เมนู

อิธ ปน สูปสฺเสว โอทนจตุตฺถภาคปฺปมาณตํ ทสฺเสตฺวา เอตสฺส ลกฺขเณ ทสฺสิเต อิตรสฺสปิ ทสฺสิตเมว โหตีติ พฺยญฺชนสฺส ตถา วิเสเสตฺวา ปมาณํ น ทสฺสิตํฯ

มคธนาฬิยา อุปฑฺฒปฺปมาโณ อิธ ปตฺโถติ อาห ‘‘ปตฺโถทนนฺติ มคธนาฬิยา อุปฑฺฒนาฬิโกทน’’นฺติฯ อิมินา จ ‘‘ปตฺถทฺวยํ มคธนาฬี’’ติ ทสฺสิตํ โหติฯ ปตฺโถ จ ‘‘จตุปโล กุฑุโว, จตุกุฑุโว ปตฺโถ’’ติ อิมินา โลกิยโวหาเรน เวทิตพฺโพฯ ภาชนปริโภเคนาติ อุทกาหรณาทินา ภาชนปริโภเคนฯ

[607] โธเตติ ปริโภคาวสานทสฺสนตฺถํ วุตฺตํ, น ปน โธเตเยว ทุกฺกฏํ อาปชฺชติ ตโต ปุเรตรํ ปริโภคกาเลเยว อาปชฺชนโตฯ

[608] ปญฺจหิ ทฺวีหีติ อิทํ ‘‘เอตฺตาวตา กาฬวณฺณตา สมฺปชฺชตี’’ติ ทสฺสนตฺถํ วุตฺตํฯ ‘‘ยทิ ปน เอเกนปิ ปาเกน กาฬวณฺโณ โหติ, อธิฏฺฐานุปโคเยวา’’ติ วทนฺติฯ หตฺถานาคตสฺสปิ อธิฏฺฐาตพฺพภาวทสฺสนตฺถํ ‘‘ยทิหี’’ติอาทิ วุตฺตํฯ อิมินา จ ทูเร ฐิตมฺปิ อธิฏฺฐาตุํ วิกปฺเปตุญฺจ ลภติ, ฐปิตฏฺฐานสลฺลกฺขณญฺจ น ปมาณนฺติ เวทิตพฺพํฯ สุตฺวา วาติ ปตฺตการเกน เปสิตภิกฺขุนา อนาณตฺโต เกวลํ ตสฺส กเถนฺตสฺส วจนมตฺตํ สุตฺวาฯ น ปมาณนฺติ เตน อเปสิตตฺตาฯ สามนฺตวิหาเรติ อิทํ อุปจารมตฺตํ, ตโต ทูเร ฐิตมฺปิ อธิฏฺฐาตุํ วฏฺฏติเยวฯ ฐปิตฏฺฐานํ สลฺลกฺเขตฺวาติ อิทมฺปิ อุปจารมตฺตํ, ปตฺตสลฺลกฺขณเมเวตฺถ ปมาณํฯ ปตฺเต วา ฉิทฺทํ โหตีติ มุขวฏฺฏิโต เหฏฺฐา ทฺวงฺคุลมตฺโตกาสโต ปฏฺฐาย ยตฺถ กตฺถจิ ฉิทฺทํ โหติฯ เสสเมตฺถ ปฐมกถิเน วุตฺตนยเมวฯ

ปตฺตสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

2. อูนปญฺจพนฺธนสิกฺขาปทวณฺณนา

[610] ทุติยสิกฺขาปเท หตฺเถสุ ปิณฺฑาย จรตีติ ปาฬิปทสฺส หตฺเถสุ ลภิตพฺพปิณฺฑตฺถาย จรตีติ อตฺโถ เวทิตพฺโพฯ

[612-613] ‘‘ตสฺส โส อปตฺโตติ วจนโต โส ปตฺโต อธิฏฺฐานมฺปิ วิชหติ อปตฺตตฺตาฯ อปตฺตภาวโตเยว หิ ‘ปญฺจพนฺธนํ ปตฺตํ เจตาเปตี’ติ ปาฬิยํ น วุตฺต’’นฺติ ตีสุปิ คณฺฐิปเทสุ วุตฺตํฯ เกจิ ปน ‘‘อปตฺโตติ อิทํ ‘อญฺญํ ปตฺตํ วิญฺญาเปตุํ วฏฺฏตี’ติ ทสฺสนตฺถํ วุตฺตํ, โส ปน ปตฺโต อธิฏฺฐานํ น วิชหตี’’ติ วทนฺติ, ตํ ยุตฺตํ วิย ทิสฺสติ ‘‘ยสฺส ปญฺจ เอกาเยว วา ทสงฺคุลา, โส พทฺโธปิ อพทฺโธปิ อปตฺโตเยวา’’ติ วกฺขมานตฺตาฯ น หิ มุขวฏฺฏิยา ปญฺจสุ ฐาเนสุ ทฺวงฺคุลมตฺตาหิ ราชีหิ อธิฏฺฐานํ วิชหตีติ สกฺกา วตฺตุํ, เอกาย ปน ราชิยา ทสงฺคุลาย สเจ ตตฺถ วุตฺตปฺปมาโณ ฉิทฺโท ปญฺญายติ, ฉิทฺเทเนว อธิฏฺฐานวิชหนํ สิยาติ ยุตฺตํ วตฺตุํฯ พนฺธโนกาเส สติ อสติ วา พนฺธนวิรหิโต ปตฺโต อพนฺธโนติ วุตฺโต, พนฺธโนกาสวิรหิโตเยว ปน อพนฺธโนกาโสติ วุตฺโตฯ

ติปุสุตฺตเกน วา พนฺธิตฺวาติ เอตฺถ ‘‘พนฺธิตพฺโพ’’ติ ปาโฐ คเหตพฺโพฯ ปุราณโปตฺถเกปิ หิ อยเมว ปาโฐ ทิสฺสติฯ สุทฺเธหิ…เป.… น วฏฺฏตีติ อิทํ อุณฺหโภชเน ปกฺขิตฺเต วิลียมานตฺตา วุตฺตํฯ ผาณิตํ ฌาเปตฺวา ปาสาณจุณฺเณน พนฺธิตุํ วฏฺฏตีติ ปาสาณจุณฺเณน สทฺธิํ ผาณิตํ ปจิตฺวา ตถาปกฺเกน ปาสาณจุณฺเณน พนฺธิตุํ วฏฺฏติฯ

[615] อนุกมฺปาย น คณฺหนฺตสฺส ทุกฺกฏนฺติ วุตฺตตฺตา ยสฺส โส ปตฺโต น รุจฺจติ, ตสฺสปิ อคณฺหนฺตสฺส อนาปตฺติฯ เตเนว มาติกาฏฺฐกถายํ (กงฺขา. อฏฺฐ. อูนปญฺจพนฺธนสีกฺขาปทวณฺณนา) วุตฺตํ ‘‘สเจ เถรสฺส ปตฺโต น รุจฺจติ, อปฺปิจฺฉตาย วา น คณฺหาติ, วฏฺฏตี’’ติฯ ปตฺตปริยนฺโตติ ปริยนฺตปตฺโต, อวสานปตฺโตติ อตฺโถฯ ‘‘สงฺฆมชฺเฌ ปตฺตํ คาหาเปนฺเตน อลชฺชิํ อคาหาเปตุํ วฏฺฏตี’’ติ วทนฺติฯ ‘‘อนุชานามิ ภิกฺขเว อาธารกนฺติ วุตฺตตฺตา ปีฐาทีสุ ยตฺถ กตฺถจิ อาธารํ ฐเปตฺวา ตตฺถ ปตฺตํ ฐเปตุํ วฏฺฏติ อาธารฐปโนกาสสฺส อนิยมิตตฺตา’’ติ วทนฺติฯ อปริโภเคนาติ อยุตฺตปริโภเคนฯ

[616] ปาฬิยํ ‘‘อพนฺธเนน ปตฺเตน อพนฺธนํ ปตฺตํฯ

เอกพนฺธนํ ปตฺตํ… ทฺวิพนฺธนํ ปตฺตํ… ติพนฺธนํ… จตุพนฺธนํ… อพนฺธโนกาสํ… เอก… ทฺวิ… ติ… จตุพนฺธโนกาสํ ปตฺตํ เจตาเปตี’’ติ เอวํ เอเกเกน ปตฺเตน ทสธา ทสวิธํ ปตฺตํ เจตาปนวเสน เอกนิสฺสคฺคิยปาจิตฺติยสตํ วุตฺตํฯ อิมสฺมิํ สิกฺขาปเท ปมาณยุตฺตํ อคฺคหิตกาฬวณฺณมฺปิ ปตฺตํ วิญฺญาเปนฺตสฺส อาปตฺติเยวาติ ทฏฺฐพฺพํฯ อธิฏฺฐานุปคปตฺตสฺส อูนปญฺจพนฺธนตา, อตฺตุทฺเทสิกตา, อกตวิญฺญตฺติ, ตาย จ ปฏิลาโภติ อิมาเนตฺถ จตฺตาริ องฺคานิฯ

อูนปญฺจพนฺธนสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

3. เภสชฺชสิกฺขาปทวณฺณนา

[622] ตติยสิกฺขาปเท เยสํ มํสํ กปฺปตีติ อิทํ นิสฺสคฺคิยวตฺถุทสฺสนตฺถํ วุตฺตํ, น ปน เยสํ มํสํ น กปฺปติ, เตสํ สปฺปิอาทีนิ น กปฺปนฺตีติ ทสฺสนตฺถํฯ มนุสฺสขีราทีนิปิ หิ โน น กปฺปนฺติ, กุโต สสสฺส สปฺปีติ อาห ‘‘เยสญฺหิ ขีรํ อตฺถิ, สปฺปิปิ เตสํ อตฺถิเยวา’’ติฯ ‘‘อิทญฺจ เยภุยฺเยน วุตฺต’’นฺติ วทนฺติฯ อุคฺคหิตกํ กตฺวา นิกฺขิตฺตนฺติ อปฺปฏิคฺคหิตํ สยเมว คเหตฺวา นิกฺขิตฺตํฯ สยํกตํ นิรามิสเมว วฏฺฏตีติ ตทหุปุเรภตฺตเมว สนฺธาย วุตฺตํฯ อถ สยํกตํ นิรามิสํ ภุญฺชนฺตสฺส กสฺมา สามํปาโก น โหตีติ อาห – ‘‘นวนีตํ ตาเปนฺตสฺส หิ สามํปาโก น โหตี’’ติฯ สวตฺถุกปฏิคฺคหิตสฺส วตฺถุคติกตฺตา อาห – ‘‘สวตฺถุกสฺส ปฏิคฺคหิตตฺตา’’ติฯ ปจฺฉาภตฺตํ ปฏิคฺคหิเตหีติ ปจฺฉาภตฺตํ ปฏิคฺคหิตขีรทธีหิฯ ปุเรภตฺตมฺปิ จ อุคฺคหิตเกหิ กตํ อพฺภญฺชนาทีสุ อุปเนตพฺพนฺติ สมฺพนฺโธฯ อุภเยสมฺปีติ ปจฺฉาภตฺตํ ปฏิคฺคหิตขีรทธีหิ จ ปุเรภตฺตํ อุคฺคหิตเกหิ จ กตานํฯ เอเสว นโยติ นิสฺสคฺคิยํ โหตีติ อตฺโถฯ อกปฺปิยมํสสปฺปิมฺหีติ อกปฺปิยมํสสตฺตานํ สปฺปิมฺหิฯ การณปติรูปกํ วตฺวาติ สชาติยานํ สปฺปิภาวโตติ การณปติรูปกํ วตฺวาฯ

สปฺปินเยเนว เวทิตพฺพนฺติ นิรามิสเมว สตฺตาหํ วฏฺฏตีติ อตฺโถฯ เอตฺถาติ นวนีเตฯ โธตํ วฏฺฏตีติ อโธตํ เจ, สวตฺถุกปฏิคฺคหิตํ โหติ, ตสฺมา โธตํ ปฏิคฺคเหตฺวา สตฺตาหํ นิกฺขิปิตุํ วฏฺฏตีติ เถรานํ อธิปฺปาโยฯ