อถ ‘‘ปุรารุณา ปสฺสิสฺสามา’’ติ สอุสฺสาหาว คจฺฉนฺติ, นิสฺสยปฏิปฺปสฺสทฺธิเยว น วตฺตพฺพาฯ เอวญฺจ สติ ‘‘สห อรุณุคฺคมนา นิสฺสโย ปฏิปฺปสฺสมฺภตี’’ติ กสฺมา วุตฺตํ? วุจฺจเต – สอุสฺสหตฺตา ปฐมตรํ ปฏิปฺปสฺสทฺธิ น วุตฺตาฯ สติปิ จ อุสฺสาหภาเว เอกโต คมนสฺส อุปจฺฉินฺนตฺตา ‘‘มุหุตฺตํ ฐตฺวา’’ติ เอตฺถ วิย สห อรุณุคฺคมนา ปฏิปฺปสฺสทฺธิเยว วุตฺตาฯ

อนฺโตสีมายํ คามนฺติ อวิปฺปวาสสีมาสมฺมุติยา ปจฺฉา ปติฏฺฐาปิตคามํ สนฺธาย วทติ คามํ อนฺโต กตฺวา อวิปฺปวาสสีมาสมฺมุติยา อภาวโตฯ เนว จีวรานิ นิสฺสคฺคิยานิ โหนฺตีติ อวิปฺปวาสสีมาภาวโต วุตฺตํ, น นิสฺสโย ปฏิปฺปสฺสมฺภตีติ สอุสฺสาหภาวโตฯ อนฺตรามคฺเคเยว จ เนสํ อรุณํ อุคฺคจฺฉตีติ ธมฺมํ สุตฺวา อาคจฺฉนฺตานํ อรุณํ อุคฺคจฺฉติฯ อสฺสติยา คจฺฉตีติ อสฺสติยา อตฺตโน จีวรํ อปจฺจุทฺธริตฺวา เถรสฺส จีวรํ อปจฺจุทฺธราเปตฺวา คจฺฉติฯ เอวํ คเต ตสฺมิํ ปจฺฉา เถเรน สริตฺวา ปฏิปชฺชิตพฺพวิธิํ ทสฺเสติ ‘‘อตฺตโน จีวรํ ปจฺจุทฺธริตฺวา ทหรสฺส จีวรํ วิสฺสาเสน คเหตฺวา ฐเปตพฺพ’’นฺติฯ คนฺตฺวา วตฺตพฺโพติ อาคตกิจฺจํ นิฏฺฐเปตฺวา วิหารํ คเตน ปฏิปชฺชิตพฺพวิธิํ ทสฺเสติฯ อนธิฏฺฐิตจีวรตา, อนตฺถตกถินตา, อลทฺธสมฺมุติตา, รตฺติวิปฺปวาโสติ อิมาเนตฺถ จตฺตาริ องฺคานิฯ

อุโทสิตสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

3. ตติยกถินสิกฺขาปทวณฺณนา

[497-499] ตติเย ปาฬิยํ จีวรปจฺจาสา นิกฺขิปิตุนฺติ เอตฺถ จีวรปจฺจาสาย สติยา นิกฺขิปิตุนฺติ เอวมตฺโถ คเหตพฺโพฯ ภณฺฑิกาพทฺธานิ ภณฺฑิกพทฺธานีติปิ ปฐนฺติ, ภณฺฑิกํ กตฺวา พทฺธานีติ อตฺโถฯ นิฏฺฐิตจีวรสฺมิํ ภิกฺขุนาติ เอตฺถ ปุริมสิกฺขาปเท วิย สามิวเสเนว กรณวจนสฺส อตฺโถ เวทิตพฺโพฯ

[500] อนตฺถเต กถิเน จีวรมาเส ภิกฺขุโน อุปฺปนฺนจีวรํ อนธิฏฺฐิตํ อวิกปฺปิตํ ตสฺมิํ มาเส ฐเปตุํ วฏฺฏตีติ อาห ‘‘เอกํ ปจฺฉิมกตฺติกมาสํ ฐเปตฺวา’’ติฯ

เกจิ ปน ‘‘กาเลปิ อาทิสฺส ทินฺนํ, เอตํ อกาลจีวรนฺติ วจนโต อนตฺถเต กถิเน ปจฺฉิมกตฺติกมาสสงฺขาเต จีวรมาเส อุปฺปนฺนจีวรสฺสปิ ปจฺจาสาจีวเร อสติ ทสาหปริหาโรเยว, ตโต ปรํ ฐเปตุํ น วฏฺฏตี’’ติ วทนฺติ, ตํ อฏฺฐกถาย น สเมติฯ ตถา หิ อจฺเจกจีวรสิกฺขาปทฏฺฐกถายํ (ปารา. อฏฺฐ. 2.646-649 อาทโย) ‘‘ปวารณมาสสฺส ชุณฺหปกฺขปญฺจมิยํ อุปฺปนฺนสฺส อจฺเจกจีวรสฺส อนตฺถเต กถิเน เอกาทสทิวสาธิโก มาโส, อตฺถเต กถิเน เอกาทสทิวสาธิกา ปญฺจ มาสา ปริหาโร’’ติ วุตฺตํฯ ตเมว จ ปริหารํ สนฺธาย ‘‘ฉฏฺฐิโต ปฏฺฐาย ปน อุปฺปนฺนํ อนจฺเจกจีวรมฺปิ ปจฺจุทฺธริตฺวา ฐปิตจีวรมฺปิ เอตํ ปริหารํ ลภติเยวา’’ติ (ปารา. อฏฺฐ. 2.646-649) วุตฺตํฯ ตสฺมา จีวรมาเส ทสาหโต ปรมฺปิ อนธิฏฺฐิตํ อวิกปฺปิตมฺปิ ฐเปตุํ วฏฺฏติฯ

ยทิ เอวํ ‘‘กาเลปิ อาทิสฺส ทินฺนํ, เอตํ อกาลจีวร’’นฺติ อิทํ กสฺมา วุตฺตนฺติ เจ? อกาลจีวรสามญฺญโต อตฺถุทฺธารวเสน วุตฺตํ ปฐมานิยเต โสตสฺส รโห วิยฯ เอกาทสมาเส สตฺตมาเส จ อุปฺปนฺนญฺหิ จีวรํ วุตฺถวสฺเสหิ เสเสหิ จ สมฺมุขีภูเตหิ ภาเชตุํ ลพฺภตีติ อกาลจีวรํ นาม ชาตํฯ กาเล ปน ‘‘สงฺฆสฺส อิทํ อกาลจีวรํ ทมฺมี’’ติ อนุทฺทิสิตฺวา ‘‘สงฺฆสฺส ทมฺมี’’ติ ทินฺนํ วุตฺถวสฺเสหิเยว ภาเชตพฺพํ, น อญฺเญหีติ กาลจีวรนฺติ วุจฺจติฯ อาทิสฺส ทินฺนํ ปน สมฺมุขีภูเตหิ สพฺเพหิเยว ภาเชตพฺพนฺติ อกาลจีวรํ, ตสฺมา กาเลปิ อาทิสฺส ทินฺนสฺส วุตฺถวสฺเสหิ เสเสหิ จ สมฺปตฺเตหิ ภาชนียตฺตา อกาลจีวรสามญฺญโต ‘‘กาเลปิ อาทิสฺส ทินฺนํ, เอตํ อกาลจีวร’’นฺติ อตฺถุทฺธารวเสน วุตฺตํฯ ยทิ เอวํ ‘‘เอกปุคฺคลสฺส วา อิทํ ตุยฺหํ ทมฺมีติ ทินฺน’’นฺติ กสฺมา วุตฺตํฯ น หิ ปุคฺคลสฺส อาทิสฺส ทินฺนํ เกนจิ ภาชนียํ โหตีติ? นายํ วิโรโธ อาทิสฺส วจนสามญฺญโต ลพฺภมานมตฺถํ ทสฺเสตุํ ตถา วุตฺตตฺตาฯ

เอวํ ปน อวตฺวาติ ‘‘ตโต เจ อุตฺตริ’’นฺติ อิมสฺส ‘‘มาสปรมโต อุตฺตริ’’นฺติ ปทภาชนํ อวตฺวาฯ ตาว อุปฺปนฺนํ ปจฺจาสาจีวรนฺติ ปจฺจตฺตวจนํ ‘‘อตฺตโน คติกํ กโรตี’’ติ กรณกิริยาย กตฺตุภาวโตฯ อนฺตรา อุปฺปนฺนญฺหิ ปจฺจาสาจีวรํ มาสปรมํ มูลจีวรํ ฐเปตุํ อทตฺวา อตฺตโน ทสาหปรมตาย เอว ปริจฺฉินฺทตีติ อตฺตโน คติกํ กโรติฯ ตโต อุทฺธํ มูลจีวรนฺติ เอตฺถ ปน มูลจีวรนฺติ ปจฺจตฺตวจนํฯ

วีสติมทิวสโต อุทฺธญฺหิ อุปฺปนฺนํ ปจฺจาสาจีวรํ ทสาหปรมํ คนฺตุํ อทตฺวา มูลจีวรํ อตฺตนา สทฺธิํ กรณสมฺพนฺธตามตฺเตน สกกาลวเสน ปริจฺฉินฺทตีติ อตฺตโน คติกํ กโรติฯ ปจฺจาสาจีวเร ปน ลภิตฺวา วิสุํ ฐเปนฺตสฺส ทสาหํ อนติกฺกนฺเต นตฺถิ ตปฺปจฺจยา อาปตฺติฯ ปาฬิยํ ทสาหา กาเรตพฺพนฺติ เอตฺถ ทสาหาติ กรณตฺเถ นิสฺสกฺกวจนํ, ทสาเหนาติ อตฺโถฯ ปญฺจาหุปฺปนฺเนติอาทิํ รสฺสํ กตฺวาปิ ปฐนฺติฯ เอกวีเส อุปฺปนฺเน…เป.… นวาหา กาเรตพฺพนฺติอาทิ ปจฺจาสาจีวรสฺส อุปฺปนฺนทิวสํ ฐเปตฺวา วุตฺตํฯ

อญฺญํ ปจฺจาสาจีวรํ…เป.… กาเรตพฺพนฺติ อิทํ สติยา เอว ปจฺจาสาย วุตฺตนฺติ เวทิตพฺพํฯ สเจ ปน ‘‘อิโต ปฏฺฐาย จีวรํ น ลภิสฺสามี’’ติ ปจฺจาสา อุปจฺฉินฺนา, มูลจีวรมฺปิ ทสาหํ เจ สมฺปตฺตํ, ตทเหว อธิฏฺฐาตพฺพํฯ ปจฺจาสาจีวรมฺปิ ปริกฺขารโจฬํ อธิฏฺฐาตพฺพนฺติ ปฐมตรํ อุปฺปนฺนํ วิสภาคปจฺจาสาจีวรํ สนฺธาย วทติฯ อญฺญมญฺญนฺติ อญฺญํ อญฺญํ, อยเมว วา ปาโฐฯ องฺคํ ปเนตฺถ ปฐมกถิเน วุตฺตสทิสเมวฯ เกวลญฺหิ ตตฺถ ทสาหาติกฺกโม, อิธ มาสาติกฺกโมติ อยํ วิเสโสฯ

ตติยกถินสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

4. ปุราณจีวรสิกฺขาปทวณฺณนา

[503] จตุตฺเถ ภตฺตวิสฺสคฺคนฺติ ปาฬิปทสฺส ภตฺตกิจฺจนฺติ อตฺโถ เวทิตพฺโพ, ‘‘ภตฺตสํวิธาน’’นฺติปิ เกจิฯ ตตฺถ นาม ตฺวนฺติ อิมสฺสปิ โส นาม ตฺวนฺติ อตฺโถ เวทิตพฺโพ, ‘‘ตาย นาม ตฺว’’นฺติ เกจิฯ

[505] ปิตา จ มาตา จ ปิตโร, ปิตูนํ ปิตโร ปิตามหา, เตสํเยว ยุโค ปิตามหยุโค, ตสฺมา ยาว สตฺตมา ปิตามหยุคา ปิตามหทฺวนฺทาติ เอวเมตฺถ อตฺโถ ทฏฺฐพฺโพฯ เอวญฺหิ ปิตามหคฺคหเณเนว มาตามโหปิ คหิโตติฯ ‘‘ยาว สตฺตมา ปิตามหยุคา’’ติ วจนโต เหฏฺฐา จ อุทฺธญฺจ อฏฺฐมยุโค ญาติ นาม น โหติฯ เทสนามุขเมว เจตนฺติ ปิตามหยุคาติ ปิตามห-คฺคหณํ เทสนามุขํ ปิตามหีมาตามหีอาทีนมฺปิ อธิปฺเปตตฺตาฯ ปิตุ มาตา ปิตามหีฯ