‘‘ตุยฺหํ คณฺหาหี’’ติ วุตฺเต ‘‘มยฺหํ คณฺหามี’’ติ วทติ, สุทินฺนํ สุคฺคหิตญฺจาติ เอตฺถ ‘‘ยถา ปรโต ‘ตว สนฺตกํ กโรหี’ติ วุตฺเต ทุทฺทินฺนมฺปิ ‘สาธุ, ภนฺเต, มยฺหํ คณฺหามี’ติ วจเนน ‘สุคฺคหิตํ โหตี’ติ วุตฺตํ, เอวมิธาปิ ‘ตุยฺหํ คณฺหาหี’ติ วุตฺเต สุทินฺนตฺตา ‘มยฺหํ คณฺหามี’ติ อวุตฺเตปิ ‘สุทินฺนเมวา’’’ติ วทนฺติฯ ‘‘คณฺหาหีติ จ อาณตฺติยา คหณสฺส ตปฺปฏิพทฺธตากรณวเสน ปวตฺตตฺตา ตทา คณฺหามีติ จิตฺเต อนุปฺปาทิเต ปจฺฉา คเหตุํ น ลภตี’’ติ วทนฺติฯ

ตํ น ยุชฺชตีติ วินยกมฺมสฺส กรณวเสน คเหตฺวา ทินฺนตฺตา วุตฺตํฯ สเจ ปน ปโร สจฺจโตเยว วิสฺสาสํ คณฺหาติ, ปุน เกนจิ การเณน เตน ทินฺนํ ตสฺส น วฏฺฏตีติ นตฺถิฯ นิสฺสคฺคิยํ ปน จีวรํ ชานิตฺวา วา อชานิตฺวา วา คณฺหนฺตํ ‘‘มา คณฺหาหี’’ติ นิวารณตฺถํ วุตฺตํฯ กายวาจาหิ กตฺตพฺพอธิฏฺฐานวิกปฺปนานํ อกตตฺตา โหตีติ อาห ‘‘กายวาจาโต สมุฏฺฐาตี’’ติฯ จีวรสฺส อตฺตโน สนฺตกตา, ชาติปฺปมาณยุตฺตตา, ฉินฺนปลิโพธภาโว, อติเรกจีวรตา, ทสาหาติกฺกโมติ อิมาเนตฺถ ปญฺจ องฺคานิฯ

ปฐมกถินสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

2. อุโทสิตสิกฺขาปทวณฺณนา

[471-473] ทุติเย อถานนฺทตฺเถโร กถํ โอกาสํ ปฏิลภติ, กิํ กโรนฺโต จ อาหิณฺฑตีติ อาห ‘‘เถโร กิรา’’ติอาทิฯ อวิปฺปวาเสติ นิมิตฺตตฺเถ ภุมฺมํ, อวิปฺปวาสตฺถนฺติ อตฺโถ, วิปฺปวาสปจฺจยา ยา อาปตฺติ, ตทภาวตฺถนฺติ วุตฺตํ โหติฯ

[475-476] เอวํ ฉินฺนปลิโพโธติ เอวํ อิเมหิ จีวรนิฏฺฐานกถินุพฺภาเรหิ ฉินฺนปลิโพโธฯ อธิฏฺฐิเตสูติ ติจีวราธิฏฺฐานนเยน อธิฏฺฐิเตสุฯ ติจีวเรน วิปฺปวุตฺโถ โหตีติ ‘‘รุกฺโข ฉินฺโน, ปโฏ ทฑฺโฒ’’ติอาทีสุ วิย อวยเวปิ สมุทายโวหาโร ลพฺภตีติ วุตฺตํฯ

[477-478] ปริขาย วา ปริกฺขิตฺโตติ อิมินา จ สมนฺตา นทีตฬากาทิอุทเกน ปริกฺขิตฺโตปิ ปริกฺขิตฺโตเยวาติ ทสฺเสติฯ เอตฺตาวตาติ ‘‘ปริกฺขิตฺโต’’ติ อิมินา วจเนนฯ

อากาเส อรุณํ อุฏฺฐาเปตีติ ฆรสฺส อุปริ อากาเส อฑฺฒเตยฺยรตนปฺปมาณํ อติกฺกมิตฺวา อรุณํ อุฏฺฐาเปติฯ ฆรํ นิเวสนุโทสิตาทิลกฺขณเมว, น ปน ปาฏิเยกฺกํ ฆรํ นาม อตฺถีติ อาห ‘‘เอตฺถ จา’’ติอาทิฯ

[479] ปาฬิยํ วุตฺตนเยน ‘‘สภาเย’’ติ อวตฺวา ‘‘สภาย’’นฺติ ปจฺจตฺตวจนํ สภาย-สทฺทสฺส นปุํสกลิงฺคตาวิภาวนตฺถํ วุตฺตํฯ สภา-สทฺทปริยาโยปิ หิ สภาย-สทฺโท นปุํสกลิงฺคยุตฺโต อิธ วุตฺโตติ อิมมตฺถํ ทสฺเสนฺโต ‘‘ลิงฺคพฺยตฺตเยน สภา วุตฺตา’’ติ อาหฯ จีวรหตฺถปาเส วสิตพฺพํ นตฺถีติ จีวรหตฺถปาเสเยว วสิตพฺพนฺติ นตฺถิฯ ยํ ตสฺสา…เป.… น วิชหิตพฺพนฺติ เอตฺถ ตสฺสา วีถิยา สมฺมุขฏฺฐาเน สภายทฺวารานํ คหเณเนว ตตฺถ สพฺพานิปิ เคหานิ สา จ อนฺตรวีถิ คหิตาเยว โหติฯ อติหริตฺวา ฆเร นิกฺขิปตีติ ตํ วีถิํ มุญฺจิตฺวา ฐิเต อญฺญสฺมิํ ฆเร นิกฺขิปติฯ ปุรโต วา ปจฺฉโต วา หตฺถปาเสติ ฆรสฺส หตฺถปาสํ สนฺธาย วทติฯ

นิเวสนาทีสุ ปริกฺขิตฺตตาย เอกูปจารตา, อปริกฺขิตฺตตาย นานูปจารตา จ เวทิตพฺพาติ ทสฺเสนฺโต ‘‘เอเตเนวุปาเยนา’’ติอาทิมาหฯ นิเวสนาทีนิ คามโต พหิ สนฺนิวิฏฺฐานิ คหิตานีติ เวทิตพฺพํฯ อนฺโตคาเม ฐิตานญฺหิ คามคฺคหเณน คหิตตฺตา คามปริหาโรเยวาติฯ สพฺพตฺถาปีติ คามาทีสุ อชฺโฌกาสปริยนฺเตสุ ปนฺนรสสุฯ ปริกฺเขปาทิวเสนาติ เอตฺถ อาทิ-สทฺเทน อปริกฺเขปสฺเสว คหณํ เวทิตพฺพํ, น เอกกุลาทีนมฺปิฯ

[480-487] โอวรโก นาม คพฺภสฺส อพฺภนฺตเร อญฺโญ คพฺโภติปิ วทนฺติฯ มุณฺฑจฺฉทนปาสาโทติ จนฺทิกงฺคณยุตฺโต ปาสาโทฯ

[489] สตฺโถติ ชงฺฆสตฺโถ สกฏสตฺโถ วาฯ ปริยาทิยิตฺวาติ วินิวิชฺฌิตฺวาฯ วุตฺตเมวตฺถํ วิภาเวติ ‘‘อนฺโตปวิฏฺเฐน…เป.… ฐิโต โหตี’’ติฯ ตตฺถ อนฺโตปวิฏฺเฐนาติ คามสฺส นทิยา วา อนฺโตปวิฏฺเฐนฯ นทีปริหาโร จ ลพฺภตีติ เอตฺถ ‘‘วิสุํ นทีปริหารสฺส อวุตฺตตฺตา คามาทีหิ อญฺญตฺถ วิย จีวรหตฺถปาโสเยว นทีปริหาโร’’ติ ตีสุปิ คณฺฐิปเทสุ วุตฺตํฯ วิหารสีมนฺติ อวิปฺปวาสสีมํ สนฺธายาหฯ วิหารํ คนฺตฺวา วสิตพฺพนฺติ อนฺโตสีมาย ยตฺถ กตฺถจิ วสิตพฺพํฯ

สตฺถสมีเปเยวาติ อิทํ ยถาวุตฺตอพฺภนฺตรปริจฺเฉทวเสน วุตฺตํฯ ปาฬิยํ นานากุลสฺส สตฺโถ โหติ, สตฺเถ จีวรํ นิกฺขิปิตฺวา หตฺถปาสา น วิชหิตพฺพนฺติ เอตฺถ หตฺถปาโส นาม สตฺถสฺส หตฺถปาโสติ เวทิตพฺพํฯ

[490] เอกกุลสฺส เขตฺเตติ อปริกฺขิตฺตํ สนฺธาย วทติฯ ยสฺมา ‘‘นานากุลสฺส ปริกฺขิตฺเต เขตฺเต จีวรํ นิกฺขิปิตฺวา เขตฺตทฺวารมูเล วา ตสฺส หตฺถปาเส วา วตฺถพฺพ’’นฺติ วุตฺตํ, ตสฺมา ทฺวารมูลโต อญฺญตฺถ อนฺโตเขตฺเตปิ วสนฺเตน จีวรํ หตฺถปาเส กตฺวาเยว วสิตพฺพํฯ

[491-494] ‘‘วิหาโร นาม สปริกฺขิตฺโต วา อปริกฺขิตฺโต วา สกโล อาวาโส’’ติ วทนฺติฯ ยสฺมิํ วิหาเรติ เอตฺถ ปน เอกํ เคหเมว วุตฺตํฯ เอกกุลนานากุลสนฺตกตา เจตฺถ การาปกานํ วเสน เวทิตพฺพาฯ ฉายาย ผุฏฺโฐกาสสฺส อนฺโต เอวาติ ยทา มหาวีถิยํ อุชุกเมว คจฺฉนฺตํ สูริยมณฺฑลํ มชฺฌนฺหิกํ ปาปุณาติ, ตทา ยํ โอกาสํ ฉายา ผรติ, ตํ สนฺธาย วุตฺตํฯ อคมนปเถติ ยํ ตทเหว คนฺตฺวา ปุน อาคนฺตุํ สกฺกา น โหติ, ตาทิสํ สนฺธาย วุตฺตํฯ

[495] นทิํ โอตรตีติ หตฺถปาสํ มุญฺจิตฺวา โอตรติฯ น อาปชฺชตีติ ปริโภคปจฺจยา ทุกฺกฏํ นาปชฺชติฯ เตนาห ‘‘โส หี’’ติอาทิฯ อปริโภคารหตฺตาติ อิมินาว นิสฺสคฺคิยจีวรํ อนิสฺสชฺเชตฺวา ปริภุญฺชนฺตสฺส ทุกฺกฏํ อจิตฺตกนฺติ สิทฺธํฯ เอกํ ปารุปิตฺวา เอกํ อํสกูเฏ ฐเปตฺวา คนฺตพฺพนฺติ อิทํ พหูนํ สญฺจารฏฺฐาเน เอวํ อกตฺวา คมนํ น สารุปฺปนฺติ กตฺวา วุตฺตํฯ พหิคาเม ฐเปตฺวา…เป.… วินยกมฺมํ กาตพฺพนฺติ วุตฺตตฺตา อธิฏฺฐาเน วิย ปรมฺมุขา ฐิตมฺปิ นิสฺสคฺคิยํ จีวรํ นิสฺสชฺชิตุํ นิสฺสฏฺฐจีวรญฺจ ทาตุํ วฏฺฏตีติ เวทิตพฺพํฯ

คมเน สอุสฺสาหตฺตา ‘‘นิสฺสโย ปน น ปฏิปฺปสฺสมฺภตี’’ติ วุตฺตํฯ มุหุตฺตํ สยิตฺวา…เป.… นิสฺสโย จ ปฏิปฺปสฺสมฺภตีติ เอตฺถ ‘‘อุสฺสาเห อปริจฺจตฺเตปิ คมนสฺส อุปจฺฉินฺนตฺตา ปุน อุฏฺฐาย สอุสฺสาหํ คจฺฉนฺตานมฺปิ อนฺตรา อรุเณ อุฏฺฐิเต นิสฺสโย ปฏิปฺปสฺสมฺภติเยวา’’ติ วทนฺติฯ ปรโต มุหุตฺตํ ฐตฺวาติ เอตฺถาปิ เอเสว นโยฯ อญฺญมญฺญสฺส วจนํ อคฺคเหตฺวา คตาติ เอตฺถ สเจ เอวํ คจฺฉนฺตา ‘‘ปุรารุณา อญฺญมญฺญํ ปสฺสิสฺสามา’’ติ อุสฺสาหํ วินาว คตา โหนฺติ, อรุณุคฺคมเน นิสฺสยปฏิปฺปสฺสทฺธิ น วตฺตพฺพา ปฐมตรํเยว ปฏิปฺปสฺสมฺภนโตฯ

อถ ‘‘ปุรารุณา ปสฺสิสฺสามา’’ติ สอุสฺสาหาว คจฺฉนฺติ, นิสฺสยปฏิปฺปสฺสทฺธิเยว น วตฺตพฺพาฯ เอวญฺจ สติ ‘‘สห อรุณุคฺคมนา นิสฺสโย ปฏิปฺปสฺสมฺภตี’’ติ กสฺมา วุตฺตํ? วุจฺจเต – สอุสฺสหตฺตา ปฐมตรํ ปฏิปฺปสฺสทฺธิ น วุตฺตาฯ สติปิ จ อุสฺสาหภาเว เอกโต คมนสฺส อุปจฺฉินฺนตฺตา ‘‘มุหุตฺตํ ฐตฺวา’’ติ เอตฺถ วิย สห อรุณุคฺคมนา ปฏิปฺปสฺสทฺธิเยว วุตฺตาฯ

อนฺโตสีมายํ คามนฺติ อวิปฺปวาสสีมาสมฺมุติยา ปจฺฉา ปติฏฺฐาปิตคามํ สนฺธาย วทติ คามํ อนฺโต กตฺวา อวิปฺปวาสสีมาสมฺมุติยา อภาวโตฯ เนว จีวรานิ นิสฺสคฺคิยานิ โหนฺตีติ อวิปฺปวาสสีมาภาวโต วุตฺตํ, น นิสฺสโย ปฏิปฺปสฺสมฺภตีติ สอุสฺสาหภาวโตฯ อนฺตรามคฺเคเยว จ เนสํ อรุณํ อุคฺคจฺฉตีติ ธมฺมํ สุตฺวา อาคจฺฉนฺตานํ อรุณํ อุคฺคจฺฉติฯ อสฺสติยา คจฺฉตีติ อสฺสติยา อตฺตโน จีวรํ อปจฺจุทฺธริตฺวา เถรสฺส จีวรํ อปจฺจุทฺธราเปตฺวา คจฺฉติฯ เอวํ คเต ตสฺมิํ ปจฺฉา เถเรน สริตฺวา ปฏิปชฺชิตพฺพวิธิํ ทสฺเสติ ‘‘อตฺตโน จีวรํ ปจฺจุทฺธริตฺวา ทหรสฺส จีวรํ วิสฺสาเสน คเหตฺวา ฐเปตพฺพ’’นฺติฯ คนฺตฺวา วตฺตพฺโพติ อาคตกิจฺจํ นิฏฺฐเปตฺวา วิหารํ คเตน ปฏิปชฺชิตพฺพวิธิํ ทสฺเสติฯ อนธิฏฺฐิตจีวรตา, อนตฺถตกถินตา, อลทฺธสมฺมุติตา, รตฺติวิปฺปวาโสติ อิมาเนตฺถ จตฺตาริ องฺคานิฯ

อุโทสิตสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

3. ตติยกถินสิกฺขาปทวณฺณนา

[497-499] ตติเย ปาฬิยํ จีวรปจฺจาสา นิกฺขิปิตุนฺติ เอตฺถ จีวรปจฺจาสาย สติยา นิกฺขิปิตุนฺติ เอวมตฺโถ คเหตพฺโพฯ ภณฺฑิกาพทฺธานิ ภณฺฑิกพทฺธานีติปิ ปฐนฺติ, ภณฺฑิกํ กตฺวา พทฺธานีติ อตฺโถฯ นิฏฺฐิตจีวรสฺมิํ ภิกฺขุนาติ เอตฺถ ปุริมสิกฺขาปเท วิย สามิวเสเนว กรณวจนสฺส อตฺโถ เวทิตพฺโพฯ

[500] อนตฺถเต กถิเน จีวรมาเส ภิกฺขุโน อุปฺปนฺนจีวรํ อนธิฏฺฐิตํ อวิกปฺปิตํ ตสฺมิํ มาเส ฐเปตุํ วฏฺฏตีติ อาห ‘‘เอกํ ปจฺฉิมกตฺติกมาสํ ฐเปตฺวา’’ติฯ