เมนู

3. ทฺเวภาคสิกฺขาปทวณฺณนา

[552] ทฺเวภาคสิกฺขาปเท ปน ทฺเว ภาคาติ อุกฺกฏฺฐปริจฺเฉโท กาฬกานํ อธิกคฺคหณสฺส ปฏิกฺเขปวเสน สิกฺขาปทสฺส ปญฺญตฺตตฺตาฯ ตติยํ โอทาตานํ จตุตฺถํ โคจริยานนฺติ อยํ เหฏฺฐิมปริจฺเฉโท เตสํ อธิกคฺคหเณ ปฏิกฺเขปาภาวโต, ตสฺมา กาฬกานํ ภาคทฺวยโต อธิกํ น วฏฺฏติ, เสสานํ ปน วุตฺตปฺปมาณโต อธิกมฺปิ วฏฺฏติฯ ‘‘กาฬกานํเยว จ อธิกคฺคหณสฺส ปฏิกฺขิตฺตตฺตา กาฬกานํ อุปฑฺฒํ โอทาตานํ วา โคจริยานํ วา อุปฑฺฒํ คเหตฺวาปิ กาตุํ วฏฺฏตี’’ติ วทนฺติ, ‘‘อนาปตฺติ พหุตรํ โอทาตานํ พหุตรํ โคจริยานํ อาทิยิตฺวา กโรติ, สุทฺธํ โอทาตานํ สุทฺธํ โคจริยานํ อาทิยิตฺวา กโรตี’’ติ อิมินา ตํ สเมติฯ ‘‘กาฬเก โอทาเต จ ฐเปตฺวา เสสา โคจริเยสุเยว สงฺคหํ คจฺฉนฺตี’’ติ วทนฺติฯ ทฺเว โกฏฺฐาสา กาฬกานนฺติ เอตฺถ ปน ‘‘เอกสฺสปิ กาฬกโลมสฺส อติเรกภาเว นิสฺสคฺคิยํ โหตี’’ติ มาติกาฏฺฐกถายํ (กงฺขา. อฏฺฐ. ทฺเวภาคสิกฺขาปทวณฺณนา) ตฺตํ, ตํ ‘‘ธารยิตฺวา ทฺเว ตุลา อาทาตพฺพา’’ติ วจนโต ตุลาธารณาย น สเมติ ฯ น หิ โลเม คเณตฺวา ตุลาธารณา กรียติ, อถ คเณตฺวาว ธารยิตพฺพํ สิยา, กิํ ตุลาธารณาย, ตสฺมา เอวเมตฺถ อธิปฺปาโย ยุตฺโต สิยา – อจิตฺตกตฺตา สิกฺขาปทสฺส ปุพฺเพ ตุลาย ธารยิตฺวา ฐปิเตสุ เอกมฺปิ โลมํ ตตฺถ ปเตยฺย, นิสฺสคฺคิยนฺติฯ อญฺญถา ทุพฺพิญฺเญยฺยภาวโต ทฺเว ตุลา นาทาตพฺพา, อูนกตราว อาทาตพฺพา สิยุํฯ

ทฺเวภาคสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

4. ฉพฺพสฺสสิกฺขาปทวณฺณนา

[557] ฉพฺพสฺสสิกฺขาปเท ปน ‘‘เยสํ โน สนฺถเต ทารกา อุหทนฺติปิ อุมฺมิหนฺติปิ, เยสํ โน สนฺถตา อุนฺทูเรหิปิ ขชฺชนฺตี’’ติ เอวํ ปาฬิปทานํ สมฺพนฺโธ เวทิตพฺโพฯ หท กรีโสสฺสคฺเค, มิห เสจเนติ ปนิมสฺสตฺถํ สนฺธายาห ‘‘วจฺจมฺปิ ปสฺสาวมฺปิ กโรนฺตี’’ติฯ ปวารณาอุโปสถปาฏิปททิวเสสุ สนฺถตํ กริตฺวา ปุน ฉฏฺเฐ วสฺเส ปริปุณฺเณ ปวารณาอุโปสถปาฏิปททิวเสสุ กโรนฺโต ‘‘ฉพฺพสฺสานิ กโรตี’’ติ วุจฺจติฯ ทุติยทิวสโต ปฏฺฐาย กโรนฺโต ปน อติเรกฉพฺพสฺสานิ กโรติ นามฯ

ฉพฺพสฺสสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

5. นิสีทนสนฺถตสิกฺขาปทวณฺณนา

[565-6] นิสีทนสนฺถตสิกฺขาปเท ปน ปญฺญายิสฺสตีติ สเจ สา กติกา มนาปา ภวิสฺสติ, มนาปตาย ภิกฺขุสงฺโฆ สนฺทิสฺสิสฺสติฯ สเจ อมนาปา, อมนาปตาย สนฺทิสฺสิสฺสตีติ อธิปฺปาโย, อารญฺญกงฺคาทีนิ ตีณิ ปาฬิยํ ปธานงฺควเสน วุตฺตานิ, เสสานิปิ เต สมาทิยิํสุเยวาติ เวทิตพฺพํฯ เตเนวาห ‘‘สนฺถเต จตุตฺถจีวรสญฺญิตายา’’ติฯ อุชฺฌิตฺวาติ วิสฺสชฺเชตฺวาฯ

[567] นิสีทนสนฺถตตฺตา นิวาสนปารุปนกิจฺจํ นตฺถีติ อาห ‘‘สกิํ นิสินฺนญฺเจว นิปนฺนญฺจา’’ติ วิทตฺถิมตฺตนฺติ สุคตวิทตฺถิํ สนฺธาย วทติฯ อิทญฺจ เหฏฺฐิมปริจฺเฉททสฺสนตฺถํ วุตฺตํฯ ‘‘วิตานาทีนํเยว อตฺถาย กรเณ อนาปตฺติวจนโต สเจ นิปชฺชนตฺถาย กโรนฺติ, อาปตฺติเยวา’’ติ ตีสุปิ คณฺฐิปเทสุ วุตฺตํฯ อกปฺปิยตฺตา ปน ‘‘ปริภุญฺชิตุํ น วฏฺฏตี’’ติ วุตฺตํฯ อิทญฺจ นิสีทนสนฺถตํ นาม นิสีทนจีวรเมว, นาญฺญนฺติ วทนฺติฯ นิสีทนสิกฺขาปเทปิ นิสีทนํ นาม สทสํ วุจฺจตีติ จ อฏฺฐกถายญฺจสฺส ‘‘สนฺถตสทิสํ สนฺถริตฺวา เอกสฺมิํ อนฺเต สุคตวิทตฺถิยา วิทตฺถิมตฺเต ปเทเส ทฺวีสุ ฐาเนสุ ผาเลตฺวา ติสฺโส ทสา กรียนฺติ, ตาหิ ทสาหิ สทสํ นาม วุจฺจตี’’ติ (ปาจิ. อฏฺฐ. 531) วจนโต อิธาปิ ‘‘นิสีทนํ นาม สทสํ วุจฺจตี’’ติ จ ‘‘สนฺถเต จตุตฺถจีวรสญฺญิตายา’’ติ จ วจนโต ตํ ยุตฺตํ วิย ทิสฺสติฯ เกจิ ปน ‘‘นิสีทนสนฺถตํ เอฬกโลมานิ สนฺถริตฺวา สนฺถตํ วิย กโรนฺติ, ตํ อวายิมํ อนธิฏฺฐานุปคํ, นิสีทนจีวรํ ปน ฉนฺนํ จีวรานํ อญฺญตเรน กโรติ อธิฏฺฐานุปคํ, ตํ กโรนฺตา จ นนฺตกานิ สนฺถริตฺวา สนฺถตสทิสํ กโรนฺตี’’ติ วทนฺติ, วีมํสิตฺวา ยุตฺตตรํ คเหตพฺพํฯ

นิสีทนสนฺถตสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

6. เอฬกโลมสิกฺขาปทวณฺณนา

[571] เอฬโลมสิกฺขาปเท ปน อาสุมฺภีติ เอตฺถ ‘‘อสุมฺภี’’ติ ปฐนฺติฯ กิลนฺตาติ อิมินา กิลนฺตตาย เต โอนมิตฺวา ปาเตตุํ น สกฺโกนฺตีติ ทสฺเสติฯ อทฺธานมคฺคปฺปฏิปนฺนสฺสาติ อิทํ วตฺถุมตฺตทีปนวเสน ปาฬิยํ วุตฺตํฯ ยตฺถ กตฺถจิ ปน ธมฺเมน ลภิตฺวา คณฺหิตุํ วฏฺฏติเยวฯ ติโยชนปรมนฺติ จ คหิตฏฺฐานโต ติโยชนปฺปมาณํ เทสนฺติ เอวมตฺโถ คเหตพฺโพฯ

[572] สหตฺถาติ กรณตฺเถ นิสฺสกฺกวจนนฺติ อาห ‘‘สหตฺเถนา’’ติฯ อสนฺเต หารเกติ ปาฬิยํ ภิกฺขุโน อนุรูปตาทสฺสนตฺถํ วุตฺตํ, น ปน หารเก วิชฺชมาเน ติโยชนพฺภนฺตเร สหตฺถา หรนฺตสฺส อาปตฺติทสฺสนตฺถํฯ ติโยชนโต พหิ พหิติโยชนนฺติ อาห ‘‘ติโยชนโต พหิ ปาเตตี’’ติฯ เตน หริเตปิ อาปตฺติเยวาติ สอุสฺสาหตฺตา อนาณตฺติยา หฏตฺตา จฯ