มาติกาฏฺฐกถายมฺปิ (กงฺขา. อฏฺฐ. อจฺเจกจีวรสิกฺขาปทวณฺณนา) ‘‘ปวารณมาสสฺส ชุณฺหปกฺขปญฺจมิโต ปฏฺฐาย อุปฺปนฺนสฺส จีวรสฺส นิธานกาโล ทสฺสิโต โหตี’’ติ วตฺวา ‘‘กามญฺเจส ‘ทสาหปรมํ อติเรกจีวรํ ธาเรตพฺพ’นฺติ อิมินาว สิทฺโธ, อฏฺฐุปฺปตฺติวเสน ปน อปุพฺพํ วิย อตฺถํ ทสฺเสตฺวา สิกฺขาปทํ ฐปิต’’นฺติ ปาโฐ ทสฺสิโต, โสปิ ปมาทปาโฐเยวฯ ‘‘ชุณฺหปกฺขปญฺจมิโต ปฏฺฐายา’’ติ จ วุตฺตตฺตา ตตฺเถว ปุพฺพาปรวิโรโธปิ สิยา, ฉฏฺฐิโต ปฏฺฐายาติ วตฺตพฺพํฯ เอวญฺหิ สติ ‘‘ทสาหปรมสิกฺขาปเทเนว สิทฺธ’’นฺติ สกฺกา วตฺตุํฯ อิมเมว จ ปมาทปาฐํ คเหตฺวา ภทนฺตพุทฺธทตฺตาจริเยน จ –

‘‘ตสฺสาจฺจายิกวตฺถสฺส, กถิเน ตุ อนตฺถเต;

ปริหาเรกมาโสว, ทสาหปรโม มโตฯ

‘‘อตฺถเต กถิเน ตสฺส, ปญฺจ มาสา ปกาสิตา;

ปริหาโร มุนินฺเทน, ทสาหปรมา ปนา’’ติฯ –

วุตฺตํฯ

อจฺเจกจีวรกาเล อุปฺปนฺนตฺตา ‘‘อจฺเจกจีวรสทิเส’’ติ วุตฺตํฯ ‘‘ปญฺจมิยํ อุปฺปนฺนํ อนจฺเจกจีวรํ ทสาหํ อติกฺกามยโต จีวรกาลโต ปุพฺเพเยว อาปตฺติ โหติ, น จีวรกาลาติกฺกเม, ตสฺมา จีวรกาลาติกฺกเม ปุน อาปชฺชิตพฺพาย อาปตฺติยา อภาวํ สนฺธาย ‘อนจฺเจกจีวเร อนจฺเจกจีวรสญฺญี อนาปตฺตี’ติ วุตฺต’’นฺติ ตีสุปิ คณฺฐิปเทสุ วุตฺตํฯ วิกปฺปนุปคปจฺฉิมปฺปมาณสฺส อจฺเจกจีวรสฺส อตฺตโน สนฺตกตา, ทสาหานาคตาย กตฺติกเตมาสิกปุณฺณมาย อุปฺปนฺนภาโว, อนธิฏฺฐิตอวิกปฺปิตตา, จีวรกาลาติกฺกโมติ อิมาเนตฺถ จตฺตาริ องฺคานิฯ

อจฺเจกจีวรสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

9. สาสงฺกสิกฺขาปทวณฺณนา

[652] นวเม อนฺตรฆเรติ อนฺตเร ฆรานิ เอตฺถ, เอตสฺสาติ วา อนฺตรฆรนฺติ ลทฺธโวหาเร โคจรคาเมฯ เตนาห ‘‘อนฺโตคาเม’’ติฯ ปาฬิยํ วิปฺปวสนฺตีติ อิทํ ยสฺมิํ วิหาเร วสนฺตา อนฺตรฆเร จีวรํ นิกฺขิปิํสุ, ตโต อญฺญตฺถ วสนฺเต สนฺธาย วุตฺตํฯ ตสฺมิญฺหิ วิหาเร อนฺตรฆเร จีวรํ นิกฺขิปิตฺวา วสิตุํ อนุญฺญาตตฺตา ตตฺถ วาโส วิปฺปวาโส นาม น โหติฯ ทุพฺพลโจฬา ทุจฺโจฬา วิรูปโจฬา วา, ทุจฺโจฬตฺตา เอว ลูขจีวราฯ

[653] ‘‘ปฐมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรตี’’ติ อิมสฺส วิภงฺเค ‘‘อุปสมฺปชฺชา’’ติ อุทฺธริตพฺเพ ‘‘อุปสมฺปชฺช’’นฺติ อุทฺธริตฺวา ‘‘โย ปฐมสฺส ฌานสฺส ลาโภ ปฏิลาโภ’’ติอาทิ วุตฺตํ, ตํ สนฺธายาห ‘‘อุปสมฺปชฺชนฺติอาทีสุ วิยา’’ติฯ อาทิ-สทฺเทน ‘‘อนาปุจฺฉํ วา ปกฺกเมยฺยา’’ติอาทีนํ สงฺคโห ทฏฺฐพฺโพฯ อุปคนฺตฺวาติ อุป-สทฺทสฺส อตฺถมาหฯ วสิตฺวาติ อขณฺฑํ วสิตฺวาฯ ‘‘เยน ยสฺส หิ สมฺพนฺโธ, ทูรฏฺฐมฺปิ จ ตสฺส ต’’นฺติ วจนโต ‘‘อิมสฺส…เป.… อิมินา สมฺพนฺโธ’’ติ วุตฺตํฯ ตตฺถ อิมสฺสาติ ‘‘อุปวสฺส’’นฺติ ปทสฺสฯ นิกฺขิเปยฺยาติ ฐเปยฺยฯ

เอตฺตาวตา จ ปุริมิกาย อุปคนฺตฺวา อขณฺฑํ กตฺวา วุตฺถวสฺเสน อารญฺญเกสุ เสนาสเนสุ วิหรนฺเตน สกลํ กตฺติกมาสํ ติจีวเรน วิปฺปวสิตุํ อนุญฺญาตํ โหติฯ อนตฺถตกถินสฺส หิ จีวรมาเส วิปฺปวาโส น วฏฺฏติ อตฺถตกถินานํเยว อสมาทานจารสฺส อนุญฺญาตตฺตาฯ เกจิ ปน ‘‘อนตฺถตกถินานํ จีวรมาเสปิ อสมาทานจาโร ลพฺภตี’’ติ วตฺวา พหุธา ปปญฺเจนฺติ, ตํ น คเหตพฺพํฯ พฺยญฺชนวิจารณนฺติ ‘‘อุปวสฺส อุปวสฺสิตฺวา’’ติอาทิวิจารณํ ฯ ตสฺสปีติ ‘‘วุตฺถวสฺสาน’’นฺติ วิภงฺคปทสฺสฯ วุตฺถวสฺสานนฺติ จ นิทฺธารเณ สามิวจนํฯ เตนาห – ‘‘เอวรูปานํ ภิกฺขูนํ อพฺภนฺตเร’’ติฯ เสนาสเนสูติ เอตฺถ ตถารูเปสูติ สมฺพนฺธิตพฺพํฯ

ปริกฺเขปารหฏฺฐานโตติ เอตฺถ ‘‘ปริกฺเขปารหฏฺฐานํ นาม ทฺเว เลฑฺฑุปาตา’’ติ วทนฺติ, ตํ น คเหตพฺพํฯ อปริกฺขิตฺตสฺส ปน คามสฺส ปริยนฺเต ฐิตฆรูปจารโต ปฏฺฐาย เอโก เลฑฺฑุปาโต ปริกฺเขปารหฏฺฐานนฺติ อิทเมตฺถ สนฺนิฏฺฐานํฯ เตเนว วิสุทฺธิมคฺเคปิ (วิสุทฺธิ. 1.31) วุตฺตํ ‘‘อปริกฺขิตฺตสฺส ปฐมเลฑฺฑุปาตโต ปฏฺฐายา’’ติฯ สพฺพปฐมนฺติ คามาภิมุขทิสาภาคโต สพฺพปฐมํฯ ตํ ปริจฺเฉทํ กตฺวาติ ตํ ปฐมเสนาสนาทิํ ปริจฺเฉทํ กตฺวาฯ อิทญฺจ วินยธรานํ มเตน วุตฺตํ, มชฺฌิมภาณกานํ มเตน ปน ‘‘เสนาสนาทีนํ อุปจาเร ฐิตสฺส เอกเลฑฺฑุปาตํ มุญฺจิตฺวา มินิตพฺพ’’นฺติ มชฺฌิมภาณกา วทนฺติฯ เตเนว มชฺฌิมนิกายฏฺฐกถายํ ‘‘วิหารสฺสปิ คามสฺเสว อุปจารํ นีหริตฺวา อุภินฺนํ เลฑฺฑุปาตานํ อนฺตรา มินิตพฺพ’’นฺติ วุตฺตํฯ ปญฺจธนุสติกนฺติ อาโรปิเตน อาจริยธนุนา ปญฺจธนุสตปฺปมาณํฯ ตโต ตโต มคฺคํ ปิทหตีติ ตตฺถ ตตฺถ ขุทฺทกมคฺคํ ปิทหติฯ ธุตงฺคโจโรติ อิมินา อิมสฺสปิ สิกฺขาปทสฺส องฺคสมฺปตฺติยา อภาวํ ทีเปติฯ

‘‘สาสงฺกานี’’ติ สมฺมตานีติ โจรานํ นิวิฏฺโฐกาสาทิทสฺสเนน ‘‘สาสงฺกานี’’ติ สมฺมตานิฯ

สนฺนิหิตพลวภยานีติ โจเรหิ มนุสฺสานํ หตวิลุตฺตาโกฏิตภาวทสฺสนโต สนฺนิหิตพลวภยานีติ อตฺโถฯ สเจ ปจฺฉิมิกายาติอาทินา วุตฺตเมวตฺถํ พฺยติเรกมุเขน วิภาเวติฯ ยตฺร หิ ปิณฺฑายาติอาทินา วุตฺตปฺปมาณเมว วิเสเสตฺวา ทสฺเสติฯ สาสงฺกสปฺปฏิภยเมวาติ เอตฺถ สาสงฺกํ วา สปฺปฏิภยํ วา โหตุ, วฏฺฏติเยวฯ

ปาฬิยํ ‘‘สิยา จ ตสฺส ภิกฺขุโน โกจิเทว ปจฺจโย เตน จีวเรน วิปฺปวาสาย, ฉารตฺตปรมํ เตน ภิกฺขุนา เตน จีวเรน วิปฺปวสิตพฺพ’’นฺติ อิมินา อนฺตรฆเร จีวรํ นิกฺขิปิตฺวา ตสฺมิํ วิหาเร วสนฺตสฺส อญฺญตฺถ คมนกิจฺเจ สติ วิหารโต พหิ ฉารตฺตํ วิปฺปวาโส อนุญฺญาโตฯ วสนฏฺฐานโต หิ อญฺญตฺถ ฉารตฺตํ วิปฺปวาโส วุตฺโต, น ตสฺมิํ วิหาเร วสนฺตสฺสฯ เตน จ ‘‘ปุน คามสีมํ โอกฺกมิตฺวาติ เอตฺถ สเจ โคจรคามโต ปุรตฺถิมาย ทิสาย เสนาสนํ, อยญฺจ ปจฺฉิมทิสํ คโต โหตี’’ติอาทิ วุตฺตํฯ ตโตเยว จ มาติกาฏฺฐกถายมฺปิ (กงฺขา. อฏฺฐ. สาสงฺกสิกฺขาปทวณฺณนา) ‘‘ตโต เจ อุตฺตริ วิปฺปวเสยฺยา’’ติ เอตฺถ ‘‘ฉารตฺตโต อุตฺตริ ตสฺมิํ เสนาสเน สตฺตมํ อรุณํ อุฏฺฐาเปยฺยา’’ติ อตฺโถ วุตฺโตฯ ภทนฺตพุทฺธทตฺตาจริเยน ปน ปากฏตรํ กตฺวา อยเมวตฺโถ วุตฺโตฯ วุตฺตญฺหิ เตน –

‘‘ยํ คามํ โคจรํ กตฺวา, ภิกฺขุ อารญฺญเก วเส;

ตสฺมิํ คาเม ฐเปตุํ ตํ, มาสเมกนฺตุ วฏฺฏติฯ

‘‘อญฺญตฺเถว วสนฺตสฺส, ฉารตฺตปรมํ มตํ;

อยมสฺส อธิปฺปาโย, ปฏิจฺฉนฺโน ปกาสิโต’’ติฯ

‘‘โกสมฺพิยํ อญฺญตโร ภิกฺขุ คิลาโน โหตี’’ติ อาคตตฺตา ‘‘โกสมฺพกสมฺมุติ อนุญฺญาตา’’ติ วุตฺตํฯ โกสมฺพกสฺส ภิกฺขุโน สมฺมุติ โกสมฺพกสมฺมุติฯ เสนาสนํ อาคนฺตฺวาติ วุสิตวิหารสฺเสว สนฺธาย วุตฺตตฺตา ตสฺมิํ คามูปจาเรปิ อญฺญสฺมิํ วิหาเร อรุณํ อุฏฺฐาเปตุํ น วฏฺฏติฯ วสิตฺวาติ อรุณํ อุฏฺฐาเปตฺวาฯ คตฏฺฐานสฺส อติทูรตฺตา ‘‘เอวํ อสกฺโกนฺเตนา’’ติ วุตฺตํฯ ตตฺเถวาติ ตสฺมิํเยว คตฏฺฐาเนฯ

สาสงฺกสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

10. ปริณตสิกฺขาปทวณฺณนา

[657-659] ทสเม อุทฺทิสฺส ฐปิตภาเคติ อตฺตโน ฆเรปิ อุทฺทิสิตฺวา วิสุํ ฐปิตโกฏฺฐาเสฯ ‘‘เอกํ มยฺหํ, เอกํ อิมสฺส เทหี’’ติ เอวํ เอกวาจาย อาปชฺชิตพฺพตฺตา ‘‘อาปชฺเชยฺย เอกโต’’ติ วุตฺตํฯ ตุมฺหากํ สปฺปิอาทีนิ อาภตานีติ ตุมฺหากํ อตฺถาย อาภตานิ สปฺปิอาทีนิฯ ปริณตภาวํ ชานิตฺวาปิ วุตฺตวิธินา วิญฺญาเปนฺเตน เตสํ สนฺตกเมว วิญฺญาปิตํ นาม โหตีติ อาห – ‘‘มยฺหมฺปิ เทถาติ วทติ, วฏฺฏตี’’ติฯ

[660] ปุปฺผมฺปิ อาโรเปตุํ น วฏฺฏตีติ อิทํ ปริณตํ สนฺธาย วุตฺตํฯ สเจ ปน เอกสฺมิํ เจติเย ปูชิตํ ปุปฺผํ คเหตฺวา อญฺญสฺมิํ เจติเย ปูเชติ, วฏฺฏติฯ ฐิตํ ทิสฺวาติ เสสกํ คเหตฺวา ฐิตํ ทิสฺวาฯ อิมสฺส สุนขสฺส มา เทหิ, เอตสฺส เทหีติ อิทํ ปริณเตเยวฯ ติรจฺฉานคตสฺส ปริจฺจชิตฺวา ทินฺเน ปน ตํ ปลาเปตฺวา อญฺญํ ภุญฺชาเปตุํ วฏฺฏติฯ ‘‘กตฺถ เทมาติอาทินา เอเกนากาเรน ปาฬิยํ อนาปตฺติ ทสฺสิตา, เอวํ ปน อปุจฺฉิเตปิ อปริณตํ อิทนฺติ ชานนฺเตน อตฺตโน รุจิยา ยตฺถ อิจฺฉติ, ตตฺถ ทาเปตุํ วฏฺฏตี’’ติ ตีสุปิ คณฺฐิปเทสุ วุตฺตํฯ ยตฺถ อิจฺฉถ, ตตฺถ เทถาติ เอตฺถาปิ ‘‘ตุมฺหากํ รุจิยา’’ติ วุตฺตตฺตา ยตฺถ อิจฺฉติ, ตตฺถ ทาเปตุํ ลภติฯ ปาฬิยํ อาคตนเยเนวาติ ‘‘ยตฺถ ตุมฺหากํ เทยฺยธมฺโม’’ติอาทินา นเยนฯ สงฺฆปริณตภาโว, ตํ ญตฺวา อตฺตโน ปริณามนํ, ปฏิลาโภติ อิมาเนตฺถ ตีณิ องฺคานิฯ

ปริณตสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

นิฏฺฐิโต ปตฺตวคฺโค ตติโยฯ

อิติ สมนฺตปาสาทิกาย วินยฏฺฐกถาย สารตฺถทีปนิยํ

นิสฺสคฺคิยวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

ทุติโย ภาโค นิฏฺฐิโตฯ