สิกฺขาสาชีวปทภาชนียวณฺณนา

สิกฺขิตพฺพาติ อาเสวิตพฺพาฯ อุตฺตมนฺติ วิสิฏฺฐํฯ อธิสีลาทีสุ วิชฺชมาเนสุ สีลาทีหิปิ ภวิตพฺพํฯ ยถา หิ โอมกตรปฺปมาณํ ฉตฺตํ วา ธชํ วา อุปาทาย อติเรกปฺปมาณํ ‘‘อติฉตฺตํ อติธโช’’ติ วุจฺจติ, เอวมิหาปิ ‘‘อนุกฺกฏฺฐสีลํ อุปาทาย อธิสีเลน ภวิตพฺพํ, ตถา อนุกฺกฏฺฐํ จิตฺตํ ปญฺญญฺจ อุปาทาย อธิจิตฺเตน อธิปญฺญาย จ ภวิตพฺพ’’นฺติ มนสิ กตฺวา สีลาทิํ สรูปโต วิภาเวตุกาโม ‘‘กตมํ ปเนตฺถ สีล’’นฺติอาทิมาหฯ อฏฺฐงฺคสีลํ ทสงฺคสีเลสฺเวว อนฺโตคธตฺตา วิสุํ อคฺคเหตฺวา ‘‘ปญฺจงฺคทสงฺคสีล’’นฺติ เอตฺตกเมว วุตฺตํฯ ปาติโมกฺขสํวรสีลนฺติ จาริตฺตวาริตฺตวเสน ทุวิธํ วินยปิฏกปริยาปนฺนํ สิกฺขาปทสีลํฯ ตญฺหิ โย นํ ปาติ รกฺขติ, ตํ โมกฺเขติ โมเจติ อาปายิกาทีหิ ทุกฺเขหีติ ปาติโมกฺขนฺติ วุจฺจติฯ สํวรณํ สํวโร , กายวาจาหิ อวีติกฺกโมฯ ปาติโมกฺขเมว สํวโร ปาติโมกฺขสํวโรฯ โส เอว สีลนฏฺเฐน สีลนฺติ ปาติโมกฺขสํวรสีลํฯ

อปโร นโย (อุทา. อฏฺฐ. 31; อิติวุ. อฏฺฐ. 97) – กิเลสานํ พลวภาวโต ปาปกิริยาย สุกรภาวโต ปุญฺญกิริยาย จ ทุกฺกรภาวโต พหุกฺขตฺตุํ อปาเยสุ ปตนสีโลติ ปาตี, ปุถุชฺชโนฯ อนิจฺจตาย วา ภวาภวาทีสุ กมฺมเวคกฺขิตฺโต ฆฏิยนฺตํ วิย อนวฏฺฐาเนน ปริพฺภมนโต คมนสีโลติ ปาตี, มรณวเสน วา ตมฺหิ ตมฺหิ สตฺตนิกาเย อตฺตภาวสฺส ปตนสีโลติ ปาตี, สตฺตสนฺตาโน, จิตฺตเมว วาฯ ตํ ปาตินํ สํสารทุกฺขโต โมกฺเขตีติ ปาติโมกฺขํฯ จิตฺตสฺส หิ วิโมกฺเขน สตฺโต วิมุตฺโตติ วุจฺจติฯ วุตฺตญฺหิ ‘‘จิตฺตโวทานา วิสุชฺฌนฺตี’’ติ (สํ. นิ. 3.100), ‘‘อนุปาทาย อาสเวหิ จิตฺตํ วิมุตฺต’’นฺติ (มหาว. 28) จฯ

อถ วา อวิชฺชาทินา เหตุนา สํสาเร ปตติ คจฺฉติ ปวตฺตตีติ ปาติฯ ‘‘อวิชฺชานีวรณานํ สตฺตานํ ตณฺหาสํโยชนานํ สนฺธาวตํ สํสรต’’นฺติ (สํ. นิ. 2.124) หิ วุตฺตํฯ ตสฺส ปาติโน สตฺตสฺส ตณฺหาทิสํกิเลสตฺตยโต โมกฺโข เอเตนาติ ปาติโมกฺโขฯ ‘‘กณฺเฐกาโฬ’’ติอาทีนํ วิยสฺส สมาสสิทฺธิ เวทิตพฺพาฯ

อถ วา ปาเตติ วินิปาเตติ ทุกฺเขหีติ ปาติ, จิตฺตํฯ วุตฺตญฺหิ ‘‘จิตฺเตน นียติ โลโก, จิตฺเตน ปริกสฺสตี’’ติ (สํ. นิ. 1.62)ฯ ตสฺส ปาติโน โมกฺโข เอเตนาติ ปาติโมกฺโขฯ ปตติ วา เอเตน อปายทุกฺเข สํสารทุกฺเข จาติ ปาติ, ตณฺหาสํกิเลโสฯ วุตฺตญฺหิ ‘‘ตณฺหา ชเนติ ปุริสํ (สํ. นิ. 1.55-57), ตณฺหาทุติโย ปุริโส’’ติ (อ. นิ. 4.9; อิติวุ. 15, 105) จ อาทิฯ ตโต ปาติโต โมกฺโขติ ปาติโมกฺโขฯ

อถ วา ปตติ เอตฺถาติ ปาติ, ฉ อชฺฌตฺติกพาหิรานิ อายตนานิฯ วุตฺตญฺหิ ‘‘ฉสุ โลโก สมุปฺปนฺโน, ฉสุ กุพฺพติ สนฺถว’’นฺติ (สํ. นิ. 1.70; สุ. นิ. 171)ฯ ตโต ฉอชฺฌตฺติกพาหิรายตนสงฺขาตโต ปาติโต โมกฺโขติ ปาติโมกฺโขฯ