เอวมกาสินฺติ อตฺตโน นิคูหิตพฺพมฺปิ คุณํ ปกาเสนฺโต เอวํ วิย อิทฺธิปาฏิหาริยํ อกาสิํฯ รกฺเขยฺยาสิ มนฺติ ‘‘มา มํ อญฺเญปิ เอวํ ชานนฺตู’’ติ อตฺตโน คุณํ อชานาเปตุกาโม วทติฯ

[446-451] มาตุคามสฺส เมถุนํ ธมฺมํ ปฏิเสวนฺโตติ เอตฺถ ‘‘มคฺเค’’ติ ปาฐเสโส ทฏฺฐพฺโพติ อาห ‘‘มาตุคามสฺส มคฺเค’’ติฯ รโห นิสชฺชสฺสาทสฺส อสติปิ เมถุนราคภาเว ตปฺปฏิพทฺธกิเลสตฺตา วุตฺตํ ‘‘เมถุนธมฺมสนฺนิสฺสิตกิเลโส วุจฺจตี’’ติ, เตเนว สนฺนิสฺสิตคฺคหณํ กตํฯ ตํ สนฺธาย อคเตปิ อสุทฺธจิตฺเตน คตตฺตา ‘‘อสฺสาเท อุปฺปนฺเน ปาจิตฺติย’’นฺติ วุตฺตํฯ รหสฺสาโท อุปฺปชฺชติ อนาปตฺตีติ สุทฺธจิตฺเตน คนฺตฺวา นิสินฺนตฺตา จิตฺตุปฺปาทมตฺเตเนตฺถ อาปตฺติ น โหตีติ วุตฺตํฯ อยํ ธมฺโม อนิยโตติ เอตฺถ ติณฺณํ อาปตฺตีนํ ยํ อาปตฺติํ วา วตฺถุํ วา ปฏิชานาติ, ตสฺส วเสน กาเรตพฺพตาย อนิยโตติ อยมตฺโถ ปากโฏเยวาติ น วุตฺโตฯ ยํ อาปตฺติํ ปฏิชานาติ, ตสฺสา วเสเนตฺถ องฺคเภโท เวทิตพฺโพฯ

ปฐมอนิยตสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

2. ทุติยอนิยตสิกฺขาปทวณฺณนา

[452] ‘‘เอโก’’ติ วุตฺตตฺตา ‘‘นิสชฺชํ กปฺเปตุํ ปฏิกฺขิตฺต’’นฺติ อิมินา สมฺพนฺโธ น ฆฏตีติ อาห ‘‘ยํ เอโก…เป.… สมฺพนฺโธ เวทิตพฺโพ’’ติฯ เอตํ ปจฺจตฺตวจนนฺติ ‘‘เอโก’’ติ อิทํ ปจฺจตฺตวจนํฯ

[453] พหิ ปริกฺขิตฺตนฺติ พหิ ปาการาทินา ปริกฺขิตฺตํฯ ปริเวณงฺคณนฺติ ปริเวณมาฬกํ สนฺธาย วุตฺตํฯ อิตฺถีปิ ปุริโสปีติ เอตฺถ ปฐเม กสฺมา อิตฺถิสตมฺปิ อนาปตฺติํ น กโรติ, อิธ เอกาปิ กสฺมา อนาปตฺติํ กโรตีติ? วุจฺจเต – ปฐมสิกฺขาปทํ ‘‘สกฺกา โหติ เมถุนํ ธมฺมํ ปฏิเสวิตุ’’นฺติ วุตฺตตฺตา เมถุนธมฺมวเสน อาคตํ, น จ เมถุนสฺส มาตุคาโม ทุติโย โหติฯ อิตฺถิโย หิ อญฺญมญฺญิสฺสา วชฺชํ ปฏิจฺฉาเทนฺติ, เตเนว เวสาลิยํ มหาวเน ทฺวารํ วิวริตฺวา นิปนฺเน ภิกฺขุมฺหิ สมฺพหุลา อิตฺถิโย ยาวทตฺถํ กตฺวา ปกฺกมิํสุ, ตสฺมา ตตฺถ ‘‘อิตฺถิสตมฺปิ อนาปตฺติํ น กโรตี’’ติ วุตฺตํฯ

อิทํ ปน สิกฺขาปทํ ทุฏฺฐุลฺลวาจาวเสน อาคตํ ‘‘อลญฺจ โข โหติ มาตุคามํ ทุฏฺฐุลฺลาหิ วาจาหิ โอภาสิตุ’’นฺติ วุตฺตตฺตาฯ ทุฏฺฐุลฺลวาจญฺจ สุตฺวา มาตุคาโมปิ น ปฏิจฺฉาเทติฯ เตเนว ทุฏฺฐุลฺลวาจาสิกฺขาปเท ยา ตา อิตฺถิโย หิริมนา, ตา นิกฺขมิตฺวา ภิกฺขู อุชฺฌาเปสุํ, ตสฺมา อิธ ‘‘อิตฺถีปิ อนาปตฺติํ กโรตี’’ติ วุตฺตํฯ อิธ อปฺปฏิจฺฉนฺนตฺตา อิตฺถีปิ อนาปตฺติํ กโรติ, ตตฺถ ปฏิจฺฉนฺนตฺตา อิตฺถิสตมฺปิ อนาปตฺติํ น กโรตีติ จ วทนฺติฯ

กายสํสคฺควเสน อนนฺโธ วุตฺโต, ทุฏฺฐุลฺลวาจาวเสน อพธิโรฯ อนฺโตทฺวาทสหตฺเถ โอกาเสติ โสตสฺส รหาภาโว วุตฺโต, เอเตน ‘‘โสตสฺส รโห ทฺวาทสหตฺเถน ปริจฺฉินฺทิตพฺโพ’’ติ ทสฺเสติ ฯ ตสฺมา ทฺวาทสหตฺถโต พหิ นิสินฺโน อนาปตฺติํ น กโรติ สติปิ จกฺขุสฺส รหาภาเว โสตสฺส รหสพฺภาวโตฯ อิมสฺมิญฺหิ สิกฺขาปเท อปฺปฏิจฺฉนฺนตฺตา โสตสฺส รโหเยว อธิปฺเปโตฯ ปาฬิยํ ปน ‘‘จกฺขุสฺส รโห’’ติ อตฺถุทฺธารวเสน วุตฺตํฯ เกนจิ ปน ‘‘ทฺเวปิ รหา อิธ อธิปฺเปตา’’ติ วุตฺตํ, ตํ น คเหตพฺพํฯ น หิ อปฺปฏิจฺฉนฺเน โอกาเส จกฺขุสฺส รโห สมฺภวติ ทฺวาทสหตฺถโต พหิ ทสฺสนวิสเย ทูรตเร นิสินฺนสฺสปิ ทฏฺฐุํ สกฺกุเณยฺยภาวโตฯ นิทฺทายนฺโตปีติ อิมินา ‘‘นิปชฺชิตฺวา นิทฺทายนฺโตปิ คหิโตเยวา’’ติ ตีสุปิ คณฺฐิปเทสุ วุตฺตํฯ ‘‘นิปชฺชิตฺวา นิทฺทายนฺเตปิ สติปิ จกฺขุสฺส รเห อพธิรตฺตา โสตสฺส รโห นตฺถี’’ติ คณฺฐิปทการานํ อธิปฺปาโยฯ ยถา ปน นิปชฺชิตฺวา นิทฺทายนฺโต อนฺโธ วิย กิญฺจิ น ปสฺสตีติ จกฺขุสฺส รโห สมฺภวติ, ตถา พธิโร วิย กิญฺจิ สทฺทํ น สุณาตีติ โสตสฺส รโหปิ สมฺภวตีติ สกฺกา วตฺตุํฯ อฏฺฐกถายญฺจ ฐิโต วา นิสินฺโน วาติ เอตฺตกเมว วุตฺตํ, ปฐมสิกฺขาปเท วิย ‘‘นิปชฺชิตฺวา นิทฺทายนฺโตปิ อนาปตฺติํ น กโรตี’’ติ อิทํ ปน น วุตฺตํ, ตสฺมา วีมํสิตฺวา ยถา น วิรุชฺฌติ, ตถา คเหตพฺพํฯ

โสตสฺส รหสฺเสว อิธาธิปฺเปตตฺตา ‘‘พธิโร ปน จกฺขุมาปี’’ติ วุตฺตํฯ อนฺธสฺส อปฺปฏิจฺฉนฺนมฺปิ ปฏิจฺฉนฺนปกฺขํ ภชตีติ ปฐมสิกฺขาปทสฺส วิสยตฺตา วุตฺตํ ‘‘อนฺโธ วา อพธิโรปิ น กโรตี’’ติฯ ยเถว หิ ตตฺถ อปิหิตกวาฏสฺส คพฺภสฺส อนฺโต สมีเปปิ ฐิโต อนฺโธ อนาปตฺติํ น กโรติ, เอวมยมฺปีติ ทฏฺฐพฺพํฯ อุภยตฺถาปีติ ทฺวีสุปิ อนิยเตสุฯ ยสฺมา ทฺวีหิ สิกฺขาปเทหิ อุทายิตฺเถรํ อารพฺภ วิสุํ ปญฺญตฺตา กาจิ อาปตฺติ นาม นตฺถิ, ตสฺมา ตสฺส ตสฺส สิกฺขาปทสฺส อาทิกมฺมิเก สนฺธาย อาทิกมฺมิกานํ อนาปตฺติ วุตฺตาฯ

อุปนนฺทตฺเถราทโย หิ รโห นิสชฺชาทีนํ อาทิกมฺมิกาฯ ภควตา ปน ปฐมํ ปญฺญตฺตสิกฺขาปทานิเยว คเหตฺวา อุปนนฺทวตฺถุสฺมิํ อนิยตกฺกโม ทสฺสิโตฯ ยทิ อิเมหิ สิกฺขาปเทหิ วิสุํ ปญฺญตฺตา อาปตฺติ นาม นตฺถิ, อถ กสฺมา ภควตา อนิยตทฺวยํ ปญฺญตฺตนฺติ? เอวรูปายปิ อุปาสิกาย วุจฺจมาโน ปฏิชานมาโนเยว อาปตฺติยา กาเรตพฺโพ, น อปฺปฏิชานมาโนติ ทสฺเสนฺเตน ภควตา ยาย กายจิ อาปตฺติยา เยน เกนจิ โจทิเต ปฏิญฺญาตกรณํเยว ทฬฺหํ กตฺวา วินยวินิจฺฉยลกฺขณํ ฐปิตํฯ อถ ภิกฺขุนีนํ อนิยตํ กสฺมา น วุตฺตนฺติ? อิทเมว ลกฺขณํ สพฺพตฺถ อนุคตนฺติ น วุตฺตํฯ

ทุติยอนิยตสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

อิติ สมนฺตปาสาทิกาย วินยฏฺฐกถาย สารตฺถทีปนิยํ

อนิยตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

4. นิสฺสคฺคิยกณฺฑํ

1. จีวรวคฺโค