เมนู

4. อตฺตกามปาริจริยสิกฺขาปทวณฺณนา

[290] จตุตฺเถ จีวรนฺติ นิวาสนาทิ ยํ กิญฺจิ จีวรํฯ ปิณฺฑปาตนฺติ โย โกจิ อาหาโรฯ โส หิ ปิณฺโฑลฺเยน ภิกฺขุโน ปตฺเต ปตนโต ตตฺถ ตตฺถ ลทฺธภิกฺขานํ ปิณฺฑานํ ปาโต สนฺนิปาโตติ วา ปิณฺฑปาโตติ วุจฺจติฯ เสนาสนนฺติ สยนญฺจ อาสนญฺจฯ ยตฺถ หิ วิหาราทิเก เสติ นิปชฺชติ อาสติ นิสีทติ, ตํ เสนาสนํฯ ปติ เอติ เอตสฺมาติ ปจฺจโยติ อาห ‘‘ปติกรณฏฺเฐน ปจฺจโย’’ติฯ โรคสฺส ปติอยนฏฺเฐน วา ปจฺจโย, ปจฺจนีกคมนฏฺเฐนาติ อตฺโถ, วูปสมนตฺเถนาติ วุตฺตํ โหติฯ ธาตุกฺโขภลกฺขณสฺส หิ ตํเหตุกทุกฺขเวทนาลกฺขณสฺส วา โรคสฺส ปฏิปกฺขภาโว ปติอยนฏฺโฐฯ ยสฺส กสฺสจีติ สปฺปิอาทีสุ ยสฺส กสฺสจิฯ สปฺปายสฺสาติ หิตสฺส วิการวูปสเมนาติ อธิปฺปาโยฯ ภิสกฺกสฺส กมฺมํ เตน วิธาตพฺพโต, เตนาห ‘‘อนุญฺญาตตฺตา’’ติฯ นครปริกฺขาเรหีติ นครํ ปริวาเรตฺวา รกฺขณเกหิฯ อาวาฏปริกฺเขโป ปริขา อุทฺทาโป ปากาโร เอสิกา ปลิโฆ ปาการมตฺถกมณฺฑลนฺติ สตฺต นครปริกฺขาราติ วทนฺติฯ เสตปริกฺขาโรติ สุวิสุทฺธสีลาลงฺกาโรฯ อริยมคฺโค หิ อิธ ‘‘รโถ’’ติ อธิปฺเปโตฯ ตสฺส จ สมฺมาวาจาทโย อลงฺการฏฺเฐน ‘‘ปริกฺขาโร’’ติ วุตฺตาฯ จกฺกวีริโยติ วีริยจกฺโกฯ ชีวิตปริกฺขาราติ ชีวิตสฺส ปวตฺติการณานิฯ สมุทาเนตพฺพาติ สมฺมา อุทฺธํ อุทฺธํ อาเนตพฺพา ปริเยสิตพฺพาฯ ปริวาโรปิ โหติ อนฺตรายานํ ปริโต วารณโต, เตนาห – ‘‘ชีวิต…เป.… รกฺขณโต’’ติฯ ตตฺถ อนฺตรนฺติ วิวรํ, โอกาโสติ อตฺโถฯ รกฺขณโตติ เวริกานํ อนฺตรํ อทตฺวา อตฺตโน สามีนํ ปริวาเรตฺวา ฐิตเสวกา วิย รกฺขณโตฯ อสฺสาติ ชีวิตสฺสฯ การณภาวโตติ จิรปฺปวตฺติยา การณภาวโตฯ รสายนภูตญฺหิ เภสชฺชํ สุจิรมฺปิ กาลํ ชีวิตํ ปวตฺเตติเยวฯ

[291] อุปจาเรติ ยตฺถ ฐิโต วิญฺญาเปตุํ สกฺโกติ, ตาทิเสฯ กาโม เจว เหตุ จ ปาริจริยา จ อตฺโถฯ เสสํ พฺยญฺชนนฺติอาทีสุ ปาฬิยํ ‘‘อตฺตกาม’’นฺติ ปทํ อุทฺธริตฺวา อตฺตโน กามํ, อตฺตโน เหตุํ, อตฺตโน อธิปฺปายํ, อตฺตโน ปาริจริยนฺติ จตฺตาโร อตฺถา ปทภาชเน วุตฺตาฯ เตสุ ปฐเม อตฺถวิกปฺเป กาโม จ เหตุ จ ปาริจริยา จ อตฺโถ, เสสํ อธิปฺปายปทเมกํ พฺยญฺชนํ ปฐมวิคฺคเห ตทตฺถสฺส อสมฺภวภาวโต นิรตฺถกตฺตาฯ ทุติเย ปน อตฺถวิกปฺเป อธิปฺปาโย จ ปาริจริยา จ อตฺโถ, กาโม จ เหตุ จาติ เสสํ ปททฺวยํ พฺยญฺชนํ เตสํ ตตฺถ อตฺถาภาวโตติ เอวํ จตฺตาริ ปทานิ ทฺวินฺนํ วิคฺคหานํ วเสน โยชิตานีติ เกจิ วทนฺติฯ คณฺฐิปเท จ อยเมวตฺโถ วุตฺโตฯ จูฬมชฺฌิมมหาคณฺฐิปเทสุ ปน ‘‘ปฐมสฺมิํ อตฺถวิกปฺเป กาโม จ เหตุ จ ปาริจริยา จ อธิปฺปายตฺโถ, เสสํ เมถุนธมฺมสงฺขาเตน กาเมนาติอาทิ วิคฺคหวากฺยํ อกฺขรวิวรณมตฺตโต พฺยญฺชนมตฺตํฯ

ทุติเย อตฺถวิกปฺเป อธิปฺปาโย จ ปาริจริยา จ อธิปฺปายตฺโถ, เสสํ อตฺตนา กามิตา อิจฺฉิตาติอาทิ วิคฺคหวากฺยํ อกฺขรวิวรณมตฺตโต พฺยญฺชนมตฺต’’นฺติ เอวมตฺโถ วุตฺโต ฯ ‘‘พฺยญฺชเน อาทรํ อกตฺวา’’ติ วจนโต อยเมวตฺโถ อิธ ยุตฺตตโรติ วิญฺญายติฯ พฺยญฺชเน อาทรํ อกตฺวาติ อิมินา หิ อฏฺฐกถายํ วุตฺตวิคฺคหวเสน พฺยญฺชเน อาทรํ อกตฺวาติ อยมตฺโถ ทีปิโตฯ

อิทานิ ยถาวุตฺตเมวตฺถํ ปทภาชเนน สํสนฺทิตฺวา ทสฺเสตุํ ‘‘อตฺตโน กามํ อตฺตโน เหตุํ อตฺตโน ปาริจริยนฺติ หิ วุตฺเต ชานิสฺสนฺติ ปณฺฑิตา’’ติอาทิ อารทฺธํฯ อิทํ วุตฺตํ โหติ – ‘‘อตฺตโน เหตุ’’นฺติ วุตฺเต อตฺตโน อตฺถายาติ อยมตฺโถ วิญฺญายติฯ ‘‘อตฺตโน กามํ อตฺตโน ปาริจริย’’นฺติ จ วุตฺเต กาเมน ปาริจริยาติ อยมตฺโถ วิญฺญายติฯ ตสฺมา อตฺตโน กามํ อตฺตโน เหตุํ อตฺตโน ปาริจริยนฺติ อิเมหิ ตีหิ ปเทหิ อตฺตโน อตฺถาย กาเมน ปาริจริยา อตฺตกามปาริจริยาติ อยมตฺถวิกปฺโป วุตฺโตติ วิญฺญู ชานิสฺสนฺติฯ ‘‘อตฺตโน อธิปฺปาย’’นฺติ วุตฺเต ปน อธิปฺปายสทฺทสฺส กามิตสทฺเทน สมานตฺถภาวโต อตฺตโน ปาริจริยนฺติ อิมสฺส จ อุภยวิคฺคหสามญฺญโต อตฺตโน อิจฺฉิตกามิตฏฺเฐน อตฺตกามปาริจริยาติ อยมตฺถวิกปฺโป ทฺวีหิ ปเทหิ ทสฺสิโตติ วิญฺญู ชานิสฺสนฺตีติฯ

เอตทคฺคนฺติ เอสา อคฺคาฯ ทุฏฺฐุลฺลวาจาสิกฺขาปเท กิญฺจาปิ เมถุนยาจนํ อาคตํ, ตถาปิ ตํ ทุฏฺฐุลฺลวาจสฺสาทราควเสน วุตฺตํ, อิธ ปน อตฺตโน เมถุนสฺสาทราควเสนาติ อยํ วิเสโสฯ วินีตวตฺถูสุ ‘‘เตน หิ ภคินิ อคฺคทานํ เทหี’’ติ อิทํ อตฺตโน อตฺถาย วุตฺตนฺติ เวทิตพฺพํฯ มนุสฺสิตฺถี, อิตฺถิสญฺญิตา, อตฺตกามปาริจริยาย ราโค, เตน ราเคน วณฺณภณนํ, ตงฺขณวิชานนนฺติ อิมาเนตฺถ ปญฺจ องฺคานิฯ

อตฺตกามปาริจริยสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

5. สญฺจริตฺตสิกฺขาปทวณฺณนา

[296] ปญฺจเม ปณฺฑิตสฺส ภาโว ปณฺฑิจฺจํ, ญาณสฺเสตํ อธิวจนํฯ คติมนฺตาติ ญาณคติยา สมนฺนาคตาฯ ปณฺฑิตาติ อิมินา สภาวญาเณน สมนฺนาคตตา วุตฺตา, พฺยตฺตาติ อิมินา อิตฺถิกตฺตพฺเพสุ วิสารทปญฺญายฯ เตนาห ‘‘อุปายญฺญู วิสารทา’’ติฯ เมธาวินีติ ฐานุปฺปตฺติปญฺญาสงฺขาตาย ตสฺมิํ ตสฺมิํ อตฺถกิจฺเจ อุปฏฺฐิเต ฐานโส ตงฺขเณ เอว อุปฺปชฺชนปญฺญาย สมนฺนาคตาฯ เตนาห ‘‘ทิฏฺฐํ ทิฏฺฐํ กโรตี’’ติฯ เฉกาติ ยาคุภตฺตสมฺปาทนาทีสุ นิปุณาฯ อุฏฺฐานวีริยสมฺปนฺนาติ กายิเกน วีริเยน สมนฺนาคตา, ยถา อญฺญา กุสีตา นิสินฺนฏฺฐาเน นิสินฺนาว โหนฺติ, ฐิตฏฺฐาเน ฐิตาว, เอวํ อหุตฺวา วิปฺผาริเกน จิตฺเตน สพฺพกิจฺจํ นิปฺผาเทตีติ วุตฺตํ โหติฯ กุมาริกายาติ นิมิตฺตตฺเถ ภุมฺมํ, เหตุมฺหิ วา กรณวจนํฯ เตนาห ‘‘กุมาริกาย การณา’’ติฯ อาวหนํ อาวาโห, ปริคฺคหภาเวน ทาริกาย คณฺหาปนํ, ตถา ทาปนํ วิวาโหฯ เตนาห ‘‘ทารกสฺสา’’ติอาทิฯ

[297-298] ภตฺตปาจนํ สนฺธาย รนฺธาปนํ วุตฺตํ, ยสฺส กสฺสจิ ปาจนํ สนฺธาย ปจาปนํ วุตฺตํฯ ทุฏฺฐุํ กุลํ คตา ทุคฺคตาติ อิมมตฺถํ ทสฺเสนฺโต ‘‘ยตฺถ วา คตา’’ติอาทิมาหฯ อาหรณํ อาหาโรน อุปาหฏนฺติ น ทินฺนํฯ กโย คหณํ, วิกฺกโย ทานํฯ ตทุภยํ สงฺคณฺหิตฺวา ‘‘โวหาโร’’ติ วุตฺตํฯ มณฺฑิตปสาธิโตติ เอตฺถ พาหิรุปกรเณน อลงฺกรณํ มณฺฑนํ, อชฺฌตฺติกานํ เกสาทีนํเยว สณฺฐปนํ ปสาธนํ

[300] ‘‘อพฺภุตํ กาตุํ น วฏฺฏตี’’ติ อิมินา ทุกฺกฏํ โหตีติ ทีเปติฯ ‘‘ปราชิเตน ทาตพฺพ’’นฺติ วุตฺตตฺตา อเทนฺโต ธุรนิกฺเขเปน กาเรตพฺโพฯ อจิรกาเล อธิกาโร เอตสฺส อตฺถีติ อจิรกาลาธิการิกํ, สญฺจริตฺตํฯ ‘‘อจิรกาลาจาริก’’นฺติ วา ปาโฐ, อจิรกาเล อาจาโร อชฺฌาจาโร เอตสฺสาติ อจิรกาลาจาริกํ

กิญฺจาปิ เอหิภิกฺขูปสมฺปนฺนา เจว สรณคมนูปสมฺปนฺนา จ สญฺจริตฺตาทิปณฺณตฺติวชฺชํ อาปตฺติํ อาปชฺชนฺติ, เตสํ ปน น สพฺพกาลิกตฺตา เต วชฺเชตฺวา สพฺพกาลานุรูปํ ตนฺติํ ฐเปนฺโต ภควา อิธาปิ ญตฺติจตุตฺเถเนว กมฺเมน อุปสมฺปนฺนํ ภิกฺขุํ ทสฺเสตุํ ‘‘ตตฺร ยฺวายํ ภิกฺขุ…เป.… อยํ อิมสฺมิํ อตฺเถ อธิปฺเปโต ภิกฺขู’’ติ ปทภาชนํ อาห, น ปน เนสํ สญฺจริตฺตาทิอาปชฺชเน อภพฺพภาวโตฯ