[567] นิสีทนสนฺถตตฺตา นิวาสนปารุปนกิจฺจํ นตฺถีติ อาห ‘‘สกิํ นิสินฺนญฺเจว นิปนฺนญฺจา’’ติ ฯ วิทตฺถิมตฺตนฺติ สุคตวิทตฺถิํ สนฺธาย วทติฯ อิทญฺจ เหฏฺฐิมปริจฺเฉททสฺสนตฺถํ วุตฺตํฯ ‘‘วิตานาทีนํเยว อตฺถาย กรเณ อนาปตฺติวจนโต สเจ นิปชฺชนตฺถาย กโรนฺติ, อาปตฺติเยวา’’ติ ตีสุปิ คณฺฐิปเทสุ วุตฺตํฯ อกปฺปิยตฺตา ปน ‘‘ปริภุญฺชิตุํ น วฏฺฏตี’’ติ วุตฺตํฯ อิทญฺจ นิสีทนสนฺถตํ นาม นิสีทนจีวรเมว, นาญฺญนฺติ วทนฺติฯ นิสีทนสิกฺขาปเทปิ นิสีทนํ นาม สทสํ วุจฺจตีติ จ อฏฺฐกถายญฺจสฺส ‘‘สนฺถตสทิสํ สนฺถริตฺวา เอกสฺมิํ อนฺเต สุคตวิทตฺถิยา วิทตฺถิมตฺเต ปเทเส ทฺวีสุ ฐาเนสุ ผาเลตฺวา ติสฺโส ทสา กรียนฺติ, ตาหิ ทสาหิ สทสํ นาม วุจฺจตี’’ติ (ปาจิ. อฏฺฐ. 531) วจนโต อิธาปิ ‘‘นิสีทนํ นาม สทสํ วุจฺจตี’’ติ จ ‘‘สนฺถเต จตุตฺถจีวรสญฺญิตายา’’ติ จ วจนโต ตํ ยุตฺตํ วิย ทิสฺสติฯ เกจิ ปน ‘‘นิสีทนสนฺถตํ เอฬกโลมานิ สนฺถริตฺวา สนฺถตํ วิย กโรนฺติ, ตํ อวายิมํ อนธิฏฺฐานุปคํ, นิสีทนจีวรํ ปน ฉนฺนํ จีวรานํ อญฺญตเรน กโรติ อธิฏฺฐานุปคํ, ตํ กโรนฺตา จ นนฺตกานิ สนฺถริตฺวา สนฺถตสทิสํ กโรนฺตี’’ติ วทนฺติ, วีมํสิตฺวา ยุตฺตตรํ คเหตพฺพํฯ

นิสีทนสนฺถตสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

6. เอฬกโลมสิกฺขาปทวณฺณนา

[571] เอฬโลมสิกฺขาปเท ปน อาสุมฺภีติ เอตฺถ ‘‘อสุมฺภี’’ติ ปฐนฺติฯ กิลนฺตาติ อิมินา กิลนฺตตาย เต โอนมิตฺวา ปาเตตุํ น สกฺโกนฺตีติ ทสฺเสติฯ อทฺธานมคฺคปฺปฏิปนฺนสฺสาติ อิทํ วตฺถุมตฺตทีปนวเสน ปาฬิยํ วุตฺตํฯ ยตฺถ กตฺถจิ ปน ธมฺเมน ลภิตฺวา คณฺหิตุํ วฏฺฏติเยวฯ ติโยชนปรมนฺติ จ คหิตฏฺฐานโต ติโยชนปฺปมาณํ เทสนฺติ เอวมตฺโถ คเหตพฺโพฯ

[572] สหตฺถาติ กรณตฺเถ นิสฺสกฺกวจนนฺติ อาห ‘‘สหตฺเถนา’’ติฯ อสนฺเต หารเกติ ปาฬิยํ ภิกฺขุโน อนุรูปตาทสฺสนตฺถํ วุตฺตํ, น ปน หารเก วิชฺชมาเน ติโยชนพฺภนฺตเร สหตฺถา หรนฺตสฺส อาปตฺติทสฺสนตฺถํฯ ติโยชนโต พหิ พหิติโยชนนฺติ อาห ‘‘ติโยชนโต พหิ ปาเตตี’’ติฯ เตน หริเตปิ อาปตฺติเยวาติ สอุสฺสาหตฺตา อนาณตฺติยา หฏตฺตา จฯ

สติปิ หิ สอุสฺสาหภาเว อาณตฺติยา เจ หรติ, อนาปตฺติ ‘‘อญฺญํ หราเปตี’’ติ วจนโตฯ อญฺโญ หริสฺสตีติ อธิปฺปายาภาวโต ‘‘สุทฺธจิตฺเตน ฐปิต’’นฺติ วุตฺตํฯ สอุสฺสาหตฺตาติ ติโยชนาติกฺกมเน สอุสฺสาหตฺตาฯ อิทญฺจ ‘‘อญฺโญ หริสฺสตี’’ติ อสุทฺธจิตฺเตน ฐปิตํ สนฺธาย วุตฺตํ, อจิตฺตกตฺตาติ อิทํ ปน สุทฺธจิตฺเตน ฐปิตํ สนฺธายฯ อนาปตฺติ ปาฬิยา น สเมตีติ ‘‘ติโยชนํ หรตี’’ติอาทิปาฬิยา, วิเสสโต ‘‘อญฺญํ หราเปตี’’ติ ปาฬิยา จ น สเมติฯ

สเจ สามิกํ ชานาเปตฺวา ฐเปติ, อาณตฺติยา หราเปติ นามาติ อาห ‘‘สามิกสฺส อชานนฺตสฺเสวา’’ติฯ อคจฺฉนฺเตปีติ คมนํ อุปจฺฉินฺทิตฺวา ฐิตยาเนปิฯ เหฏฺฐา วา คจฺฉนฺโตติ ภูมิยํ คจฺฉนฺโตฯ อญฺญํ หราเปตีติ เอตฺถ อญฺญ-คฺคหเณน สามญฺญโต ติรจฺฉานคตาปิ สงฺคหิตาติ อาห – ‘‘อญฺญํ หราเปตีติ วจนโต อนาปตฺตี’’ติฯ สุงฺกฆาเต อาปตฺติ โหตีติ อญฺญํ หราเปนฺตสฺส อาปตฺติฯ ตตฺถ อนาปตฺตีติ อญฺญวิหิตสฺส เถยฺยจิตฺตาภาวโต อนาปตฺติฯ

[575] ‘‘ตํ หรนฺตสฺสาติ ปุน ติโยชนํ หรนฺตสฺสา’’ติ มหาคณฺฐิปเท วุตฺตํฯ ตํ ปน มาติกาฏฺฐกถายํ องฺเคสุ ‘‘ปฐมปฺปฏิลาโภ สติ อิมินา วจเนน น สเมติฯ ‘‘ปฐมปฺปฏิลาโภ’’ติ หิ อิทํ ทุติยปฺปฏิลาโภ อาปตฺติยา องฺคํ น โหตีติ ทีเปติ, ตสฺมา ปาฬิยํ อฏฺฐกถายญฺจ วิเสสาภาวโต อจฺฉินฺนํ ปฏิลภิตฺวา หรนฺตสฺส ปุน ติโยชนาติกฺกเมปิ อนาปตฺติ วุตฺตาติ อมฺหากํ ขนฺติฯ อญฺญถา อจฺฉินฺนํ ปฏิลภิตฺวา ปุน ติโยชนํ หรตีติ วเทยฺยฯ วีมํสิตฺวา ยุตฺตตรํ คเหตพฺพํฯ อนาปตฺติ กตภณฺฑนฺติ เอตฺถ ‘‘กมฺพลโกชวาทิกตภณฺฑมฺปิฯ ปกติจีวเร ลคฺคโลมานิ อาปตฺติํ ชเนนฺติเยวา’’ติ วทนฺติฯ ตนุกปตฺตตฺถวิกนฺตเร อฆฏฺฏนตฺถํ ปกฺขิปนฺติฯ ปกฺขิตฺตนฺติ กณฺณจฺฉิทฺเท ปกฺขิตฺตํฯ นิธานมุขํ นามาติ อิมินา กตภณฺฑสงฺขฺยํ น คจฺฉตีติ ทสฺเสติฯ เอฬกโลมานํ อกตภณฺฑตา, ปฐมปฺปฏิลาโภ, อตฺตนา อาทาย วา อญฺญสฺส อชานนฺตสฺส ยาเน ปกฺขิปิตฺวา วา ติโยชนาติกฺกมนํ, อาหรณปจฺจาหรณํ, อวาสาธิปฺปายตาติ อิมาเนตฺถ ปญฺจ องฺคานิฯ

เอฬกโลมสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

[576] เอฬกโลมโธวาปนสิกฺขาปทํ อุตฺตานตฺถเมวฯ

8. รูปิยสิกฺขาปทวณฺณนา

[583-584] รูปิยสิกฺขาปเท ปน สตฺถุวณฺโณติ สตฺถุนา สมานวณฺโณฯ สตฺถุโน วณฺโณ สตฺถุวณฺโณ, สตฺถุวณฺโณ วิย วณฺโณ อสฺสาติ สตฺถุวณฺโณติ มชฺฌปทโลปีสมาโส ทฏฺฐพฺโพฯ ปากติโก นาม เอตรหิ ปกติกหาปโณฯ รุกฺขผลพีชมโยติ ตินฺติณิกาทิรุกฺขานํ ผลพีเชน กโตฯ อิจฺเจตํ สพฺพมฺปีติ ยถาวุตฺตเภทํ สพฺพมฺปิ จตุพฺพิธํ นิสฺสคฺคิยวตฺถุ โหตีติ สมฺพนฺโธฯ ชาตรูปมาสโกติ สุวณฺณกหาปโณฯ

คณฺเหยฺยาติ อตฺตโน อตฺถาย ทียมานํ วา กตฺถจิ ฐิตํ วา นิปฺปริคฺคหํ ทิสฺวา สยํ คณฺเหยฺยฯ ‘‘อิทํ อยฺยสฺส โหตู’’ติ เอวํ สมฺมุขา วา ‘‘อสุกสฺมิํ นาม ฐาเน มม หิรญฺญสุวณฺณํ อตฺถิ, ตํ ตุยฺหํ โหตู’’ติ เอวํ ปรมฺมุขา ฐิตํ วา เกวลํ วาจาย วา หตฺถมุทฺทาย วา ‘‘ตุยฺห’’นฺติ วตฺวา ปริจฺจตฺตสฺส กายวาจาหิ อปฺปฏิกฺขิปิตฺวา จิตฺเตน สาทิยนํ อุปนิกฺขิตฺตสาทิยนํ นามฯ ‘‘สาทิยตี’’ติ วุตฺตเมวตฺถํ วิภาเวติ ‘‘คณฺหิตุกาโม โหตี’’ติฯ ‘‘อิทํ คุตฺตฏฺฐาน’’นฺติ อาจิกฺขิตพฺพนฺติ ปจฺจยปริโภคํเยว สนฺธาย อาจิกฺขิตพฺพํฯ ‘‘อิธ นิกฺขิปาหี’’ติ วุตฺเต ‘‘อุคฺคณฺหาเปยฺย วา’’ติ วุตฺตลกฺขเณน นิสฺสคฺคิยํ โหตีติ อาห – ‘‘อิธ นิกฺขิปาหีติ น วตฺตพฺพ’’นฺติฯ ปรโต ‘‘อิมํ คณฺหา’’ติ น วตฺตพฺพนฺติ เอตฺถาปิ เอเสว นโยฯ กปฺปิยญฺจ อกปฺปิยญฺจ นิสฺสาย ฐิตเมว โหตีติ ยสฺมา ตโต อุปฺปนฺนปจฺจยปริโภโค กปฺปติ, ตสฺมา กปฺปิยํ นิสฺสาย ฐิตํฯ ยสฺมา ปน ทุพฺพิจารณาย ตโต อุปฺปนฺนปจฺจยปริโภโคปิ น กปฺปติ, ตสฺมา อกปฺปิยํ นิสฺสาย ฐิตนฺติ เวทิตพฺพํฯ

น เตน กิญฺจิ กปฺปิยภณฺฑํ เจตาปิตนฺติ เอตฺถ เจตาปิตํ เจ, นตฺถิ ปริโภคุปาโย, ตสฺมา เอวํ วุตฺตํฯ อกปฺปิยญฺหิ นิสฺสคฺคิยํ วตฺถุํ อุคฺคณฺหิตฺวา ตํ อนิสฺสชฺชิตฺวาว เจตาปิตํ กปฺปิยภณฺฑํ สงฺฆสฺส นิสฺสฏฺฐมฺปิ สพฺเพสํ น กปฺปติฯ