วุจฺจตีติ อนวเสสโต กายิกวาจสิกสํวรภาวโต จ มคฺคสีลสฺส ปทฏฺฐานภาวโต จ ปาติโมกฺขสํวรสีลํ อธิกํ วิสิฏฺฐํ สีลํ อธิสีลนฺติ วุจฺจติฯ ปชฺโชตานนฺติ อาโลกานํฯ

นนุ จ ปจฺเจกพุทฺธาปิ ธมฺมตาวเสน ปาติโมกฺขสํวรสีเลน สมนฺนาคตาว โหนฺติ, เอวํ สติ กสฺมา ‘‘พุทฺธุปฺปาเทเยว ปวตฺตติ, น วินา พุทฺธุปฺปาทา’’ติ นิยเมตฺวา วุตฺตนฺติ อาห – ‘‘น หิ ตํ ปญฺญตฺติํ อุทฺธริตฺวา’’ติอาทิฯ กิญฺจาปิ ปจฺเจกพุทฺธา ปาติโมกฺขสํวรสมฺปนฺนาคตา โหนฺติ, น ปน เตสํ วเสน วิตฺถาริตํ หุตฺวา ปวตฺตตีติ อธิปฺปาโยฯ ‘‘อิมสฺมิํ วตฺถุสฺมิํ อิมสฺมิํ วีติกฺกเม อิทํ นาม โหตี’’ติ ปญฺญปนํ อญฺเญสํ อวิสโย, พุทฺธานํเยว เอส วิสโย, พุทฺธานํ พลนฺติ อาห – ‘‘พุทฺธาเยว ปนา’’ติอาทิฯ โลกิยสีลสฺส อธิสีลภาโว ปริยาเยนาติ นิปฺปริยายเมว ตํ ทสฺเสตุํ ‘‘ปาติโมกฺขสํวรโตปิ จ มคฺคผลสมฺปยุตฺตเมว สีลํ อธิสีล’’นฺติ วุตฺตํฯ น หิ ตํ สมาปนฺโน ภิกฺขูติ คหฏฺเฐสุ โสตาปนฺนานํ สทารวีติกฺกมสมฺภวโต วุตฺตํฯ ตถา หิ เต สปุตฺตทารา อคารํ อชฺฌาวสนฺติฯ

สมาทาปนํ สมาทานญฺจาติ อญฺเญสํ สมาทาปนํ สยํ สมาทานญฺจฯ อธิจิตฺตนฺติ วุจฺจตีติ มคฺคสมาธิสฺส อธิฏฺฐานภาวโต อธิจิตฺตนฺติ วุจฺจติฯ น วินา พุทฺธุปฺปาทาติ กิญฺจาปิ ปจฺเจกพุทฺธานํ วิปสฺสนาปาทกํ อฏฺฐสมาปตฺติจิตฺตํ โหติเยว, น ปน เต ตตฺถ อญฺเญ สมาทาเปตุํ สกฺโกนฺตีติ น เตสํ วเสน วิตฺถาริตํ หุตฺวา ปวตฺตตีติ อธิปฺปาโยฯ วิปสฺสนาปญฺญายปิ อธิปญฺญตาสาธเน ‘‘น วินา พุทฺธุปฺปาทา’’ติ วจนํ อิมินาว อธิปฺปาเยน วุตฺตนฺติ เวทิตพฺพํฯ โลกิยจิตฺตสฺส อธิจิตฺตตา ปริยาเยนาติ นิปฺปริยายเมว ตํ ทสฺเสตุํ ‘‘ตโตปิ จ มคฺคผลจิตฺตเมว อธิจิตฺต’’นฺติ อาหฯ ตํ ปน อิธ อนธิปฺเปตนฺติ อิมินา อฏฺฐกถาวจเนน โลกิยจิตฺตสฺส วเสน อธิจิตฺตสิกฺขาปิ อิธ อธิปฺเปตาติ วิญฺญายติฯ น หิ ตํ สมาปนฺโน ภิกฺขุ เมถุนํ ธมฺมํ ปฏิเสวตีติ จ อิมินา โลกิยอธิจิตฺตํ สมาปนฺโน เมถุนํ ธมฺมํ ปฏิเสวตีติ อาปนฺนํฯ อธิปญฺญานิทฺเทเส จ ‘‘ตโตปิ จ มคฺคผลปญฺญาว อธิปญฺญา’’ติ วตฺวา ‘‘สา ปน อิธ อนธิปฺเปตาฯ น หิ ตํ สมาปนฺโน ภิกฺขุ เมถุนํ ธมฺมํ ปฏิเสวตี’’ติ วุตฺตตฺตา โลกิยปญฺญาวเสน อธิปญฺญาสิกฺขายปิ อิธาธิปฺเปตภาโว ตํ สมาปนฺนสฺส เมถุนธมฺมปฏิเสวนญฺจ อฏฺฐกถายํ อนุญฺญาตนฺติ วิญฺญายติฯ อิทญฺจ สพฺพํ ‘‘ตตฺร ยายํ อธิสีลสิกฺขา, อยํ อิมสฺมิํ อตฺเถ อธิปฺเปตา สิกฺขา’’ติ อิมาย ปาฬิยา น สเมติฯ

อยญฺหิ ปาฬิ อธิสีลสิกฺขาว อิธ อธิปฺเปตา, น อิตราติ ทีเปติ, ตสฺมา ปาฬิยา อฏฺฐกถาย จ เอวมธิปฺปาโย เวทิตพฺโพ – โลกิยอธิจิตฺตอธิปญฺญาสมาปนฺนสฺส ตถารูปปจฺจยํ ปฏิจฺจ ‘‘เมถุนํ ธมฺมํ ปฏิเสวิสฺสามี’’ติ จิตฺเต อุปฺปนฺเน ตโต อธิจิตฺตโต อธิปญฺญโต จ ปริหานิ สมฺภวตีติ ตํ ทฺวยํ สมาปนฺเนน น สกฺกา เมถุนํ ธมฺมํ ปฏิเสวิตุนฺติ ปาฬิยํ อธิสีลสิกฺขาว วุตฺตาฯ อธิสีลสิกฺขญฺหิ ยาว วีติกฺกมํ น กโรติ, ตาว สมาปนฺโนว โหติฯ น หิ จิตฺตุปฺปาทมตฺเตน ปาติโมกฺขสํวรสีลํ ภินฺนํ นาม โหตีติฯ อฏฺฐกถายํ ปน โลกิยอธิจิตฺตโต อธิปญฺญโต จ ปริหายิตฺวาปิ ภิกฺขุโน เมถุนธมฺมปฏิเสวนํ กทาจิ ภเวยฺยาติ ตํ ทฺวยํ อปฺปฏิกฺขิปิตฺวา มคฺคผลธมฺมานํ อกุปฺปสภาวตฺตา ตํ สมาปนฺนสฺส ภิกฺขุโน ตโต ปริหายิตฺวา เมถุนธมฺมปฏิเสวนํ นาม น กทาจิ สมฺภวตีติ โลกุตฺตราธิจิตฺตอธิปญฺญานํเยว ปฏิกฺเขโป กโตติ เวทิตพฺโพฯ

อตฺถิ ทินฺนํ อตฺถิ ยิฏฺฐนฺติอาทินยปฺปวตฺตนฺติ อิมินา –

‘‘ตตฺถ กตมํ กมฺมสฺสกตญฺญาณํ? ‘อตฺถิ ทินฺนํ, อตฺถิ ยิฏฺฐํ, อตฺถิ หุตํ, อตฺถิ สุกตทุกฺกฏานํ กมฺมานํ ผลํ วิปาโก, อตฺถิ อยํ โลโก, อตฺถิ ปโร โลโก, อตฺถิ มาตา, อตฺถิ ปิตา, อตฺถิ สตฺตา โอปปาติกา, อตฺถิ โลเก สมณพฺราหฺมณา สมฺมคฺคตา สมฺมา ปฏิปนฺนา, เย อิมญฺจ โลกํ ปรญฺจ โลกํ สยํ อภิญฺญา สจฺฉิกตฺวา ปเวเทนฺตี’ติ ยา เอวรูปา ปญฺญา ปชานนา…เป.… อโมโห ธมฺมวิจโย สมฺมาทิฏฺฐิ, อิทํ วุจฺจติ กมฺมสฺสกตญฺญาณํฯ ฐเปตฺวา สจฺจานุโลมิกํ ญาณํ สพฺพาปิ สาสวา กุสลา ปญฺญา กมฺมสฺสกตญฺญาณ’’นฺติ (วิภ. 793) –

อิมํ วิภงฺคปาฬิํ สงฺคณฺหาติฯ

ตตฺถ (วิภ. อฏฺฐ. 793) อตฺถิ ทินฺนนฺติอาทีสุ ทินฺนปจฺจยา ผลํ อตฺถีติ อิมินา อุปาเยน อตฺโถ เวทิตพฺโพฯ ทินฺนนฺติ จ เทยฺยธมฺมสีเสน ทานํ วุตฺตํฯ ยิฏฺฐนฺติ มหายาโค, สพฺพสาธารณํ มหาทานนฺติ อตฺโถฯ หุตนฺติ ปโหนกสกฺกาโร อธิปฺเปโตฯ อตฺถิ มาตา, อตฺถิ ปิตาติ มาตาปิตูสุ สมฺมาปฏิปตฺติมิจฺฉาปฏิปตฺติอาทีนํ ผลสมฺภโว วุตฺโตฯ อิทํ วุจฺจตีติ ยํ ญาณํ ‘‘อิทํ กมฺมํ สกํ, อิทํ โน สก’’นฺติ ชานาติ, อิทํ กมฺมสฺสกตญฺญาณํ นาม วุจฺจตีติ อตฺโถฯ ตตฺถ ติวิธํ กายทุจฺจริตํ จตุพฺพิธํ วจีทุจฺจริตํ ติวิธํ มโนทุจฺจริตนฺติ อิทํ น สกกมฺมํ นาม, ตีสุ ทฺวาเรสุ ทสวิธมฺปิ สุจริตํ สกกมฺมํ นามฯ

อตฺตโน วาปิ โหตุ ปรสฺส วา, สพฺพมฺปิ อกุสลํ น สกกมฺมํ นามฯ กสฺมา? อตฺถภญฺชนโต อนตฺถชนนโต จฯ อตฺตโน วา โหตุ ปรสฺส วา, สพฺพมฺปิ กุสลํ สกกมฺมํ นามฯ กสฺมา? อนตฺถภญฺชนโต อตฺถชนนโต จฯ เอวํ ชานนสมตฺเถ อิมสฺมิํ กมฺมสฺสกตญฺญาเณ ฐตฺวา พหุํ ทานํ ทตฺวา สีลํ ปูเรตฺวา อุโปสถํ สมาทิยิตฺวา สุเขน สุขํ สมฺปตฺติยา สมฺปตฺติํ อนุภวิตฺวา นิพฺพานํ ปตฺตานํ สตฺตานํ คณนปริจฺเฉโท นตฺถิฯ ฐเปตฺวา สจฺจานุโลมิกํ ญาณนฺติ มคฺคสจฺจสฺส ปรมตฺถสจฺจสฺส จ อนุโลมนโต สจฺจานุโลมิกนฺติ ลทฺธนามํ วิปสฺสนาญาณํ ฐเปตฺวา อวเสสา สพฺพาปิ สาสวา กุสลา ปญฺญา กมฺมสฺสกตญฺญาณเมวาติ อตฺโถฯ

ติลกฺขณาการปริจฺเฉทกนฺติ อนิจฺจาทิลกฺขณตฺตยสฺส หุตฺวา อภาวาทิอาการปอจฺฉินฺทนกํฯ อธิปญฺญาติ วุจฺจตีติ มคฺคปญฺญาย อธิฏฺฐานภาวโต วิปสฺสนาญาณํ อธิปญฺญาติ วุจฺจติฯ

‘‘กลฺยาณการี กลฺยาณํ, ปาปการี จ ปาปกํ;

อนุโภติ ทฺวยเมตํ, อนุพนฺธติ การก’’นฺติฯ (สํ. นิ. 1.256);

เอวํ อตีเต อนาคเต จ วฏฺฏมูลกทุกฺขสลฺลกฺขณวเสน สํเวควตฺถุตาย วิมุตฺติอากงฺขาย ปจฺจยภูตา กมฺมสฺสกตปญฺญา อธิปญฺญาติปิ วทนฺติฯ โลกิยปญฺญาย อธิปญฺญาภาโว ปริยาเยนาติ นิปฺปริยายเมว ตํ ทสฺเสตุํ ‘‘ตโตปิ จ มคฺคผลปญฺญาว อธิปญฺญา’’ติ วุตฺตํฯ

สห อาชีวนฺติ เอตฺถาติ สาชีโวติ สพฺพสิกฺขาปทํ วุตฺตนฺติ อาห – ‘‘สพฺพมฺปิ…เป.… ตสฺมา สาชีวนฺติ วุจฺจตี’’ติฯ ตตฺถ สิกฺขาปทนฺติ ‘‘นามกาโย ปทกาโย นิรุตฺติกาโย พฺยญฺชนกาโย’’ติ วุตฺตํ ภควโต วจนสงฺขาตํ สิกฺขาปทํฯ สภาควุตฺติโนติ สมานวุตฺติกา, สทิสปฺปวตฺติกาติ อตฺโถฯ ตสฺมิํ สิกฺขตีติ เอตฺถ อาเธยฺยาเปกฺขตฺตา อธิกรณสฺส กิมาเธยฺยมเปกฺขิตฺวา ‘‘ตสฺมิ’’นฺติ อธิกรณํ นิทฺทิฏฺฐนฺติ อาห – ‘‘ตํ สิกฺขาปทํ จิตฺตสฺส อธิกรณํ กตฺวา’’ติ, ตํ สาชีวสงฺขาตํ สิกฺขาปทํ ‘‘ยถาสิกฺขาปทํ นุ โข สิกฺขามิ, น สิกฺขามี’’ติ เอวํ ปวตฺติวเสน สิกฺขาปทวิสยตฺตา ตทาเธยฺยภูตสฺส จิตฺตสฺส อธิกรณํ กตฺวาติ อตฺโถฯ

นนุ จ ‘‘สิกฺขาสาชีวสมาปนฺโน’’ติ อิมสฺส ปทภาชนํ กโรนฺเตน ‘‘ยํ สิกฺขํ สาชีวญฺจ สมาปนฺโน, ตทุภยํ ทสฺเสตฺวา เตสุ สิกฺขติ, เตน วุจฺจติ สิกฺขาสาชีวสมาปนฺโน’’ติ วตฺตพฺพํ สิยา, เอวมวตฺวา ‘‘ตสฺมิํ สิกฺขติ, เตน วุจฺจติ สาชีวสมาปนฺโน’’ติ เอตฺตกเมว กสฺมา วุตฺตนฺติ อนฺโตลีนโจทนํ สนฺธายาห ‘‘น เกวลญฺจายเมตสฺมิ’’นฺติอาทิฯ

ตสฺสา จ สิกฺขายาติ ตสฺสา อธิสีลสงฺขาตาย สิกฺขายฯ สิกฺขํ ปริปูเรนฺโตติ

สีลสํวรํ ปริปูเรนฺโต, วาริตฺตสีลวเสน วิรติสมฺปยุตฺตํ เจตนํ จาริตฺตสีลวเสน วิรติวิปฺปยุตฺตํ เจตนญฺจ อตฺตนิ ปวตฺเตนฺโตติ อตฺโถฯ ตสฺมิญฺจ สิกฺขาปเท อวีติกฺกมนฺโต สิกฺขตีติ ‘‘นามกาโย ปทกาโย นิรุตฺติกาโย พฺยญฺชนกาโย’’ติ เอวํ วุตฺตํ ภควโต วจนสงฺขาตํ สิกฺขาปทํ อวีติกฺกมนฺโต หุตฺวา ตสฺมิํ ยถาวุตฺตสิกฺขาปเท สิกฺขตีติ อตฺโถฯ สีลสํวรปูรณํ สาชีวานติกฺกมนญฺจาติ อิทเมว จ ทฺวยํ อิธ สิกฺขนํ นามาติ อธิปฺปาโยฯ ตตฺถ สาชีวานติกฺกโม สิกฺขาปาริปูริยา ปจฺจโยฯ สาชีวานติกฺกมโต หิ ยาว มคฺคา สิกฺขาปาริปูรี โหติฯ อปิเจตฺถ ‘‘สิกฺขํ ปริปูเรนฺโต สิกฺขตี’’ติ อิมินา วิรติเจตนาสงฺขาตสฺส สีลสํวรสฺส วิเสสโต สนฺตาเน ปวตฺตนกาโลว คหิโต, ‘‘อวีติกฺกมนฺโต สิกฺขตี’’ติ อิมินา ปน อปฺปวตฺตนกาโลปิฯ สิกฺขญฺหิ ปริปูรณวเสน อตฺตนิ ปวตฺเตนฺโตปิ นิทฺทาทิวเสน อปฺปวตฺเตนฺโตปิ วีติกฺกมาภาวา ‘‘อวีติกฺกมนฺโต สิกฺขตี’’ติ วุจฺจตีติฯ

สิกฺขาสาชีวปทภาชนียวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

สิกฺขาปจฺจกฺขานวิภงฺควณฺณนา

‘‘อปฺปจฺจกฺขาย อปฺปจฺจกฺขาตายา’’ติ อุภยถาปิ ปาโฐ ตีสุปิ คณฺฐิปเทสุ วุตฺโตฯ ทุพฺพลฺเย อาวิกเตปีติ ‘‘ยํนูนาหํ พุทฺธํ ปจฺจกฺเขยฺย’’นฺติอาทินา ทุพฺพลภาเว ปกาสิเตปิฯ สิกฺขาย ปน ปจฺจกฺขาตายาติ ‘‘พุทฺธํ ปจฺจกฺขามี’’ติอาทินา สิกฺขาย ปจฺจกฺขาตายฯ ยสฺมา ทิรตฺตวจเน คหิเต เตน ปุริมปจฺฉิมปทานิ สํสิลิฏฺฐานิ โหนฺติ, น ตสฺมิํ อคฺคหิเต, ตสฺมา ทิรตฺตวจเนน พฺยญฺชนสิลิฏฺฐตามตฺตเมว ปโยชนนฺติ อาห ‘‘พฺยญฺชนสิลิฏฺฐตายา’’ติฯ มุขารุฬฺหตายาติ ยสฺมา เอวรูปํ วจนํ โลกสฺส มุขมารุฬฺหํ, ตสฺมาติ อตฺโถฯ