อปเร ปน ‘‘ทุพฺพิจาริตตฺตาติ อิมินา เกวลํ คิหิสนฺตกภาเวน ฐิเต ทุพฺพิจาริตมตฺตํ วุตฺตํ, น รูปิยสํโวหาราปชฺชนํ, ตสฺมา รูปิยสํโวหาราภาวโต โส ปตฺโต นิสฺสชฺชิตุํ น สกฺกาติ ตสฺส น กปฺปติ, อนิสฺสฏฺโฐปิ อญฺเญสํ กปฺปติฯ อนิสฺสฏฺฐสฺเสว จ อญฺเญสํ กปฺปิยภาวทสฺสนตฺถํ ‘มหาสุมตฺเถรสฺส กิรา’ติอาทิวตฺถูนิ อุทาหฏานิฯ สงฺฆสฺส นิสฺสชฺชีติ อิทญฺจ อญฺเญสํ กปฺปิยตฺตา เกวลํ สงฺฆสฺส ปริจฺจตฺตภาวํ สนฺธาย วุตฺตํ, น ปน วินยกมฺมวเสน สงฺฆสฺส นิสฺสฏฺฐภาวํฯ อิมสฺส จ อตฺถสฺส สปฺปิสฺส ปูเรตฺวาติ อิทํ วจนํ สาธก’’นฺติ วทนฺติฯ

[591] รูปิยปฏิคฺคหณรูปิยสํโวหาเรสุ เยน เอเกกเมว กตํ, เตน ตตฺถ ตตฺถ วุตฺตนเยเนว นิสฺสชฺชิตพฺพํฯ เยน ปน ปฏิคฺคหิตรูปิเยเนว สํโวหาโร กโต, เตน กถํ นิสฺสชฺชิตพฺพนฺติ? นยิทํ ทุกฺกรํ, ‘‘อหํ, ภนฺเต, นานปฺปการกํ รูปิยสํโวหารํ สมาปชฺชิ’’นฺติ เอวเมว นิสฺสชฺชิตพฺพํฯ ‘‘อิมสฺมิํ สิกฺขาปเทปิ ‘อรูปิเย รูปิยสญฺญี, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’ติอาทิตฺติกสฺส อวสานปเท อนาปตฺติยา วุตฺตตฺตา กปฺปิยวตฺถุวเสเนว อิทํ ติกํ วุตฺต’’นฺติ ตีสุปิ คณฺฐิปเทสุ วุตฺตํฯ เกจิ ปน ‘‘อรูปิยคฺคหเณน กปฺปิยวตฺถุทุกฺกฏวตฺถูนํ สงฺคโหติ ปุริมปททฺวยํ กปฺปิยวตฺถุทุกฺกฏวตฺถูนํ วเสน วุตฺตํ, อวสานปทเมว กปฺปิยวตฺถุวเสน วุตฺต’’นฺติ วทนฺติ, ตํ น ยุชฺชติ อนาปตฺติมิสฺสิเต อวสานตฺติเก สญฺญานานตฺตํ ฐเปตฺวา วตฺถุนานตฺตสฺส อภาวโตฯ ทุกฺกฏวตฺถุนา ปน ทุกฺกฏวตฺถุโน เจตาปนํ เนว อิธ, น ตตฺถ ปาฬิยํ วุตฺตนฺติ วจนเมตฺถ สาธกํฯ ยํ อตฺตโน ธเนน ปริวตฺตติ, ตสฺส วา ธนสฺส วา รูปิยภาโว เจว, ปริวตฺตนญฺจาติ อิมาเนตฺถ ทฺเว องฺคานิฯ

รูปิยสํโวหารสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

10. กยวิกฺกยสิกฺขาปทวณฺณนา

[593] กยวิกฺกยสิกฺขาปเท ปาฬิยํ ชานาหีติ เอตฺถ อุปธาเรหีติ อตฺโถ, สุฏฺฐุ อุปธาเรตฺวา คณฺห, อิทํ น มนาปนฺติ ปุน ทาตุํ น สกฺขิสฺสสีติ อธิปฺปาโยฯ

[594-595] กยนฺติ ปรภณฺฑสฺส คหณํฯ วิกฺกยนฺติ อตฺตโน ภณฺฑสฺส ทานํฯ เตนาห ‘‘อิมินา อิมํ เทหี’’ติอาทิฯ

ยสฺมา กยิตํ นาม ปรสฺส หตฺถโต คหิตํ วุจฺจติ, วิกฺกีตญฺจ ปรสฺส หตฺเถ ทินฺนํ, ตสฺมา ‘‘กยิตญฺจ โหติ ปรภณฺฑํ อตฺตโน หตฺถคตํ กโรนฺเตน, วิกฺกีตญฺจ อตฺตโน ภณฺฑํ ปรหตฺถคตํ กโรนฺเตนา’’ติ วุตฺตํฯ ยทิ เอวํ ปาฬิยํ ปรโต ‘‘กยิตญฺจ โหติ วิกฺกยิตญฺจา’’ติ วตฺวา ‘‘อตฺตโน ภณฺฑํ ปรหตฺถคตํ ปรภณฺฑํ อตฺตโน หตฺถคต’’นฺติ กสฺมา วุตฺตนฺติ อาห ‘‘อิมินา อิมนฺติอาทิวจนานุรูปโต ปนา’’ติอาทิฯ อิมินาติ หิ สกสนฺตกํ วุตฺตํฯ ตทนุรูปโต ปาฬิยํ ปฐมํ อตฺตโน ภณฺฑํ ทสฺสิตํ, น กยวิกฺกยปทานุรูปโตฯ ตญฺหิ วิปรีตโต ปรสนฺตกคฺคหณํ ปุรกฺขตฺวา ฐิตํฯ

กามํ เสสญาตเกปิ ‘‘อิมํ เทหี’’ติ วทโต วิญฺญตฺติ น โหติ, สทฺธาเทยฺยวินิปาตนสฺสปิ ปน อภาวํ ทสฺเสตุกาโม ‘‘มาตรํ ปน ปิตรํ วา’’ติ อาหฯ วิญฺญตฺติ น โหตีติ อิทํ วิสุํ วิญฺญาปนํ สนฺธาย วุตฺตํฯ อญฺญํ กิญฺจิ อวตฺวา เอวํ วทนฺโต อญฺญาตกํ วิญฺญาเปติ นามาติ อาห – ‘‘อญฺญาตกํ ‘อิมํ เทหี’ติ วทโต วิญฺญตฺตี’’ติฯ อญฺญํ กิญฺจิ อวตฺวา ‘‘อิมํ คณฺหาหี’’ติ ทินฺนํ อญฺญาตกสฺส ทินฺนํ นาม โหตีติ วุตฺตํ ‘‘สทฺธาเทยฺยวินิปาตน’’นฺติฯ ติสฺโส อาปตฺติโยติ อญฺญาตกวิญฺญตฺติสทฺธาเทยฺยวินิปาตนกยวิกฺกยาปตฺติสงฺขาตา ติสฺโส อาปตฺติโยฯ

อิมํ นาม กโรหีติ วทติ, วฏฺฏตีติ เอตฺถ ภุตฺโตสิ, อิทานิ กสฺมา น กโรสีติ วตฺถุมฺปิ วฏฺฏติฯ ‘‘นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติย’’นฺติ กิญฺจาปิ สติเยว นิสฺสคฺคิยวตฺถุมฺหิ ปาจิตฺติยํ วุตฺตํ, อสติปิ ปน ตสฺมิํ ปาจิตฺติยนฺติ อิทํ อฏฺฐกถาปมาเณน คเหตพฺพนฺติ ทสฺเสตุํ ‘‘กิญฺจาปี’’ติอาทิ วุตฺตํฯ ปริภุตฺเตติ สปฺปิอาทิํ สนฺธาย วุตฺตํฯ ยํ อตฺตโน ธเนน ปริวตฺเตติ, เยน จ ปริวตฺเตติ, เตสํ กปฺปิยวตฺถุตา, อสหธมฺมิกตา, กยวิกฺกยาปชฺชนญฺจาติ อิมาเนตฺถ ตีณิ องฺคานิฯ

กยวิกฺกยสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

นิฏฺฐิโต โกสิยวคฺโค ทุติโยฯ

3. ปตฺตวคฺโค